آرامگاه ظهیرالدوله

تجریش یکی از محله‌ های کلان شهر تهران است. میدان تجریش می باشد که نقطهٔ پایانی خیابان ولیعصر است، و یکی از مکان ‌های تجاری و شلوغ تهران به ‌شمار می ‌رود. بازار قدیم تجریش هم ما بین میدان تجریش تا میدان قدس قرار دارد و از بازارهای مهم تهران شمرده می‌ شود جال است بدانید که در این منطقه و مناطق اطراف آن با فواصل بسیار کم جاذبه های دیدنی مهم و تاریخی مانند آرامستان، موزه، باغ و … قرار دارد. آرامستان، قبرستان، مزارستان یا گورستان محل دفن اجساد انسان است.

نهاد های دولتی ایران طی نشستی در دی ماه ۱۳۸۴ هجری شمسی تصمیم گرفتند در نوشته ‌های رسمی به‌ جای کلمه گورستان از واژه “آرامستان” استفاده کنند تا بدین ‌وسیله از بار اندوهگین و منفی این واژه اجتناب شود. آرامگاه ظهیرالدوله یا مقبره فروغ فرخزاد بستر ابدی بسیاری از چهره ‌های سرشناس ایرانی است. این آرامستان که در منطقه دربند و تجریش قرار دارد، با پیشینه‌ ای که به دوره قاجار بازمی ‌گردد، یکی از میعادگاه‌ های علاقه ‌مندان به فرهنگ و هنر است.

اگر قصد تهران گردی و بازدید از اماکن تفریحی و تاریخی تهران را دارید به شما پیشنهاد می شود حتماز از مقبره فروغ فرخزاد دیدن کنید. با لوکس ویلا همراه باشید تا در ادامه اطلاعاتی جامع و کامل را درباره مقبره فروغ فرخزاد در اختیار شما قرار دهیم.

ظهیر الدوله کیست؟

علی‌ خان قاجار دولو یا علی ‌خان ظهیرالدوله ملقب به صفا علی در سال ۱۲۴۳هجری شمسی تا ۱۳۰۳ هجری شمسی زندگی کرد. او سیاست مدار و شخصیت مذهبی ایرانی بود. او در ۲۹ مرداد ۱۲۴۳ هجری شمسی، مصادف با ۱۲۸۱ هجری قمری، ۱۸۶۴ میلادی متولد شد. تحصیلات مقدماتی را نزد میرشفیعا ادیب و شاعر شیرازی انجام داد. زیرا در آن اوقات به همراه پدرش که مأمور فارس بود، در شیراز زندگی می ‌کرد. پدرش محمد ناصر خان ظهیرالدوله بود.

پس از آنکه پدرش در سال ۱۲۹۴ هجری قمری درگذشت به مناسبت اعتمادی که ناصرالدین شاه به این خاندان یافته بود، علی خان را با همان لقب «ظهیرالدوله» و با سمت وزیر تشریفات در دربار به خدمت گمارد و مرتبت او را چندان اهمیت گذارد که در ۱۶ سالگی یکی از دختران خود را با نام فروغ‌ الدوله به عقد ازدواج او درآورد. او پس از آن در چند ولایت ایران به حکومت رسید.

در ۱۳۰۳ هجری قمری از پیروان صفی ‌علی‌ شاه شد و انجمن اخوت را تأسیس کرد. با شروع جنبش مشروطه به آزادی ‌خواهان پیوست و در رویداد توپ بستن مجلس خانه ‌اش ویران شد. ظهیرالدوله و فروغ‌ الدوله دارای سه پسر و چهار دختر از جمله ولیه صفا، فروغ ‌الملک، هنرمند، عارف و مشروطه‌ خواه و محمد ناصر صفا شدند.

همان طور که اشاره شد او در سال های مختلف حکمرانی هایی انجام داد که از جمله آن ها می توان به وزیر تشریفات ناصر الدین شاه در سال 1265 هجری شمسی، حکمران مازندران در سال 1280 هجری شمسی، حکمران همدان در سال 1285 هجری شمسی، حکمران گیلان در سال 1287 هجری شمسی، حکمران کرمانشاه در سال 1288 هجری شمسی و حکمران تهران در سال 1294 هجری شمسی اشاره کرد. ظهیر الدوله دو بار به حکمرانی مازندران منصوب شد.

بار نخست در سال ۱۳۱۹ هجری قمری بود که مقارن با حکومت مظفرالدین شاه بود. ظهیرالدوله در این دوره سعی در شکستن امتیازهای بیش از حد عمال دولتی و متنفذان محلی داشت و در بار فروش با یکی از روحانیان برجسته به نام شیخ کبیر اختلاف پیدا کرد و این مسئله موجب شد شیخ ظهیرالدوله را تکفیر کند و مردم به خانه‌ های طرفین درگیری حمله کرده و تاراج کنند و افرادی هم در این درگیری ‌ها کشته شدند.

سر انجام ظهیرالدوله از مقامش عزل شده و به عنوان وزیر تشریفات به تهران باز گشت. بار دوم در بحبحه انقلاب مشروطه بود که در زمان استبداد صغیر مورخهٔ ۴ جمادی ‌الثانی ۱۳۲۶ ظهیرالدوله که حاکم گیلان نیز بود، به حکومت مازندران نصب شد. او در این دوره به علت نداشتن قدرت نظامی یا حمایت دولت مرکزی قادر به جمع‌ آوری مالیات نبود و اوضاع ولایت به شورش کشیده شد.

دوران حکومت ظهیر الدوله در همدان از سال ۱۳۲۴ هجری قمری آغاز شد. مهم ترین اقدامات ظهیرالدوله در همدان که هر یک از آنها مظهری از طرز تفکر سیاسی ظهیرالدوله و منشأ اثری انسان ساز و مردمی بودند، به چند مورد اساسی آن ها مانند تشکیل مجلس فواید عمومی همدان و تشکیل صندوق عرایض و شکایات در همدان ساختن سنگ ‌های اوزان رسمی و جمع‌ آوری اوزان نادرست، مبارزه با خوانین محتکر و عاملین گرانی گندم و قحطی، ریشه کن کردن اختلافات خونین حیدری نعمتیمی ‌توان اشاره کرد.

