آرامگاه فردوسی در طوس

کشور عزیزمان ایران، نمادهای زیادی دارد، از جمله بنای تخت جمشید، خلیج فارس یا قله دماوند. با این حال یکی از نمادهای بسیار برجسته ایران که در تمام متن های گردشگری درباره ایران ردپایی از آنان وجود دارد، مقبره های شاعران این سرزمین است، بناهایی چون مقبره حافظ و سعدی در شیراز، خیام در نیشابور و آرامگاه فردوسی در طوس. این موضوع به آن دلیل می باشد که ایران کشور شاعران و ادیبان بوده و در جهان به نام شاعرانش پرآوازه گشته. این آرامگاه ها هم از جهت معماری و زیبایی شناختی بسیار پر اهمیتند، هم از نظر تاریخی و هم از نظر ادبی. در این یادداشت سفری به مقبره فردوسی شاعر نام آوازه ایران زمین خواهیم داشت.

آشنایی با مقبره فردوسی

فردوسی شاعر بلند آوازه ایران در سال 329 در خانواده ای دهقان زاده به دنیا آمد و از سن سی سالگی شروع به سرودن شاهنامه کرده و طی سی سال، بزرگ ترین منظومه حماسی ایران را سرود. آرامگاه فردوسی در 18 آذر 1354 با شماره ثبت 1176 در زمره آثار ملی ایران به ثبت رسیده. این بنا در طی تاریخ بارها ساخته و ویران شد، تا اینکه در ابتدای سده چهاردهم شمسی، با شروع جریان های ملی گرایی مدرن ایرانیان، دستور به ساخت بنای فعلی داده شد.

سازنده این بنا هوشنگ سیحون بر اساس طرحی از کریم طاهرزاده بهزاد با تغییراتی اندک در تزئینات و مقیاس ها می باشد. حسین لرزاده معمار مجری طرح و دو نفر به نام های تقی درودیان و حسین حجارباشی زنجانی مباشر ساخت این عمارت بوده اند. وسعت فعلی این مجموعه شش هکتار بوده و شامل باغ آرامگاه، تندیسی از فردوسی، استخر، بنای یادبود، موزه، کتابخانه، ساختمان های اداری، آرامگاه های مهدی اخوان ثالث و محمدرضا شجریان می باشد.

آنچه درباره مقبره شاعر شاهنامه نمی دانید و تاریخچه آن

مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی در شهر طوس مشهد، تاریخچه و داستانی پر فراز و نشیب دارد. در زمان فردوسی، حاکمان ایران مذهب تسنن داشتند و بنابراین اجازه ندادند که پیکره فردوسی بعد از مرگش، به دلیل شیعه بودن در قبرستان مسلمین به خاک سپرده شود. از این رو بدن او در باغ خانه اش در شهر تابران طوس، نزدیک به دروازه شرقی رزان تدفین شد. البته همین مکان نیز امنیت را نداشته و بارها به آن حمله شد و مود هجوم قرار گرفت. در نهایت بر طبق گزارش نه چندان موثق کتاب پیشگفتار بایسنقری، فردی که از فرماندهان سپاه شهر طوس بود، به نام ارسلان جاذب، در برابر دروازه خاوری شهر تابران طوس، مقبره ای به نام فردوسی بنا کرد.

این بنا تا 100 سال بعد از مرگ حکیم طوس برقرار بود. همین بنا نیز در زمان مغولان، تخریب شد و سنگ های آن برای ساخت قلعه ای به کار رفت. در طی سالیان آرامگاه حکیم طوس قصه های زیادی را به خود دید و گزارش های مختلفی از بزرگان ایرانی در کتاب هایی همچون نزهت القلوب یا تذکره الشعرا و همچنین افرادی مانند دولتشاه سمرقندی یا قاضی نورالله شوشتری و نیز غیر ایرانی هایی مانند ویلیام فریز مامور کمپانی هند شرقی و یا خانیکوف پژوهگر و کنسول روس از این بنا وجود دارد. در زمان ناصرالدین شاه بدل به بنایی مخروبه در میان گندم زارهای شهر طوس شده بود.

