مدت زمان خواندن این مطلب : 8 دقیقه
مشهد را همه گردشگران با حرم امام هشتم شیعیان به عنوان مهم ترین جاذبه گردشگری مذهبی ایران می شناسند. در کنار اینها بناهای تاریخی این شهر چون مسجد جامع گوهر شاد و نیز ییلاقات زیبای اطراف این شهر، دیگر جاذبه های گردشگری این شهر تلقی می شوند. کمتر کسی مشهد را با یک کلیسا به عنوان یک بنای تاریخی به یاد می آورد. با این حال کلیسای مسروپ مقدس مشهد در میدان ده دی این شهر، نشان دهنده آن است که ظرفیت های گردشگری این شهر بیش از این حرف هاست. کلیسایی که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده. در این یادداشت با هم نگاهی به تاریخچه و معماری این بنای مذهبی خواهیم داشت.
تاریخچه حضور ارامنه در ایران به اواخر پادشاهی ماد در ایران بر می گردد. از آن دوران تا اواخر قرن شانزدهم میلادی مهاجرینی به طور پراکنده و گاه موقت و گاه دائم از سرزمین فعلی ارمنستان به ایران مهاجرت می کرده اند. با این حال به دلیل پراکندگی و ناپایداری های جمعیتی، حضور ارامنه در ایران تا قبل از قرن هفدهم هیچگاه به صورت اثرگذار در نیامد. ارامنه تا قبل از این زمان به عنوان یکی از گروه های صاحب ساز و کار و نظام مشخص در ایران نبودند و حضورشان منجر به ساخت بناها و نهادهای مخصوص و اجتماعات تعریف شده همچون کلیسای مسروپ مقدس مشهد نشد.
نخستین کوچ دسته جمعی ارامنه به ایران مربوط به قرن سیزدهم میلادی و بعد از حمله تاتارها می شود. این افراد در مراغه و تبریز ساکن شده بودند. در قرن چهاردهم نیز گروهی از مبلغان کاتولیک به ایران آمده و دیرهایی در دو شهر ارمنی نشین ایران ساختند. در قرن هفدهم، مهاجرت های اصلی و نظام مند ارامنه به ایران اتفاق افتاد که بسیار از آنها دلایل سیاسی و تاریخی داشت. این کوچ ناشی از جنگ های میان عثمانی و صفوی بود. در دوره شاه عباس صفوی 7 هزار خانواده ارمنی و 12 کلیسای ثبت شده در تبریز وجود داشت.
تعداد این ارامنه به اندازه ای در این دوران زیاد شد که دیگر دو مرکز اصلی ارمنی نشین کفاف آنها را نمی داد و تعدادی آنها به شهرهای دیگر مثل اصفهان منتقل شدند. با پیشرفت اقتصادی ارامنه در ایران به ویژه در شهر اصفهان و ورود آنن به مشاغلی چون بازرگانی، پایگاه اجتماعی و اقتصادی این گروه در ایران به تدریج محکم تر شد. این موضوع باعث شد آنها به ساخت کلیساها، مدارس و بناهای مخصوص خود پرداخته و در ایران کاملا مستقر شوند. البته ساخت کلیسای مسروپ مقدس مشهد به سال ها بعد باز می گردد.
همان طور که گفتیم ارامنه اغلب در شهرها و مناطق ارمنی نشین ایران چون آذربایجان، جلفای اصفهان و تهران ساکن هستند. با این حال بخاطر برخی دلایل تاریخی این ارامنه در شهرهای دیگری از ایران نیز مستقر شدهاند. حضور ارامنه در شهر مشهد که منجر به ساخت کلیسای مسروپ مقدس مشهد شد، به دوره نادرشاه افشار بر می گردد. در ابتدا شاه عباس دوم در جنگ هایش با عثمانی ها ارامنه منطقه آرارات را به جلفای اصفهان کوچاند. سپس نادرشاه افشار با تغییر مرکز پایتخت سیاسی ایران به مشهد و در ادامه جنگ های ایران با عثمانی ها، برخی از ارامنه منطقه جلفا را به مشهد انتقال داد. این ارامنه اغلب در کارهایی مانند زرگری، جواهرسازی و بازرگانی حضور داشتند.
با توجه به نیاز ارامنه مشهد به داشتن مکانی برای ادای مناسب مذهبی خود و بنا به درخواست آنها از استاندار وقت مشهد، در دوره رضاخان در سال 1941، کلیسای مسروپ مقدس مشهد ساخته شد. این کلیسا در خیابان ارگ (امام خمینی فعلی) در اطراف میدان سوم اسفند (ده دی کنونی) در قطعه زمینی به مساحت تقریبی 230 متر در کنار خندق شهر مشهد بنا نهاده شد. فرایند موافقت استانداری و ساخت این کلیسا تقریبا 3 سال طول کشید. نام این کلیسا برگرفته از اسم ابداع کننده الفبای ارمنی یعنی مسروپ ماشتوش، گرفته شده است.
