مسجد و مدرسه آقابزرگ

مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان یک بنای دو طبقه بسیار زیبا است که از آجر ساخته شده و متعلق به دوران قاجار می باشد. در این بنای شگفت انگیز، در دوران گذشته علاوه بر به جای آوردن نماز و مراسم مذهبی به تدریس علوم دینی نیز پرداخته می شده است. معماری این بنا با ویژگی های اقلیمی شهر کویری کاشان، سازگاری کامل دارد و بسیار هوشمندانه ساخته شده است.

معرفی مسجد و مدرسه آقابزرگ

زمانی که از مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان سخن به میان می آوریم در حقیقت با یکی از جالب ترین و باشکوه ترین بناهای تاریخی دوران پس از اسلام در کاشان رو به رو هستیم. یک مجموعه بزرگ و نفیس و ارزنده از تمامی عناصر اصیل معماری ایرانی با تزئینات شگفت انگیز که در ترکیبی متناسب در کنار هم مسجد و مدرسه آقا بزرگ را تشکیل داده اند. یکی از حقایق جالب در خصوص معماری این بنا آن است که در طراحی آن به شدت به برقراری ارتباط معنوی با بنا توجه شده است. یعنی در بافت کالبدی مسجد عناصری تنیده شده که افراد مختلف با قرار گرفتن در فضای آن، حالت معنوی خاصی که درون آن وجود دارد را به سرعت دریافت می کنند.

تاریخچه مسجد و مدرسه آقابزرگ

بنای مسجد و مدرسه آقابزرگ در دوره دوم سبک اصفهانی و در سال 1268 ساخته شده است. آغاز ساخت در زمان محمدشاه قاجار و پایان آن با اوایل سلطنت ناصرالدین شاه همزمان بوده است. بانی این بنای زیبا و دیدنی، ملا احمد نراقی بود که یکی از مجتهدان شیعه در دوران قاجار به حساب می آمد. این مسجد و مدرسه محلی برای تدریس علوم دینی از سوی او بود. ملا احمد نراقی در جنگ دوم با روسیه نقش به سزایی داشت زیرا با اعلام جهاد از سوی او مردم یورش بردند. او در دوره ای که وبا در سرتاسر  شهر کاشان، منتشر شده بود به علت ابتلا به این بیماری، جانش را از دست داد. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد این بنا بر روی خرابه های برجای مانده از یک مسجد و مدرسه که در زلزله سال 1192 هجری قمری در کاشان، ویران شده بود، ساخته شده است و بازمانده های بنای قدیمی با بنای جدید به خوبی ترکیب شده اند.

پلان مسجد و مدرسه آقابزرگ

گنبد این بنا روی تعداد زیادی ستون واقع شده که در فضایی قرار دارند که از سه طرف دیوار ندارد. بنابراین گنبدخانه این بنای تاریخی فضایی بسیار باز دارد. معمولا در عموم مسجد و مدرسه های ایرانی، بنای مسجد و مدرسه در کنار هم قرار دارند، اما پلان مسجد و مدرسه آقابزرگ به شکلی است که مسجد و مدرسه رو به روی هم قرار دارند. ساخت مسجد و مدرسه در یک بنای واحد، رسمی است که از اصفهان و پس از ساخت مسجد امام اصفهان، شروع شده است. تمامی بنای این مسجد از آجر ساخته شده و گنبد آن یکی از بزرگترین گنبدهای آجری به حساب می آید. این مسجد، سردر بسیار زیبایی دارد. سقف این مسجد با مقرنس های زیبای گچبری که نقاشی شده اند مزین گردیده است. این مسجد در طبقه زیرینش دارای حیاطی می باشد که به مدرسه تعلق داشته و در اطراف آن حجره هایی وجود دارد. این حجره ها به منزله کلاس های درسی بودند و به همین منظور ساخته شده بودند. البته مورد استفاده طلاب نیز قرار می گرفتند. این بنای دو طبقه دارای کتابخانه و سالن مطالعه نیز بوده است.