در دوران این شاه قجری، فردی به نام عبدالوهاب آصف الدوله از طرف ناصرالدین شاه قاجار ماموریت یافت که به جستجوی مقبره فردوسی بر بیاید و برای وی آرامگاهی شایسته بنا نماید. در ابتدا دو اتاقک بر محل تدفین وی ساخته شد. اما در نهایت در مرداد 1303 مجلس شورای ملی بودجه ای برای ساخت مقبره ای در شان وی تصویب کرد. این بودجه از درآمد حاصل از فروش تمبری به یاد فردوسی تامین می شد. کسانی که در تشویق حکومت به ساخت بنایی در خور نام فردوسی دخالت داشتند، افرادی چون ملک الشعرای بهار، عبدالحسین خان سردار معظم یا همان تمور تاش، شیخ الرئیس افسر، محمدعلی فروغی و … بودند.

در نهایت در سال 1307 ساخت آرامگاه فردوسی آغاز شد. احداث این بنا را انجمن آثار ملی ایران به عهده گرفت. در ابتدا باغی به مساحت بیست و سه هزار متر مربع از طرف حاج میرزا محمد علی پیشکش دولت شد و هفت هزار متر از زمین های پیرامونی باغ نیز از سوی حسین ملک به این انجمن واگذار شد. هزینه ساخت اولیه بنا 25 هزا رتومان براورد شد. طرح های ارائه شده و تغییرات مربوط به ساخت و طرح بنا و هزینه ساخت عمارت، خود تاریخچه ای بس طولانی و جالب توجه دارد.

زندگینامه فردوسی

همانگونه که گفته شد حکیم طوس در قرن چهارم در خانواده ای کشاورز در روستای باژ در طوس متولد شد. از شیوه زیست او تا پیش از نوشتن شاهنامه، اطلاعات تاریخی دقیقی موجود نمی باشد. حدس زده می شود که بانویی که در شروع داستان بیژن و منیژه به آن اشاره شده، همسر خود فردوسی بوده. برخی نیز می گویند که در 67 سالگی فردوسی،  پسر37 ساله او از دنیا می رود که این موضوع و غم حاصل از آن در برخی اشعارش بازتاب دارد. نوشتن شاهنامه در سال 384 قمری به پایان رسید و پس از ان نیز ویرایش هایی بر شاهنامه انجام شد.  فردوسی به سال 416 هجری قمری درگذشت.

نام کامل فردوسی، ابوالقاسم حسن منصور بن محمد بن اسحااق شرفشاه است و در دوره حکومت سامانیان به دنیا آمده. پدر او نامش منصور و از کشاورزان بزرگ منطقه خراسان به شمار می آمده و مادرش نیز گردویه زهرا نام داشته و دختر یکی ازشاهزادگان منطقه مازندران به نام اسپهبدان بوده. فردوسی با شاعر معروف همدوره خود یعنی دقیقی در دوران کودکی و ایام مدرسه آشنا شد و 40 سال با او همراهی و دوستی داشت. در ابتدای سرودن شاهنامه، فردوسی ثروت زیادی داشت و بزرگان خراسان نیز در این مسیر به او کمک می کردند. اما در انتها به تدریج ثروت او رو به زوال رفت و او در شرایط سختی نوشتن شاهنامه را ادامه داد.

شاهنامه فردوسی در مجموع نزدیک به پنجاه هزار بیت دارد که فردوسی در طی سه و پنج سال آنها را سرود. او در انتهای کار، شاهنامه را به سلطان محمود غزنوی، حاکم تازه بر تخت نشسته تقدیم کرد. شاه در ابتدا به او وعده پاداش بسیار داد، اما در انتها تنها یک دهم آن مبلغ را به فردوسی هدیه کرد. علت این موضوع، شیعه بودن فردوسی و اهل تسنن بودن سلطان محمود و نیز اختلاف میان پارسیان و ترکان بود. با این حال، سلطان محمود از کرده خود پشیمان شد. اما زمانی هدیه را به فردوسی رساند، که او رخت از جهان بربسته بود.