او به تاریخ ۸ تیر ۱۳۰۳ هجری شمسی در تهران در گذشت. مقبره او گورستان ظهیرالدوله میان امامزاده قاسم در شمیرانات و تجریش شمیران واقع است و بعد ها چندین تن از هنرمندان و دیگر سرشناسان ایران در جوار او مدفون شدند.

معماری مقبره ظهیرالدوله

در ابتدای ورود به باغ این آرامستان، درختان درهم ‌تنیده بسیار سر سبزی و هوای پاک این مکان هر فردی را مجذوب خود می ‌کند. در سمت راست حدود ۲۰ تا ۳۰ قبر با فامیل افخمی وجود دارد که همگی در کنار یکدیگر در این مکان به خاک سپرده شده اند. سنگ قبرها بسیار زیبا و هنرمندانه تراشیده شدند. آرامگاه ظهیرالدوله که ملکی شخصی بوده، امروزه در میان بسیاری محبوب است. در ابتدای حیاط به ‌جز درختان پیچ در پیچ و سبز، قبرهایی دیده می‌ شود که شاید به نظر بسیاری از ما آشنا نباشد.

در حالی که بسیاری از آن‌ ها از بزرگان سیاست ایران هستند. بسیاری از آن ‌ها از ارتشیان، خلبان‌ ها و اشخاص سر شناس در دوران مختلف بوده‌اند. دورتا دور حیاط اتاق‌ هایی وجود دارد که هم ‌اکنون بسته می باشند. این اتاق ‌ها قبلا برای پذیرایی از مهمانان این گورستان استفاده می ‌شد. قبر برجسته علی خان دولوی در مرکز این محوطه قرار دارد. در اطراف این قبر تا چشم کار می ‌کند، سنگ قبرهای کوچک و بزرگی با نقش مخصوص اخوتی ‌ها واقع شده‌اند. این افراد از اعضای اولیه این انجمن بودند و پس از فوت، مهمان این باغ شدند.

قبرهای کوچک با یک کاشی و نام فرد مدفون، قبرهایی با آیاتی به خط کوفی، قبرهای بسیار قدیمی و قبرهایی که از گوشه و کنار آن‌ ها سبزه‌ های بلندی بیرون زده است، فضای گورستان را زیبا تر می‌ کنند. این قبرستان برخلاف قبرستان‌ های امروزی که سنگ قبر های زیبایی ندارند، از سنگ‌ های بسیار خوش ‌تراش و زیبا تشکیل شده است.

سنگ ‌های این قبرستان شبیه به یک‌ دیگر نیستند. برخی به رنگ فیروزه ‌ای و برخی ب ه‌شکل ایستاده یا خوابیده می باشند. برخی از قبر ها برجسته هستند و نقوش زیبایی روی آن‌ها حک شده است. قبرها با شخصیت شخص متوفی هماهنگی دارند و شکل سنگ قبر گویای حرفه وی در زمان حیات است. مقبره حسین صبا که شامل دو کتاب است یکی از زیبا ترین سنگ قبرهای این قبرستان محسوب می ‌شود.

وضعیت کنونی آرامگاه ظهیرالدوله

محوطه آرامگاه ظهی رالدوله پوشیده از درخت‌ های سبز و خرم و درهم تنیده ‌است و سنگ بیشتر گورها در حال تخریب می ‌باشند. از سال ۱۳۶۶ هجری شمسی تا کنون پیرزنی متولی حفظ و نگهداری این گورستان و خانقاه است. آخرین متولی از سوی انجمن اخوت، درویش رضا بود که پس از درگذشت او همسرش عهده ‌دار این مسئولیت شد. این گورستان با شرایط جاری در صورت عدم توجه فوری نه تنها ظرفیت پذیرش گردشگران زیادی را در آینده نخواهد داشت، بلکه احتمال نابودی آن می‌ رود.

گورستان ظهیرالدوله با وسعت ۴۳۰۰ متر در سال ۱۳۷۷ هجری شمسی به عنوان یک اثر ملی توسط سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید. از سال ۱۳۴۰ هجری شمسی به بعد، دفن اموات در این گورستان ممنوع و تا سال ۱۳۵۰ هجری شمسی دفن فقط با اجازه ‌نامه مخصوص انجام می ‌شد. آخرین فرد مشهور دفن شده در این گورستان فروغ خواجه نوری ملقب به همایونفر، ندیمه اشرف پهلوی، در سال ۱۳۵۶ هجری شمسی بود. عدم وجود متولی مشخص برای این گورستان تاریخی باعث تخریب مقبره‌ های موجود و سر درگمی علاقمندان و مراجعه کنندگان به آن شده‌ است.

میراث فرهنگی علی ‌رغم اینکه این گورستان را به عنوان یک میراث فرهنگی ثبت کرده ‌است ولی هیچ نظارتی برای حفظ و نگهداری آن انجام نمی‌ دهد. از طرفی همسر درویش رضا، پیرزنی است که از سال ۱۳۶۶ هجری شمسی خود را متولی این گورستان می‌ داند. به علاوه ارگان‌ هایی نظامی همانند بسیج نیز مدعی مدیریت بر این گورستان هستند. تمامی مدعیان به جای خود از سوی دیگر ورثه اموات دفن شده در این گورستان که ظاهراً از طایفه هزار فامیل هستند با برخی نفوذ ها مدعی می ‌باشند که این آرامگاه ملک شخصی است و محدودیّت‌ هایی را برای بازدیدک نندگان قائل می ‌شوند.

آرامگاه ظهیرالدوله به صورت ناگهانی و به بهانه‌ های واهی از زمستان ۱۳۹۰ هجری شمسی تا شهریور ۱۳۹۱ هجری شمسی تعطیل و اجازه بازدید به مردم داده نشد و برای این کار هیچ دلیلی عنوان نگردید. از شهریور ماه، سال ۱۳۹۱ هجری شمسی تا به امروز نیز فقط روز های پنجشنبه پذیرای مراجعه کنندگان و علاقمندان است و طرح تفکیک جنسیتی در این آرامگاه نیز رسوخ کرده و بانوان از ساعت ۱۰ الی ۱۲ ظهر و آقایان از ساعت ۱۳ الی ۱۶ بعد از ظهر می ‌توانند از آن بازدید کنند.