معماری مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان

استاد حاج شعبان، معمار مسجد و مدرسه آقابزرگ بوده است و در واقع تاریخ معماری ایران، خلق چنین بنای باشکوهی را وامداری حاج شعبان می باشد. بنای آجری مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان، ساختمانی دو طبقه است که در آن دو گلدسته و دو بادگیر در کنار هشتی و گنبد و دهلیز قرار دارد. در طبقه بالای این بنای حجره های سکونت طلاب، وقاع شده است. در بخش ابتدایی این ساختمان، دو سکو وجود دارد که به جهت رفع خستگی و استراحت ساخته شده اند که به آن ها پیرنشین می گویند. در قسمت بالایی درب ورودی کتیبه هایی وجود دارد که نشانگر آن هستند که مسجد آقابزرگ به فرمان محمد شاه قاجار از پرداخت مالیات، معاف شده است. در ورودی مدرسه آقا بزرگ، دو لنگه می باشد و روی آن 6666میخ وجو دارد. علت وجود این میخ ها آن است که در زمان حمله دشمن، مردم به این بنا پناه می آوردند و این میخ ها باعث می شدند که دشمن نتواند به درون بنا نفوذ پیدا کند. از سوی دیگر، زمانی که این میخ ها زنگ بزنند، موریانه نمی تواند چوب در را بخورد و به همین خاطر این دو در پس از گذشت سال های دراز، همچنان سالم باقی مانده اند.

در ساخت شبستان مسجد که یکی از زیباترین بخش های این بنای تاریخی است، خلاقیت جالبی به کار گرفته شده است. قبله و محراب در شبستان این مسجد در کنار هم واقع شده اند و قبله با عبارت یا قاضی الحاجات از محراب منفک گردیده است. محیط دایره گنبد مسجد آقابزرگ، 50 متر است و ارتفاع آن حدود 18 متر می باشد.فضای داخلی گنبد مسجد و مدرسه آقابزرگ با کتیبه ای قرآنی که سوره فتح روی آن نوشته شده، تزئین گردیده است. یکی دیگر از نکات جالب در خصوص این بنا، حیاط برف انداز آن است که در قسمت انتهایی آن واقع شده. هدف از ساخت این قسمت از بنا، تخلیه برف در فصل زمستان بوده و به همین منظور، چاهی را در وسط حیاط تعبیه کرده اند تا برف در آنجا آب و تخلیه شوند. نقاشی های چشم نواز مدرسه آقابزرگ به دست حاج محمدباقر قمصری کشیده شده و اساتید اسدالله، محمدحسین کاشی و حاج ابراهیم معارفی ساخت و تولید کتیبه ها را انجام داده اند.

علت نامگذاری مسجد و مدرسه آقابزرگ

ملامحمد بن ابیذر که با نام ملا محمد مهدی نراقی شناخته می شد، یکی از مجتهدین بزرگ کاشان بوده است که پیش از به دنیا آمدن آخرین فرزندش دارفانی را وداع می گوید. در آن زمان رسم بوده که نام پدر را بر فرزند بنهند و این اتفاق در خصوص ملا محمد نراقی که او نیز مانند پدرش، مجتهدی عالی قدر شده بود، افتاد. مردم کاشان به خاطر این هم نامی، به پدر آقابزرگ می گفتند و پسر را آقا کوچک می نامیدند. محمدشاه قاجار در زمانی که عازم سفر به اصفهان بود، در میان راه چند روزی را در کاشان به سر برد و در آن مدت با علمای شهر و آقا کوچک، ملاقات کرد. محمدشاه قاجار دستور می دهد از این به بعد به آقا کوچک نیز، آقا بزرگ بگویند و به محمدتقی خانبان که در آن زمان حاکم کاشان بود، دستور ساخت مسجد و مدرسه آقابزرگ را می دهد. حاکم شهر نیز شرایط ساخت بنا را فراهم می آورد و دختر خود را نیز به عقد آقا کوچک که دیگر آقا بزرگ نامیده می شد در می آورد.