معماری آرامگاه فردوسی

وسعت آرامگاه شاعر طوس، از 6 هکتار فراتر می رود. البته این میزان در ابتدا کمتر بود. اما همان گونه که گفتیم، در ابتدای دهه سی، وسعت زیادی از زمین های اطراف به آن افزوده شد. این سازه معماری با ایده گرفتن از بناهای دوره هخامنشی طراحی شده و در فضای بیرونی آن استخری بسیار وسیع وجود دارد که کلیت ساختمان بر روی آن، بازتاب می یابد. این استخر سه دسته فواره ده تایی به شکل نیلوفر در داخل خود دارد که سمبلی از 30 سال تلاش فردوسی برای نوشتن شاهنامه است. پیکره حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز در برابر استخر قرار گرفته که ساخته ابوالحسن صدیقی می باشد. در دامه به بررسی معماری داخلی و خارجی بنای آرامگاه می پردازیم.

طراحی داخلی

شما می توانید از بخش غربی آرامگاه به آن وارد شوید. محل تدفین حکیم ابوالقاسم در زیرزمین ساختمان قرار دارد. این زیرزمین عمقی به اندازه 5 متر داشته و وسعت آن سی متر در سی متر است. وقتی که از پله ها برای دیدن مقبره به پایین می روید در 6 نقش برجسته، 6 روایت از شاهنامه پیش روی شما قرار می گیرد. جنس سنگ قبر شاعر طوس از سنگ مرمر بوده و اندازه های آن 90 سانتی متر در 154 سانتی متر می باشد.

20 ستون به ارتفاع 460 سانتی متر، دورتادور قبر فردوسی را احاطه کرده اند. در این تالار مقبره، پیکره هایی از روایات شاهنامه وجود دارد که سازنده آنها فریدون صدیقی فرزند ابوالحسن صدیقی می باشد. سنگتراشی های این بنا، به وسیله حسین حجارباشی زنجانی و سنگ نوشته ها به خط نستعلیق، توسط استاد طاهرزاده اجرا شده. عکس آرامگاه فردوسی بیانگر زیبایی این طراحی داخلیست.

طراحی خارجی

فضای بیرونی آرامگاه فردوسی با وسعت 1043 متر مربع، مکعب شکل بوده و پلکان هایی در هر طرف عمارت وجود دارند که مقبره فردوسی بر فراز آنها، بر روی سکویی و در بلندای 18 متری قرار داده شده. بنای اصلی کار متشکل از 7 مکعب کوچک تر است که به ترتیب روی هم قرار گرفته اند. در هر سوی این سازه، اشعاری از فردوسی و شاهنامه او و هرکدام در 12 بیت حک شده. در هر کنج کار نیز ستون هایی به شیوه هخامنشی ساخته شده که در مجموع 12 ستون می شوند.

در فضای بیرونی مقبره نیز پیکره ای از فردوسی قرار داده شده که سازنده آن ابوالحسن صدیقی بوده. وی کار را در ایتالیا ساخته و سپس به ایران منتقل نموده. سازه بنای آرامگاه فردوسی به نوعی یادآور زیگورات های کهن می باشد که هم نشانگر استواری و ایستادگی بوده و هم نوعی جنبش به سوی بالا و نوعی تعالی را به نمایش می گذارد. این ساختمان در واقع از رسته اولین بناهایی می باشد که با ایده بازآفرینی معماری ایران کهن شکل گرفته.

دیدنی های مقبره فردوسی

در محوطه مقبره فردوسی، به جز بنای اصلی مقبره، ساختمان های دیگری نیز وجود دارند که هر کدام به طور مجزا بناهایی بسیار ارزشمند و توریستی هستند. در ادامه به هر کدام از این موارد اشاره خواهیم کرد. جالب است بدانید که در فاصله ای حدود 600 متری از آرامگاه با شکوه فردوسی، جاذبه ای تاریخی و تماشایی به نام بقعه هارونیه مشهد جای گرفته که می توانید از آن هم دیدن کنید.

کتابخانه مقبره

کتابخانه آرامگاه فردوسی، در سال 1347 بنا شده و شامل دو طبقه می باشد که طبقه اول آن، مخزن کتاب و طبقه دوم به سالن مطالعه اختصاص یافته. این کتابخانه بیش از 9000 جلد کتاب دارد. این کتابخانه در بیشتر کاربری تشریفاتی داشته و اتاقی در بخش شرقی آن، مختص تالار پذیرایی آرامگاه بود. فرشی نفیس با اندازه 37 متر مربع اهدایی کارخانه صابر مشهد هم در آن قرار داده شده. در سال 1392، 5000 جلد کتاب دیگر به این کتابخانه اهدا شد و کتابخانه ای متمرکز بر شخصیت فردوسی، شاهنامه و شهر طوس در 25 اردیبشهت 1393 در این آرامگاه افتتاح شد.