مدیریت نا مشخص و متولی قانونی قدرت که بتواند این اثر تاریخی بی ‌مانند را برای جذب هرچه بیشتر گردشگر مدیریت کند، مهم ‌ترین چالش این مکان است. بنابراین با وجود این ضعف سازمان ‌ها، افراد و خانواده‌ های با نفوذ در نگهداری و مدیریت این آرامگاه دخالت دارند. دخالت این افراد و سازمان‌ های غیرمسئول باعث ناشناخته ماندن و به مرور زمان تغییر آرام و بی ‌سر و صدای این گورستان به یک برج مسکونی می ‌شود، به طوری که برخی از اهالی قدیمی می‌ گویند برج کناری گورستان بر روی قسمتی از گورستان ظهیرالدوله بنا شده ‌است.

هم چنین فقدان مدیریت دقیق امکان بررسی دقیق ظرفیت تحمل این آرامگاه را نیز برای علاقمندان فراهم نمی ‌کند و مشخص نیست که دقیقاً چه تعداد بازدید کننده از این مکان در ماه، فصل و سال دیدن می ‌کنند، ولی چیزی که در جای‌ جای این گورستان بسیار چشم‌ گیر است، تخریب سنگ قبر هایی است که هر کدام روایتی را در خود نهان دارند.در سال ۱۳۹۶ بازدید کنندگان این گورستان را تفکیک جنسیتی کردند.

مدفونان در قبرستان ظهیرالدوله

علی ظهیرالدوله در سال ۱۳۰۳ به خاک سپرده شد. ایرج میرزا در سال ۱۳۰۴ و درویش‌ خان در سال ۱۳۰۵ نخستین هنرمندانی بودند که در این گورستان به خاک سپرده شدند و پس از آن بسیاری از هنرمندان در این مکان به خاک سپرده شدند. از هنرمندان و بزرگان به خاک سپره شده برای شما در ادامه توضیح مختصری را آورده ایم.

ملک الشعرا بهار: به قبر کشیده و بزرگی در زیر یک طاقی بالای دو یا سه پله خود نمایی می‌ کند. این قبر محمد تقی بهار ملقب به ملک الشعراء بهار، ادیب، شاعر، نویسنده روزنامه ‌نگار و سیاست‌ مدار ایرانی است. وی در سال ۱۲۶۳ هجری شمسی در مشهد متولد شد. مقدمات و ادبیات فارسی را نزد پدر خود ملک الشعرای صبوری آموخت و برای تکمیل معلومات عربی و فارسی به محضر «ادیب نیشابوری» رفت.

بعد از فوت پدر، ملک الشعرای دربار مظفر الدین شاه شد. وی شش دوره نمایندهٔ مجلس شد و سال ها استاد دورهٔ دکتری ادبیات دانش سرای عالی و دانشکدهٔ ادبیات بود. به علت پیوستن به مشروطه ‌طلبان و آزادی ‌خواهان چند بار تبعید و زندانی شد که سال های زندان و تبعید از پر بهره ‌ترین سال های زندگی ادبی وی بوده است. مال الشعرای بهار در روز دوم اردیبهشت ۱۳۳۰ هجری شمسی، در خانهٔ مسکونی خود در تهران زندگی را بدرود گفت و در شمیران در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

لقمان الدوله: بالا تر از قبر وی، قبر ایستاده و زیبایی قرار دارد به نام شادروان دکتر محمد حسین لقمان ملقب به لقمان‌ الدوله و معین‌ الاطبا، موسس مدرسه طب در سال ۱۲۹۷ و اولین رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران و پزشک برجسته ایرانی. این قسمت ابتدای راهی است که بسیاری از شاعران و بزرگان ادب ایران را در دل خود جای داده است. محمد حسین لقمان ‌ادهم در سال ۱۲۵۸ خورشیدی در تبریز متولد شد.

پدر وی زین العابدین خان لقمان الممالک که تحصیلات خود را در دانشکدهٔ پزشکی پاریس انجام داده و پس از مراجعت به ایران در تبریز به سمت طبیب مخصوص ولیعهد وقت محمد علی میرزا مشغول کار شد. وی با بودجه شخصی خود مدرسه لقمانیه را با اسلوب اروپایی تأسیس کرد و دیپلم این مدرسه را دولت فرانسه و روسیه معادل دیپلم کامل متوسطه می‌ شناختند.

لقمان ادهم تحصیلات مقدماتی و متوسطه را در تبریز در مدرسه لقمانیه انجام داده و چندی معلم جغرافیا و ناظم آن مدرسه بود. لقمان ‌ادهم در ۱ آبان ۱۳۲۹ در گذشت. وزارت بهداری برای قدر دانی از خدمات بهداشتی ادهم بیمارستان سیصد تخت خوابی خود را در ۱۵ دی ۱۳۳۰ طی مراسمی به نام وی نام‌ گذاری کرد. دهخدا و بهار نیز در مدح او اشعاری سروده‌اندو او نیز در آرامگاه ظهیرالدوله به دست خاک سپرده شد.

رهی معیری و سرهنگ حسنعلی معیری: قبر معیری است که داخل یک فضای شیشه ‌ای قرار دارد. داخل یک فضای شیشه ‌ای دو قبر وجود دارد که یکی متعلق به رهی معیری، غزل ‌سرای معاصر ایرانی بود که محمد حسن «بیوک» معیری فرزند محمد حسن ‌خان مؤید خلوت و نوهٔ دوست علی ‌خان نظام‌ الدوله در دهم اردیبهشت ۱۲۸۸ خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود.

پدرش قبل از تولد رهی درگذشته بود. رهی معیری تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران به پایان برد. آنگاه وارد خدمت دولتی شد و در مشاغلی چند خدمت کرد. از سال ۱۳۲۲ هجری شمسی به ریاست کل انتشارات و تبلیغات وزارت پیشه و هنر – وزارت صنایع – منصوب شد. رهی پس از بازنشستگی نیز در کتابخانه سلطنتی مشغول به کار بود.