نقوش و نمادهای کاشیکاری در مسجد و مدرسه آقابزرگ

کاشی های به کار رفته در این بنای تاریخی همگی از جنس کاشی هفت رنگ هستند. نقوش به کار رفته بر روی این کاشی ها به دو دسته نقش های گیاهی و نقش های جانوری تقسیم می شوند. فرم بسیاری از نقوش، کاشی ها متاثر از هنر غربی که در دوره قاجار وارد هنر ایران شد، ایجاد گردیده است. در هنر غربی علی رغم هنر شرقی، نقوش طبیعت گرا به نقوش انتزاعی ترجیح داده می شود. نتیجه این تاثیر و آمیختن آن با هنر شرقی در دوره قاجار، ترکیب نقش طبیعت گرا و ناتورالیستی با نقوش گیاهی انتزاعی است که چندان دلپذیر نیست.از جمله نقوشی که بر روی کاشی های مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان دیده می شود می توان به گل و گلدان با برگ و گلبرگ های طبیعی، گل و مرغ و … اشاره کرد. گل زنبق و گل فرنگ در بسیاری از کاشی ها دیده می شوند. در این بنای تاریخی، انواع کاشیکاری های هفت رنگی، معقلی و معرق دیده می شود. نقاش این بنا استاد محمدباقر قمصری بوده است.

 ویژگی های بارز کاشی کاری در دوره قاجار

اساسا کاشی کاری یکی از ارکان مهم هویت بخشی به تزئینات معماری اسلامی و ایجاد حال و هوای معنوی در هر بنا می باشد. تقریبا اکثر ابنیه مهم اسلامی دارای تزئینات کاشی کاری هستند. زیبایی کاشی کاری های مسجد و مدرسه آقابزرگ در اوج قرار دارد. کاشی کاری در دوران قاجار، دستخوش تحولاتی می شود که برای برخی از هنردوستان خوشایند است و برخی دیگر به آن انتقاد دارند. با وجود آنکه کاشیکاری قاجاری، ادامه دهنده سنت کارشیکاری صفویه و زندیه است، اما ویژگی های متفاوتی را بروز می دهد.

از جمله آنکه در آن کاشی ها تبدیل به بوم نقاشی می شوند و نقوشی روی آن ها پدید می آید که موضوعات داستانی مانند مجالس رزم و بزم را هم شامل می شود. رنگ های مورد استفاده در لعاب ها نیز تغییر می کنند و رنگ های گرم و شادی مانند زرد و قرمز که تا پیش از آن بر روی کاشی ها دیده نمی شدند، در اینجا خودنمایی می کنند. با توجه به دشواری تولید کاشی های معرق و آسان تر بودن ساخت کاشی های هفت رنگی برای نقاشی، بسیار بیشتر از آنچه که کاشی های معرق دیده شوند کاشی های هفت رنگی به کار برده می شده است.

تحلیل نمادها در نقوش کاشی های مسجد و مدرسه آقا بزرگ

نقش پرندگان را به وفور می توان در کاشی های مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان مشاهده کرد. در ایران از دوران باستان تا اواخر قاجار، پرندگان نماد بارش باران بوده اند و در دوران پس از اسلام معنای عرفانی و معنوی به خود گرفتند و از نظر برخی سمبل روح به حساب آمدند. نقش پرنده در کنار گل ها که در هنر اسلامی از آن با اصطلاح گل و مرغ یاد می شود، به عنوان نقشی مقدس در اماکن و یا طراحی جلد کتاب ها به کار برده شده است.

گل و مرغ: در ردیف پایین شبستان مسجد و مدرسه آقابزرگ تعدادی قاب کاشی قرار دارد که منقوش به طرح گل و مرغ هستند و این نقش روی همه آن ها تکرار شده است. پرنده ای که در کنار همه گل ها به تصویر درآمده، بلبل می باشد که بلبل نماد عاشق است و قرار گرفتن آن در کنار گل، اشاره به نزدیکی عشق و مرگ دارد.

پرندگان سبز: یکی دیگر از نقوشی که در این شبستان دیده می شود تصویر پنج پرنده در حالات مختلف است. این پرندگان تاحدودی به طوطی شبیه هستند و بر روی شاخه گل نشسته اند. طوطی رمز روح انسان است. روایتی وجود دارد که بر طبق آن مومنین در بهشت مانند پرندگان سبز رنگ می باشند.

پرنده و گلدان: درخت زندگی که در نقوش اساطیری ایرانی به کرات دیده می شود در کاشی کاری های مسجد و مدرسه آقابزرگ به صورت گلدان تصویرشده است. درخت در هنر ایرانی نماد زندگی و باروری می باشد. معمولا در کنار گلدان ها نقش دو پرنده که عموما کبک هستند مشاهده می گردد.