موزه مقبره

بنای موزه فعلی در روزگاران قدیم تر در واقع استراحتگاه بوده و از سال 1384، توسط دکتر بهروز احمدی تبدیل به موزه شده. در این موزه برخی از آثار و اشیاء تاریخی منطقه طوس، همچون سفالینه ها و سنگ نگاره های مربوط به دوره بعد از اسلام نگهداری می شوند. از دیگر اشیاء این موزه می توان به تیر و کمان، نسخه فلورانسی شاهنامه فردوسی، سکه های طلا و نقره و یک نسخه 73 کیلوگرمی از شاهنامه که اهدایی عبدالرحیم جعفری بنیانگذار انتشارات امیرکبیر بوده، برخی ظروف سفالی و لعابی و دیگر آثار اهدایی به موزه اشاره نمود.

آرامگاه محمدرضا شجریان

خسروی آواز ایران، محمدرضا شجریان نیز در محوطه مقبره فردوسی به خاک سپرده شده. استاد شجریان یکی از 50 صدای برتر جهان بوده و ابداع کننده چند ساز جدید در موسیقی ایرانی از جمله کرشمه، سبو، صراحی، شهرآشوب و ساغر می باشد. همچنین ساز راست پنجگاه که حاصل همکاری او با محمدرضا لطفی آهنگساز و نوازنده تار است، از آثار ماندگار موسیقی ایرانی محسوب می شود. وی در تاریخ 17 مهرماه 1399 از دنیا رفت. پیکر او در آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شد و روی سنگ مزارش، با دست خطی از خود وی عبارت خاک پای مردم ایران نقش بسته.

آرامگاه مهدی اخوان ثالث

مهدی اخوان ثالث شاعر نام آوازه معاصر ایران، در10 اسفند 1307 در مشهد به دنیا آمد و در 4 شهریور 1369 در تهران از دنیا رفت. بسیاری او را فردوسی معاصر می دانند. دلیل این موضوع آن می باشد که مضمون شعرهای وی بیشتر اجتماعی بوده و و زندگی مردمان ایران زمین را روایت می کند. همچنین سبک شعرهای وی حماسی بوده و در خود صلابت و وزانت شعر خراسانی را دارد. تخلص وی در شعرهایش م.امید بوده. سنگ قبر کوچکی برای وی در بخش غربی مجموعه آرامگاه فردوسی و در ضلع جنوبی موزه ساخته شده و سردیسی نیز از وی به وسیله علیرضا قدمیاری ساخته و در سال 1391 بر مزار او نصب شده.

دیدنی های اطراف آرامگاه فردوسی در مشهد

شما می توانید پس از بازدید از آرامگاه فردوسی در مشهد از دیدنی های نزدیک این جاذبه نیز بازدیدی داشته باشید. از جمله آنها می توان مقبره امام محمد غزالی و گنبد هارونیه در فاصله 8/1 کیلومتری این آرامگاه نام برد. پارک معروف کوهسنگی نیز در 32 کیلومتری این مجموعه در شهر مشهد واقع شده که می توانید طی نیم ساعت به آن برسید. در سفر به مشهد و شهر طوس نیز حتما اطلاعات مربوط به رستوران های مشهد را از قبل بررسی کنید تا در طی سفر خود بتوانید از این نظر تجربه خوبی داشته باشید.

یکی از جاهای دیدنی نزدیک مشهد و اطراف این مقبره که شاید کمتر افراد نسبت به آن شناخت داشته باشند، دشت ارغوان مشهد است. علت نامگذاری این دره یا دشت به ارغوان آن می باشد که در فصل بهار و به ویژه در ماه اردیبهشت در آن درختان ارغوان می روید و تمام دشت را به رنگ ارغوانی در می آورد. به عنوان سوغات از این منطقه نیز می توانید، سبدهای ارغوان بافی شده را خرید نمایید. کمپینگ و شب مانی در این منطقه نیز یکی از تجربه های فوق العاده شما در این دشت زیبا و ارغوانی رنگ خواهد بود.