رهی معیری در سال ۱۳۴۷ خورشیدی در تهران بر اثر سرطان در ۵۹ سالگی درگذشت. او در آرامگاه ظهیرالدوله شمیران به خاک سپرده شده ‌است، قبر دیگر متعلق به سرهنگ حسنعلی معیری است. طاقی این دو قبر یک سقف کاشی ‌کاری شده با ۶ ستون موج ‌دارمی باشد. سقف این طاقی در داخل محفظه شیشه ‌ای نیز کاملا کاشی ‌کاری شده است.

ایرج میرزا: در زیر درختی یک سنگ چند گوشه و برجسته قرار گرفته است که روی آن نام ایرج میرزا و اشعارش درباره مرگ دیده می ‌شود. ایرج میرزا ملقب به «جلال ‌الممالک» و «فخرالشعرا»، از جمله شاعران برجستهٔ ایرانی در عصر مشروطیت اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی و از پیشگامان تجدد در ادبیات فارسی بود. ایرج میرزا در قالب‌ های گوناگون شعر سروده و ارزشمند ترین اشعارش مضامین انتقادی، اجتماعی، احساسی و تربیتی دارند.

شعر ایرج ساده و روان و گاهی در برگیرندهٔ واژه‌ ها و گفتار های عامیانه است و اشعار او از جمله اشعار اثر گذار بر شعر دوره مشروطیت بود. او فرزند صدرا لشعرا غلام حسین‌ میرزا، نوهٔ ایرج پسر فتحعلی ‌شاه و نتیجهٔ فتحعلی شاه قاجار بود. تحصیلاتش در مدرسه دارا لفنون تبریز صورت گرفت و در همان مدرسه مقدمات عربی و فرانسه را آموخت.

وقتی امیر نظام گروسی مدرسه مظفری را در تبریز تأسیس کرد، ایرج میرزا سمت معاونت آن مدرسه را یافت و در این سمت مدیریت ماه نامه ورقه نخستین نشریه دانشجویی تبریز را برعهده گرفت. ایرج میرزا در پی یک سکته قلبی در منزلی در تهران درگذشت. ایرج میرزا به زبان‌ های فارسی، ترکی آذربایجانی، عربی و فرانسه تسلط داشت و روسی نیز می ‌دانست و خط نستعلیق را خوب می‌ نوشت. آرامگاه ظهیرالدوله خانه ابدی ایرج میرزا شد.

حسین یاحقی: حسین یاحقی در سال ۱۲۸۲هجری خورشیدی در تهران زاده شد. او از کودکی آوایی خوش داشت. پیش از رسیدن به سن بلوغ، آهنگ ‌های شبیه خوانی را نزد «میرزا حسین تعزیه ‌گردان» فرا گرفت و چون با موسیقی آشنا شده بود نقش خود را بسیار خوب ایفا می ‌کرد. پس از چندی نزد «اسماعیل ‌زاده» که استاد کمانچه خواهرش، کشور خانم، معروف به «فرخ‌ لقا» نیز بود به فراگیری موسیقی پرداخت. پس از دو سال «ایرج میرزا» به منزل اسماعیل ‌زاده آمد و استاد، شاگرد کوچکش را به وی معرفی کرد. حسین یاحقی در ششم آبان ۱۳۴۷ درگذشت و در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

رضا محجوبی: وی در سال ۱۲۷۷ خورشیدی در تهران زاده شد. پدرش «عباس علی ناظر» بود که نی می ‌نواخت. مادرش «فخرالسادات» با نواختن پیانو آشنا بود و این علاقهٔ والدین به موسیقی باعث شد تا رضا محجوبی و برادرش مرتضی از همان کودکی با موسیقی آشنا شوند و آن را به عنوان حرفه و هنر خود پی بگیرند. او آهنگ ‌ساز و نوازنده ویولن ایرانی بود.

وی برادر بزرگتر مرتضی محجوبی بود. رضا محجوبی در ۲۹ تیر ۱۳۳۳ هجری شمسی در سن ۵۶ سالگی درگذشت و در آرامگاه ظهیرالدوله خاک سپاری شد. اثر کاروان با آهنگ سازی مرتضی محجوبی برادر رضا، و صدای بنان در سال ۱۳۳۳ هجری شمسی و به یاد رضا اجرا شده‌ است.

داریوش رفیعی: او خوانندهٔ موسیقی کلاسیک ایرانی بود. داریوش رفیعی در روز ۴ دی ۱۳۰۶هجری شمسی، در بم به دنیا آمد. وی فرزند لطف علی رفیعی، نماینده مردم بم در مجلس شورای ملی بود. پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در همان شهر در جوانی به ‌خاطر موسیقی، تحصیل را در بم نیمه‌کاره گذاشت و به تهران آمد. در تهران ابتدا با مصطفی گرگین ‌زاده و سپس با مجید وفادار آشنا شد که حاصل آشنایی داریوش رفیعی با مجید وفادار ضبط ترانه‌ هایی مشهور مانند: «زهره»، «شب انتظار»، «گلنار» و بسیاری ترانه مشهور دیگر شد.

رفیعی همچنین با جواد بدیع ‌زاده خواننده مشهور ایرانی نیز آشنا بود به‌ طوری ‌که تقریباً عضو دائمی خانواده او بود. مجموعه آثار او با نام «کاروان عمر» به کوشش شهرام آقایی ‌پور در سال ۱۳۸۷ به چاپ رسیده ‌است. داریوش رفیعی که در اوج شهرت خود به اعتیاد مبتلا شده بود بر اثر تزریق آمپول آلوده، به کزاز مبتلا شد و در نهایت در ۲ بهمن ۱۳۳۷ هجری شمسی در بیمارستان هزار تخت خوابی پهلوی تهران، بیمارستان امام خمینی تهران، درگذشت. او را در آرامگاه ظهیرالدوله دفن کردند.