با وجود ساختن کلیسای مسروپ مقدس مشهد، به دلیل مناسب نبودن این شهر برای حضور ارمنیان، به مرور بسیاری از ارمنیان این شهر به دیگر مناطق پر جمعیت ارامنه مهاجرت کردند. با این حال این کلیسا تا اواخر دهه هفتاد هم برقرار بوده و مناسک در آن اجرا می شده است. اما با کم شدن تعداد ارامنه مشهد، به مرور کلیسا تعطیل و به تدیج تا انداه ای دچار آسیب شد.
به دلیل ارزش تاریخی کلیسای مسروپ مقدس مشهد، سازمان میراث فرهنگی و خلیفه گری ارامنه تهران توانستند در سال 1376 این کلیسا را در فهرست آثار ملی ایران ثبت کرده و بودجه لارم برای مرمت و بازسازی آن را جذب کنند. با وجود ثبت ملی این کلیسا هنوز کمتر به آن از طرف سازمان میراث فرهنگی رسیدگی می شود و بخش هایی از کلیسا به سمت مخروبه شدن می رود. مدت هاست در این کلیسا مراسمی برگزار نمی شود، به جز مراسم بسیار ویژه ارامنه ای که به مشهد می آیند که آن هم به صورت تک نفره و خانوادگی و نه گروهی انجام می پذیرد.
از بیرون از فضای کلیسا فقط گنبد سنگی و سفید رنگ آن و صلیبی که در نوک گنبد قرار گرفته، قابل رؤیت می باشد. کلیسای مسروپ مقدس مشهد از منظر نمای بیرونی، شامل دو گنبد مخروطی شکل با صلیب های آهنی بر رویشان و با منبت کاری های زیباست. گنبد کوچک تر بر روی در ورودی ساخته شده. گنبد بزرگ تر بر روی تالار اصلی کلیسا قرار گرفته و دورتادورش حاشیه ای از کاشی های سفید با نقش های گل سبز رنگ چهار پر قرار گرفته.
در بخش پایینی این نوار، قوس های نیم دایره ای با کنار هم قرار دادن یک ردیف آجر کلوک تکرار می شود. این قوس ها 11 عدد هستند که در میانه هر کدام پنجره کوچکی دیده می شود. از این پنجره ها نور کم رنگی به طبقه پایین کلیسای مسروپ مقدس مشهد، تابیده می شود. در ساقه گنبد مخروطی شکل دوم، هفت حفره عمودی طاقدار قرار دارد که نوسانات ناقوس اتاقک ناقوس را در فضای اطراف پخش می کند. در کنار این دو گنبد، گنبد دیگری نیز به شکل شیروانی بزرگ تر و از جنس آهن دیده می شود.
در سردر کلیسا تابلویی قرار دارد که در آن به زبان ارمنی تاریخ ساخت این کلیسا حک شده. این کلیسا در ابتدای ساخت دارای سه ورودی جداگانه بوده. اما با گذشت زمان با توسعه کلیسا و اضافه کردن بخش هایی مثل خانه کشیش، مدرسه و کتابخانه در اطراف کلیسا دو ورودی از ورودی ها مسدود شده و فقط ورودی غربی کلیسا باقی مانده. قسمت بیرونی کلیسای مسروپ مقدس مشهد از دیواره های آجری تشکیل شده و بر روی دیوارهای شمالی و جنوبی نیز نورگیرهایی تعبیه شده.
ناقوس کلیسا همیشه یکی از بخش های بسیار مهم یک کلیساست. ناقوس این کلیسا از اصفهان به مناسبت مراسم جشن های 2500 ساله دوره محمدرضا شاه پهلوی آورده شده و در آن روز نواخته شد. با توسعه کلیسا، زیربنای آن به حدود300 متر مربع رسیده. نقشه کلیسای مسروپ مقدس مشهد، به شکل ذوزنقهای و بازیلیک ستوندار و به صورت مستطیلی در جهت شرق به غرب است. محراب کلیسا در بخش شرقی آن تعبیه شده.