دیگر دیدنی منطقه که البته خیلی ها با آن آشنا هستند، روستای زشک مشهد می باشد. این روستا با شهر مشهد 20 کیلومتر فاصله داشته و از توابع شهر شاندیز به شمار می آید. این روستا حالت ییلاقی داشته و در تابستان ها جمعیت آن به سه و نیم برابر حالت عادی می رسد. میوه های باغات زشک همچون آلوی قرمز، گیلاس، هلو و زردآلو بسیار معروف و خوش طعم بوده و در کنار آن می توانید سری هم به رستوران های معروف این ناحیه همچون کوروش و آفتابگردان ابرده بزنید و از خوردن کباب شاندیز لذت ببرید. تله کابینی نیز در منطقه در حال احداث است که در واقع نخستین تله کابین شمال شرق ایران محسوب می شود.

قیمت بلیط آرامگاه فردوسی و ساعت بازدید

مقبره فردوسی به عنوان یک مرکز توریستی شهر طوس، هر روزه برای بازدید عموم باز بوده و ساعت بازدید مقبره فردوسی در نیمه نخست سال، از 9 صبح تا 5 بعد از ظهر و در نیمه دوم سال از 9 صبح تا 4 عصر خواهد بود. البته در ایام خاص تعطیلات یا کرونا، بهتر است قبل از رفتن به این مکان با مجموعه تماس بگیرید و از زمان دقیق باز بودن آن اطلاع حاصل کنید. قیمت بلیط آرامگاه فردوسی بسته به شرایط زمانی متغیر می باشد. برای نمونه در زمستان 1398 بلیط این مجموعه برای ایرانی ها 5000 تا 8000 تومان و برای خارجی ها 50 هزار تومان بوده است.

تلفن مجموعه آرامگاهی فردوسی:  05132663825

آرامگاه فردوسی کجاست و مسیر دسترسی

همان گونه که گفته شد مقبره فردوسی به عنوان یکی از جاهای دیدنی مشهد، در شهر طوس واقع شده. شهر طوس در 25 کیلومتری شمال غربی مشهد قرار داشته و این آرامگاه در بین دو روستای اسلامیه و طوس سفلی در راهی انشعاب گرفته از بزرگراه مشهد به قوچان واقع گردیده. این مقبره به شهر تاریخی تابران و بقعه هارونیه نزدیک می باشد. روستایی که فردوسی در آن به دنیا آمده یعنی روستای پاژ نیز در 28 کیلومتری شرق مقبره قرار گرفته.

برای دسترسی به این جاذبه تاریخی راه های مختلفی وجود دارد. اگر با اتوموبیل شخصی به این مجموعه می روید؛ باید ابتدا از مشهد به طرف قوچان روانه شده و در سه راهی فردوسی به طرف راست مسیر خود را تغییر دهید. پس از چند کیلومتر پیش رفتن در این مسیر، بلوار بهارستان پیش روی شما خواهد بود. بنای آرامگاهی فردوسی در انتهای این بلوار پیش چشم شما قرار خواهد گرفت. خط اتوبوس 202 ترمینال فردوسی مشهد نیز مستقیم در طی مدت 45 دقیقه شما را به این آرامگاه می رساند.

آدرس آرامگاه فردوسی: مشهد، طوس، انتهای بلوار بهارستان

فاصله آرامگاه فردوسی تا حرم

آرامگاه فردوسی تا حرم امام رضا فاصله اندکی دارد. این فاصله 43 کیلومتر بوده که در 47 دقیقه می توان آن را پیمود. فاصله این آرامگاه تا شاندیز، 27 کیلومتر تا طرقبه 40 کیلومتر و فاصله آن تا چناران نیز 56 کیلومتر می باشد.

اقامت در مشهد مقدس

بی تردید شهر مشهد و نواحی اطرافش از توریستی ترین نقاط ایران محسوب می شوند که بسیاری از ایرانی ها دست کم دو سه سال یک بار به آن سفر می کنند. بسیاری برای اقامت های سفری خود در این شهر به دنبال هتل در مشهد می گردند. اما برخی نیز برای این که بتوانند اقامت راحت تری داشته و فضایی دربست در اختیار داشته باشند. برای این کار پیشنهاد ما اجاره آپارتمان مبله در مشهد از طریق وبسایت لوکس ویلاست. لوکس ویلا در این مسیر همراه شما می باشد تا بهترین تجربه سفر را داشته باشید.