بانو قمرالملوک وزیری: قمرالملوک وزیری خواننده آواز های سنتی ایرانی و نیکوکار بود که در دورهٔ خود بسیار شهرت یافت. وی نخستین زنی بود که در ایران بدون حجاب روی صحنه رفت. مهم‌ ترین عامل موفقیت شتابنده او نیاز زمانه به نو شدن و دگرگونی بود. وی در نوع ‌دوستی و بخشش زیاده روی داشت، چنان‌ که اواخر عمر خود را به تنگ‌ دستی گذراند.

قمرالملوک وزیری که نام شناسنامه ‌اش پیش‌ تر «قمرخانم سید حسین ‌خان» بود، نخستین زن در دوران تاریخ معاصر ایران بود که بی‌ حجاب به خوانندگی در حضور مردان پرداخت. از وی به عنوان پر آوازه ‌ترین خواننده زن آواز های سنتی ایران یاد می ‌شود. قمرالملوک وزیری در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۳۸ هجری شمسی در شمیران، بر اثر سکته مغزی درگذشت و در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

روح ‌الله خالقی: موسیقی ‌دان، آهنگ ساز، نوازندهٔ ویولن و آموزگار موسیقی اهل ایران بود. خالقی از شاگردان علی نقی وزیری بود و در دورانی که توجه به موسیقی سنتی ایران کاهش یافته بود، با آثار و فعالیت ‌های خود در حفظ و احیای جایگاه این موسیقی نقش قابل توجهی ایفا کرد. خالقی در ماهان در استان کرمان متولد شد اما چند ماه پس از تولدش و با اتمام مأموریت پدرش در کرمان، به همراه خانواده به تهران رفت.

در کودکی و تحت تأثیر پدر و مادرش که هر دو نوازندگی می ‌دانستند با موسیقی آشنا شد. تحصیلات ابتدایی خود را در تهران، شیراز و اصفهان سپری کرد. سرانجام روح ‌الله خالقی در ۲۱ آبان سال ۱۳۴۴ هجری شمسی، بر اثر سرطان معده در شهر سالزبورگِ کشور اتریش در گذشت. پیکر او پس از بازگرداندن به ایران، ۲۹ آبان سال ۱۳۴۴ هجری شمسی در آرامگاه ظهیرالدوله در تهران به خاک سپرده شد. قبر وی در حصاری فلزی، در کنار گلدانی فلزی، در گوشه قبرستان ظهیرالدوله جای گرفته است. مرتضی محجوبی با شکل پیانویی در بالای قبرش با کلمه افسوس روی آن، مهمان همیشگی خاک ظهیرالدوله است.

فروغ فرخزاد: فروغ‌ زمان فرخ ‌زاد عراقی شاعر برجسته و مستند ساز معاصر ایرانی است. وی پنج دفتر شعر منتشر کرد، که از نمونه‌ های شایان شعر معاصر فارسی اند. فروغ فرخزاد در ۳۲ سالگی بر اثر واژگونی خودرو در گذشت. فروغ با مجموعه‌ های اسیر، دیوار و عصیان در قالب شعر نیمایی کار خود را آغاز کرد. سپس آشنایی با ابراهیم گلستان، نویسنده و فیلم ‌ساز سرشناس ایرانی، و همکاری با او، موجب تحول فکری و ادبی در فروغ شد.

وی در بازگشت دوباره به شعر، با انتشار مجموعهٔ تولدی دیگر، ستایش گسترده‌ ای برانگیخت. سپس مجموعهٔ ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد را منتشر کرد تا جایگاه خود را در شعر معاصر ایران به ‌عنوان شاعری بزرگ تثبیت کند. آثار و اشعار فروغ به زبان‌ های انگلیسی، ترکی، عربی، چینی، فرانسوی، اسپانیایی، ژاپنی، آلمانی و عبری ترجمه شده‌ اند. روز چهارشنبه ۲۶ بهمن جسد او را در امامزاده اسماعیل (زرگنده) شستشو دادند و با حضور خانواده، دوستان و علاقه‌ مندانش در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپردند.

مشیر همایون: او موسیقی ‌دان، نوازندهٔ پیانو و آهنگساز اهل ایران بود. حبیب ‌الله سپهسالاری مشهور به مشیرهمایون شهردار یا حبیب ‌الله شهردار فرزند نصر الله خان سپه سالاری در سال ۱۲۶۴ متولد شد، تحصیلات خود را در مدرسهٔ آلیانس به پایان رساند و سپس به خدمت دولت درآمد. پدرش ۲ پیانو به ایران آورد که یکی از آن‌ ها در خانه ‌اش ماند و مشیر همایون شهردار از شش سالگی نواختن را آغاز کرد.

یکی از معروف ترین آثار نوازندگی وی ترانهٔ معروف مرا ببوس است، پیانوی این ترانه را مشیر همایون شهردار نواخته ‌است، شعر این ترانه از حیدر رقابی و خوانندهٔ آن حسن گلنراقی است. مشیر همایون شهردار در یازدهم بهمن ۱۳۴۸ هجری شمسی در سن ۸۵ سالگی به علت عارضهٔ پارکینسون درگذشت و در گورستان و آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

حسین تهرانی: نوازندهٔ نامدار تمبک و موسیقی ‌دان اهل ایران بود. حسین تهرانی در سال ۱۲۹۰ شمسی در تهران، خیابان ایران متولد شد و تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان امیر اتابک به پایان رساند. تهرانی در کودکی زحمات و مصائب فراوانی متحمل شده بود و آثار آلام و مصائب دوران طفولیت تا پایان عمر در چهره اش باقی بود. وی در جوانی با آنکه از حیث مادی در مضیقه بود ولی هیچگاه از عشق خود که همین یک مشت پوست چوب باشد مأیوس نشد و ضرب را به زیر عبا می‌ گرفت و با پشتکار وجدیت به نزد استاد خود حسین ‌خان اسماعیل ‌زاده می ‌رفت.