در بخش جنوبی کلیسا نیز اتاقکی قرار دارد که به عنوان کتابخانه کلیسا تعریف شده. علاوه بر این مدرسه ای مخصوص ارامنه به نام مدرسه آرین در ضلع شمالی کلیسای مسروپ مقدس مشهد، طراحی شده بوده. این مدرسه با 8 کلاس و یک تالار اجتماعات و با وجود ثبت بخشی از آن به عنوان میراث فرهنگی، در سال های اخیر توسط شورای خلیفهگری ارامنه تهران به عنوان متولی آن، فروخته شده. چرا که در حال حاضر تنها چهار خانوار ارمنی در مشهد ساکن هستند و آنها نیز از این مدرسه استفاده نمی کنند.
ساختمان کلیسا دو طبقه دارد که معماری داخلی هر دو طبقه شبیه به هم می باشد. محرابی در قسمت شرقی کلیسا در انتهای سالن وجود دارد که مخصوص مناسبت های مذهبی و استفاده کشیش هاست و به بقیه اجازه ورود به آن داده نمی شود. البته در سالن اصلی نیز مکان خطابه ای سن مانند با ارتفاع بلند تعبیه شده که گاهی مراسم هایی در آن اجرا می شود. کلیسای مسروپ مقدس مشهد، یک زیرزمین با دریچه های بسیار به سمت خارج دارد که برای اجتناب از ورود رطوبت به داخل ساختمان ساخته شده.
سالن اصلی کلیسا یک در چوبی قهوه ای رنگ دارد که بر روی آن صلیب سفید رنگ بزرگی قرار داده شده. لوسترهای بزرگ آویزان از سقف از دیگر زیبایی های سالن اصلی هستند. ستون هایی با کاشی های کرم رنگ در بعضی قسمت های سالن وجود دارد که تابلوهایی بسیار دیدنی بر روی آنها خودنمایی می کند. فرشی سرخ رنگ و بسیار بزرگ در کف سالن اصلی و نیز نیمکت های چوبی بزرگ برای نشستن افراد در سالن از دیگر اشیاء درون سالن کلیسای مسروپ مقدس مشهد است.
در این کلیسا تابلوی سوزن دوزی از حضرت مریم در حالی که مسیح را در آغوش گرفته و نیز ظروف قدیمی نقره وجود داشته اند. این آثار از این کلیسا به موزه تهران منتقل شده اند. غیر از این موارد که دیگر در کلیسا نیستند، یک صلیب فلزی ساخته شده در شهر کاشان مختص مراسم تقدس وجود دارد که روی میز نان و شراب قرار داده می شود. علاوه بر اینها تعدادی نقاشی اهدایی به کلیسای مسروپ مقدس مشهد، وجود دارند که قدمت 30 تا 70 ساله دارند.
در کتابخانه کلیسا نیز انجیل های بسیاری به زبان فارسی و ارمنی وجود داشته. علاوه بر این اناجیل، مجموعه ای که شامل 4000 جلد کتاب می شود، جزو آثار موجود در کتابخانه بوده اند. این کتاب ها از ارامنه سبزوار و قوچان در سال 1340 به کلیسای مسروپ مقدس مشهد، منتقل شده. بیشتر این کتاب ها به زبان ارمنی و روسی نوشته شده. به دلیل نمناکی فضای کلیسا و در خطر بودن این کتاب ها، آنها به فضای امن تری منتقل گردیده اند. کتابی سنگی با قدمت 170 ساله نیز در این کتابخانه وجود داشت که بسیار ارزشمند بود و در حال حاضر به موزه تهران، انتقال پیدا کرده.
بازدید از مسروپ مقدس مشهد به عنوان یکی از دیدنی های شهر مشهد، می تواند دیگر ظرفیت های گردشگری این شهر زیبا و تاریخی را به مسافران نشان دهد. امیدواریم که این مقاله شما را به دیدار از کلیسای مسروپ مقدس مشهد ترغیب کرده باشد. اما کلیسای مسروپ مقدس کجاست و در کدام بخش این شهر قرار دارد؟ برای رسیدن به این کلیسا شما باید به دروازه ارگ مشهد و سپس به خیابان امام خمینی آن بروید. پس از آن می توانید در یکی از فرعی های این خیابان معروف مشهد، گنبد مخروطی شکل این کلیسا را از پشت ساختمان ها مشاهده کنید.
آدرس کلیسای مسروپ مقدس مشهد: مشهد، دروازه ارگ، خیابان امام خمینی، فرعی شماره 34، پلاک های 13 و 15
مشهد، دروازه ارگ، خیابان امام خمینی، فرعی شماره 34، پلاک های 13 و 15
رایگان
ساعات بازدید از این جاذبه
شنبه
24 ساعتهیکشنبه
24 ساعتهدوشنبه
24 ساعتهسهشنبه
24 ساعتهچهارشنبه
24 ساعتهپنجشنبه
24 ساعتهجمعه
24 ساعته