جاهای دیدنی اطراف مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان

شهر کاشان، شهری بسیار زیبا و متنوع برای عموم مردم است و دل هر علاقمند به تاریخی را می رباید. هر گوشه از بافت تاریخی این شهر زیبا یک بنای تاریخی فوق العاده شما را شگفت زده خواهد کرد. قطعا زمانی که به این شهر سفر می کنید باید برای دیدن چندین نقطه گردشگری ویژه برنامه ریزی کنید تا بتوانید خاطره ای زیبا را با خود از این سفر به یادگار ببرید. هرچند که تعداد بناهای تاریخی اطراف مسجد و مدرسه آقا بزرگ بسیار زیاد است اما در اینجا به معرفی چند نمونه از جاهای دیدنی کاشان می پردازیم تا پس از دیدن مسجد آقابزرگ به بازدید از آن ها نیز بپردازید.

خانه طباطبایی ها: این بنای تاریخی را عروس خانه های تاریخی کاشان می دانند و دیدن آن برای هر علاقمندی به تاریخ بسیار جذاب و دلنشین خواهد بود. اگر بخواهید از مدرسه آقابزرگ به سمت خانه طباطبایی ها بروید چیزی در حدود 10 دقیقه باید پیاده روی کنید.

خانه بروجردی ها: این خانه تاریخی به خاطر ماجرایی عاشقانه پس از خانه طباطبایی های ساخته شد و در فاصله بسیار کمی با خانه طباطبایی های قرار دارد. اگر می خواهید از مسجد آقابزرگ به سمت خانه بروجردی ها بروید 9 دقیقه باید پیاده روی نمایید.

تپه های سیلک: تپه های سیلک در خارج از شهر کاشان واقع شده اند و شش هزار سال تمدن را در خود جای داده اند. اگر به کاشان می روید دیدن تپه های سیلک را به هیچ عنوان از دست ندهید زیرا این تپه های شگفت انگیز، از جمله قدیمی ترین تمدن های ایران می باشند.

ساعت بازدید و قیمت بلیط مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان

مسجد این بنای تاریخی همچنان برپا است و در آن نماز جماعت برگزار می شود و شما می توانید نمازتان را در آن جا به جا بیاورید و در عین حال به نمازگزاران احترام بگذارید. این بنای تاریخی در دو فصل بهار و پاییز دیدنی تر از سایر فصول است و از سوی دیگر شهر کاشان در این فصول آب و هوای بهتری دارد. البته تابستان های داغ و زمستان های بسیار سرد کاشان، چیزی از جذابیت این بنای فوق العاده کم نمی کند.

ساعت بازدید از مسجد و مدرسه آقابزرگ: از 9 صبح تا 20

قیمت بلیط ورودی مسجد آقابزرگ: رایگان است و نیازی به پرداخت ورودی نیست

مسجد و مدرسه آقابزرگ کجاست و مسیر دسترسی به آن

این بنای تاریخی در دل بافت تاریخی شهر کاشان و در نزدیکی بقعه خواجه تاج الدین در خیابان فاضل نراقی واقع شده است.

آدرس مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان: استان اصفهان، کاشان، خیابان فاضل نراقی، کوچه مسجد آقا بزرگ

اجاره روزانه خانه در کاشان

بسیاری از مردم برای سفر به شهر زیبای کاشان به دنبال اجاره خانه مبله در کاشان هستند تا در مدت اقامتشان جایی امن و راحت برای استراحت و نگهداری از وسایلشان را در اختیار داشته باشند. اگر قصد دارید چند روزی را در کاشان اقامت کنید و از زیبایی های آن بهره مند شوید و به دنبال اجاره خانه مبله برای استراحت هستید که در فرآیندی امن و معتبر و با سرعت، به اجاره شما دربیاید می توانید با گردشی ساده در سایت لوکس ویلا و یا از طریق لینک ضمیمه شده اقدام کنید. برایتان سفری خوش را آرزومندیم و در این راه تمام تلاشمان را می کنیم تا اقامتگاهی امن و راحت برای شما فراهم سازیم.