تهرانی از سال ۱۳۰۷ هجری شمسی کار جدی خود را نزد اسماعیل ‌زاده آغاز کرد و به علت رایج نبودن خط موسیقی، تمرینات تنبک را به کمک اصطلاحاتی مثل: بله و بله و بله دیگه و یک صد و بیست و چهار و غیره به حافظه می ‌سپرد. حسین تهرانی در سال اول تأسیس رادیو تهران در آن مؤسسه به فعالیت پرداخت و در سال ۱۳۲۳ هجری شمسی به مدرسهٔ موسیقی کلنل وزیری راه یافت و تدریس تنبک را در آن مدرسه به عهده گرفت و کار خود را تا سال ۱۳۲۸ هجری شمسی که هنرستان موسیقی ملی به همت روح ‌الله خالقی شروع به کار کرد، ادامه داد.

وی برای اولین بار دست به ایجاد گروه تنبک زد و برای آن‌ ها قطعاتی را تنظیم کرد که در اجرای آنها، گروه لزوماً به دو یا چند دسته مختلف تقسیم می ‌شدند. او نیز در 7 اسفند ماه سال 1352 در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

نورعلی خان برومند: از استادان موسیقی ایرانی و نوازندهٔ تار، سه‌ تار، سنتور، تنبک و کار شناس آواز بود. نورعلی برومند، به سال ۱۲۸۵ در تهران متولد شد و از سن ۷ سالگی استعداد خویش را در موسیقی با گرفتن ضرب بدون آن که از استادی تعلیم گرفته باشد نشان داد. پدرش میرزا عبدالوهاب ‌خان برومند جواهری که اصالتاً اصفهانی بود از جواهرشناسان معروف بود به دو چیز عشق می ‌ورزید: موسیقی و گل. باغچه خانه ‌اش خانقاه اهل هنر بود و محفل هنرمندان سرشناسی چون درویش‌ خان، سماع حضور، حسین‌ خان اسماعیل ‌زاده و سید حسین طاهرزاده بود.

نورعلی برومند، ردیف میرزا عبد الله را بر اساس روایت اسماعیل قهرمانی دو‌بار ضبط نموده ‌است. همچنین ردیف آوازی روایت وی بر اساس روایت سید حسین طاهرزاده است. شیوهٔ اجرای برومند در سه ‌تار و تار برگرفته از مکتب درویش ‌خان و شیوهٔ اجرای برومند در سنتور، برگرفته از مکتب سنتور‌نوازی قدیم (حبیب سماعی) است. وی در ۳۰ دی ۱۳۵۵ هجری شمسی درگذشت و در آرامگاه ظهیرالدوله دفن شد.

 حسن تقی زاده: از رهبران انقلاب جنبش مشروطه ایران، از رجال سیاسی بحث‌ انگیز معاصر، دیپلمات، از شخصیت‌ های علمی و فرهنگی ایران معاصر، و در زمره کسانی است که جمعی به شدت هوادار و موافق، و مخالفانی از طیف‌ های گوناگون دارد. وی مدتی رئیس مجلس سنای ایران بود. منابع زیادی دربارهٔ او انتشار یافته‌ اند اما جنبه‌ هایی از زندگی سیاسی او هنوز نا شناخته، کم ‌شناخته، و موضوع مجادلات سیاسی هستند.

سید حسن تقی ‌زاده در آخر رمضان ۱۲۹۵ برابر با ۵ مهر ماه، سال ۱۲۵۷ خورشیدی در خانواده‌ ای روحانی در تبریز چشم به جهان گشود. پدرش سید تقی اردوبادی، امام جمعه مسجد حاج صفرعلی در محله خیابان تبریز و مکتب ‌دار، مردی عالم و زاهد و از شاگردان شیخ مرتضی انصاری در حوزه علمیه نجف بود.

او بیشتر مدت روز را صرف پرستش و حضور در مسجد برای اقامه نماز جماعت می‌ کرد. سید حسن از چهار سالگی، و به هدایت پدر، خواندن قرآن را آغاز و در پنج سالگی آن را ختم کرد. از هشت سالگی تحصیل مقدمات عربی و از چهارده سالگی تحصیل علوم عقلی، ریاضیات، و ستاره ‌شناسی و هیئت را آغاز کرد. او در 8 بهمن ماه، سال 1348 در 91 سالگی در آرامگاه ظهیرالدوله به دست خاک سپرده شد.

همه ی این هنرمندان و افراد نامدار و سرشناس به همراه چندین تن دیگر مانند ابوالحسن خان صبا که گفته شده در آرامگاه ظهیرالدوله دفن شده ولی  قبرآن نامعلوم است، حبیب ‌الله سماعی، حسین تهرانی، رشید یاسمی، حسین سرور و صد ها تن دیگر از مشاهیر ایران اکنون در این خاک خفته ‌اند. و این آرامگاه را به یک قبرستانی بسیار ارزشمند تبدیل کرده اند.

تاریخچه آرامگاه ظهیرالدوله

زمانی که علی خان ظهیر الدوله در روز سه‌ شنبه بیست و چهارم ذیقعده سال ۱۳۰۳ خورشیدی در اثر سکته قلبی در باغ خود در جعفر آباد شمیران در گذشت، در جوار باغش در قبرستان عمومی یعنی بین تجریش و امامزاده قاسم دفن شد. سابقا در این محل گورستان کهنه ‌ای قرار داشت و بعد ها خانقاه ظهیرالدوله نیز به همین محل منتقل شده بود. اما پس از دفن ظهیرالدوله، مریدانش، این گورستان قدیمی و خانقاه را «آرامگاه ظهیرالدوله» خواندند.

محل دفن ظهیرالدوله در زیر درختی بود که داغداغان نامیده می‌ شد و ظهیر الدوله طی ایام حیات خود، اغلب در سایه همین درخت می‌ نشست. وی قبل از دفن، به ‌وسیله مولوی رشتی بعد ها او نیز در همین جا دفن شد، تغسیل شد و انجمن اخوت این قبرستان عمومی را محصور ساخت و قبرستان ظهیرالدوله نامید، قبرستانی که امروزه از جا های دیدنی تهران محسوب می‌ شود.

از سال‌ های ۱۳۴۰ هجری شمسی به بعد، دفن اموات در این مجموعه ممنوع شد و دفن افراد در سال ‌های ۴۰ تا ۵۰ با اجازه‌ نامه خاص و آن هم به ‌صورت محدود انجام می ‌شد. حال بر سر اینکه آخرین فرد دفن شده در آرامگاه ظهیرالدوله چه کسی بوده است، حرف‌ های مختلفی وجود دارد. برخی می ‌گویند که آخرین فرد، فروغ خواجه نوری ملقب به همایونفر بوده که از ندیمان اشرف پهلوی محسوب می‌ شده و تدفین آن در سال 1356 هجری شمسی صورت می ‌گیرد، اما برخی دیگر بر این باورند که آخرین فرد، شخصی بوده که در سال 1359 هجری شمسی در این قبرستان تدفین شده است.

این آرامگاه تاریخی از جاهای دیدنی استان تهران در پایتخت به شمار می‌ رود و آن را شبیه گورستان پرلاشز کشور فرانسه می‌ دانند. آرامگاه ظهیرالدوله در سال ۱۳۷۸ هجری شمسی توسط سازمان میراث فرهنگى و گردشگرى استان تهران با شماره ۲۰۰۱ در فهرست آثار ملى کشور به ثبت رسید.

چرا از آرامگاه ظهیرالدوله بازدید کنیم؟

• فرصتی مناسب برای بازدید از یکی از بی ‌نظی رترین آرامستان ‌های ایران از نظر جایگاه تاریخی و افراد مدفون در این مکان وجود دارد.
• بسیاری از مشاهیر و نام ‌آوران ایران در این آرامگاه دفن شده ‌اند که می‌ توان اطلاعات جزئی ‌تری از آن‌ها در این گورستان به دست آورد.
• امکان آشنایی با سبک و سیاق مزارها در روزگاران قدیم و تاریخ گذشته وجود دارد.

جاذبه های دیدنی اطراف آرامگاه ظهیرالدوله

در نزدیکی و اطراف آرامگاه ظهیرالدوله، دیدنی های دیگر بسیاری قرار دارند که پیشنهاد می شود حتما آن ها را نیز در لیست جا های بازدیدی خود قرار دهید. در ادامه برایتان چند مورد از آنها به همراه فاصله شان تا این قبرستان آورده شده است.

کاخ سبز یا کاخ شهوند یا کاخ سفید که رضا شاه، پس از این‌ که ساختمان واقع بر تپه را از علیخان خریداری کرد، کاخ کنونی را بنا نهاد و کار ساخت و تکمیل آن از زمان وزارت جنگی او، تا اوایل سلطنتش سال‌ های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی به طول انجامید. این کاخ با تلاش هنرمندان و معماران ایرانی، پس از هفت سال کار، در دو طبقه زیر زمین و همکف بنا گردید. این کاخ به دلیل استفاده از سنگ‌ های سبز کمیاب معدن خمسه زنجان و سنگ مرمر خراسان، در نمای خارجی آن، به قصر سنگی یا کاخ مرمر نیز معروف است. فاصله این جاذبه تا آرامگاه ظهیرالدوله 12 دقیقه است.

کاخ موزه ملت که علاوه بر اینکه اقامتگاه تابستانی محمد رضا شاه و همسرش بوده، به امور اداری و تشریفاتی نیز اختصاص داشته است. ساخت بنای این کاخ به دستور رضا شاه در سال ۱۳۱۰ خورشیدی آغاز شد و در سال ۱۳۱۵ به پایان رسید. این کاخ پس از ۳ سال که از اتمام ساخت آن گذشت، به تدریج مورد بهره ‌برداری قرار گرفت.

در ساخت بنای این کاخ، هنرمندان و صنعتگران فراوانی مشارکت داشته ‌اند. نقشه‌ی کاخ از مهندس خرسندی است و محاسبات فنی آن را لئون طاطا ووسیان، پپسیان و بوریس روسی انجام داده‌اند. این کاخ شامل ۵۴ واحد مختلف، از جمله ۱۰ تالار تشریفاتی است که وسیع ‌ترین آن، تالار کاخ، سفره‌خانه‌ای به مساحت ۲۲۰ مترمربع دارد. فاصله این کاخ تا آرامگاه فروغ فرخزاد 10 دقیقه با خودرو است.

موزه اتومبیل های سلطنتی که  یکی از جذاب‌ ترین و زیبا ترین موزه ‌های مجموعه ‌ی سعد آباد به شمار می ‌رود که در آن تعدادی از تولیدات معروف شرکت‌ های خودروسازی جهان که متعلق به دوره‌ی پهلوی است نگه ‌داری می‌شود. این موزه در دی ماه سال 1391 توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درمکان جدید بازگشایی شد و مورد بهره ‌برداری قرار گرفت.

موزه‌ی خودرو های سلطنتی سعد آباد، نمایشگاهی‌ از ماشین ‌های اشرافی خاندان پهلوی است که با بازدید از آن، ماشین ‌های منحصر به فرد و لوکسی را مشاهده خواهید کرد که شاید نمونه‌ اش را دیگر هیچ ‌گاه نتوانید ببینید. فاصله این موطه سلطنتی بسیار جذاب تا آرامگاه ظهیرالدوله بدون ترافیک 11 دقیقه می باشد.

امام زاده صالح نام زیارتگاهی در شهرستان شمیرانات، تجریش است. آن‌ گونه که از کتیبه بالای سردر صحن برمی ‌آید و بر اساس کتب بحرالانساب و کنز الانساب، از پسران امام موسی کاظم و برادران امام هشتم شیعیان علی پسر موسی رضا است. بنای امامزاده از سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته و به شماره ۹۰۹ ثبت گردیده ‌است. تعداد زائران این امامزاده در حدود ۳۰ هزار تن در روز برآورد شده‌ است.

بنای بقعه اصلی شامل ساختمان چهار گوش بزرگ و مستحکمی با دیوار های قطور است و فضای درونی آن تقریباً ۵٫۶ متر مربع مساحت دارد. وضع طاق ‌نما ها و معماری ساختمان و پوشش آن از معماری بنا های سدهٔ هفتم و هشتم است. بنا به شواهد در امامزاده صالح کتیبه ‌ای به سال ۷۰۰ قمری وجود داشته که ظاهراً در تعمیرات و تغییر مدخل بنا از میان رفته ‌است که بنا بر آن هم‌ زمان با پادشاهی غازان خان بوده ‌است. مسافتی که شما باید طی کنید تا از آرامگاه ظهیرالدوله به امامزاده صالح برسید، مسیری 2 کیلومتری است که طی کردن آن 4 دقیقه وقت شما را می گیرد.

مکان های گردشگری، زیارتی و جاهای دیدنی بسیار در نزدیکی این آرامگاه وجود دارد که از دیگر نمونه ها می توان به مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ سعد آباد، پارک ژوراسیک، پارک قیطریه، بوستان ملت، موزه هنر های معاصر تهران، موزه دفاع مقدس و دفاع اسلامی و…. اشاره کرد.

هتل ها نزدیک به آرامگاه ظهیرالدوله

آرامگاه ظهیرالدوله در یکی از منطقه های استان تهران و در بهترین موقعیت جغرافیایی شهر تهران از لحاظ دسترسی قرار گرفته است. در اطراف این آرامگاه، هتل هایی وجود دارد که در ادامه چند مورد از هتل های اطراف آرامگاه ظهیرالدوله را برایتان آورده ایم.

• هتل ویسترا که با آرامگاه 6 دقیقه با خودرو فاصله دارد.
• هتل اسپیناس پالاس که یکی از بهترین و با کیفیت ترین هتل های تران می باشد و در فاصله 30 دقیقه ای از آرامگاه ظهیرالدوله قرار دارد.
• هتل پارسیان استقلال که هتلی با کیفیت بسیار بالا و تمامی امکانات می باشد و در فاصله 6 کیلومتری از آرامگاه واقع شده.
• هتل پارسیان اوین که فاصله آن با این قبرستان با خودرو و بدون ترافیک 20 دقیقه است.

بهترین زمان بازدید از قبرستان و آرامگاه ظهیرالدوله

آرامگاه ظهیرالدوله را در هر زمانی از سال که به آن سر بزنید زیباست ولی از آنجایی که این آرامگاه در منطقه ی شلوغی از تهران واقع شده و امکان بازدید از آن همیشه وجود ندارد بهتر است با اطلاع قبلی به بازدید از آن بروید ولی از لحاظ ظاهری بهترین زمان بازدید از این آرامستان بهار و تابستان تلقی می شود. رزرو هتل در این منطقه و مسافرت چند روزه در آن بسیار لذت بخش است. البته فصل های دیگر سال یعنی پاییز و زمستان نیز مناظر بدیع و ویژه خود را دارند.

ساعت بازدید و قیمت بلیط از آرامگاه ظهیرالدوله

متاسفانه بازدید از این آرامگاه قوانینی دارد و مانند بقیه جاذبه گردشگری تهران نیست. بازدید از آرامگاه ظهیرالدوله در روز های پنجشنبه و تنها در ساعاتی مشخص ممکن است. با توجه به قانون تفکیک جنسیتی برای بازدید از این قبرستان، ساعات بازدید برای خانم‌ ها از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۲ظهر و برای آقایان از ساعت ۱۳ ظهر تا ۱۵ ظهراست. و شایان ذکر است بدانیک که بازدید از این جاذبه گردشگری بسیار ارزشمند کاملا رایگان است. شما برای گشتن در این مکان و دیدن تمامی نقاط آن باید 1 تا 2 ساعت وقت خود را صرف این آرامگاه و قبر های موجود در آن کنید.

آرامگاه ظهیرالدوله کجاست و مسیر دسترسی به آن

آرامگاه ظهیرالدوله در خیابان دربند تهران، بعد از میدان تجریش و در محله و کوچه ای خوش آب و هوا به نام ظهیرالدوله واقع شده است. این آرامگاه از آنجایی که نزدیک به میدان تجریش قرار دارد، خوشبختانه دارای چندین مسیر دسترسی می باشد. همچنین می توانید علاوه بر خودروی شخصی، توسط وسایل نقلیه عمومی خود را به این آرامگاه برسانید و از گردش در آن لذت ببرید. اگر در این میان فرصت داشتید و قصد داشتید به یکی از جاذبه های گردشگری دیگر در همین نزدیکی های سری بزنید، بازدید از کاخ نیاوران را در اولویت خود قرار دهید.

دسترسی با خودروی شخصی

اگر می خواهید با خودروی شخصی به بازدید از این آرامگاه بروید، بهتر است بدانید که پیدا کردن جای پارک مناسب کمی دشوار است و در اغلب موارد بازدید کنندگان ناچار به پارک خودرو در کوچه های اطراف آرامگاه می شوند. برای استفاده از خودروی شخصی چندین مسیر پیش روی شما می باشد که با توجه به محل سکونت خود می توانید مناسب ترین آن را انتخاب کنید و براساس آن خود را به  آرامگاه ظهیرالدوله تاریخی در منطقه دربند برسانید.

دسترسی با مترو

اگر قصد دارید با مترو خود را به این محل برسانید و از این باغ دیدن کنید، باید از متروی خط تجریش – کهریزک استفاده کنید. برای این منظور می بایست در ایستگاه آخر از مترو پیاده شوید و به صورت پیاده یا با استفاده از تاکسی یا اتوبوس های بی آر تی خود را به این آرامگاه تاریخی برسانید. لازم به ذکر است که مسیر متروی تجریش تا آرامگاه ظهیرالدوله به صورت پیاده حدود 20 دقیقه زمان می برد.

دسترسی با اتوبوس

برای آن که با استفاده از اتوبوس بخواهید خود را به آرامگاه تاریخی ظهیرالدوله برسانید باید سوار اتوبوس های بی آر تی خط تجریش – راه آهن شده و در ایستگاه پایانه تجریش از اتوبوس پیاده شوید.

آدرس آرامگاه ظهیرالدوله: استان تهران، تهران، میدان قدس، خیابان دربند، خیابان ظهیرالدوله