مدت زمان خواندن این مطلب : 8 دقیقه
مسجد جامع ساری از جمله بناهای تاریخی بسیار مهم شهر توریستی ساری است. ساختمان این بنا که از جمله قدیمی ترین مساجد جامع استان مازندران می باشد روی یک آتشکده زرتشتی بنا شده است. قدمت این مسجد به سده دوم هجری و سال 144 قمری باز می گردد. یکی از نکات جالب و بسیار مهم در خصوص این بنای تاریخی آن است که بر خلاف سایر ابنیه ساری که بر اثر رطوبت موجود در هوا سست شده و از بین رفته اند این بنا همچنان مستحکم و پا برجاست. اگر به شناخت این بنای تاریخی که در دل خود راز دو دوره از ایران، یعنی هم دوران پیش از اسلام و هم دوران پس از اسلام را جای داده است علاقه مندید با ادامه این یادداشت همراه باشید.
این مسجد در مرکز شهر زیبای ساری قرار در میان بازار تاریخی نرگسیه قرار گرفته است. این بازار تاریخی در محله قدیمی و اصیل چناربن قرار دارد. برای رسیدن به این مسجد باید به غرب خیابان انقلاب رفت. در مقابل این مسجد، خیابان قارن قرار دارد. درب اصلی مسجد در بازار نرگسیه واقع شده است. برای رسیدن به بازار نرگسیه باید از راه خیابان جمهوری و یا انقلاب وارد شوید. در هر نقطه ای از شهر ساری تاکسی هایی وجود دارد که شما را به مقصد مورد نظر برساند. در ادامه می توانید لوکیشن این مسجد را روی نقشه مشاهده نمایید.
آدرس مسجد جامع ساری: استان مازندران، ساری، محله چناربن، داخل بازار نرگسیه
درون بازار تاریخی نرگسیه شهر ساری، مسجدی بسیار قدیمی وجود دارد. ساختمان این مسجد در طول تاریخ با آسیب های فراوانی رو به رو بوده است. بنای فعلی که در حال حاضر دیده می شود حاصل چندین مرحله مرمت و بازسازی کلی است. مهم ترین بازسازی که روی این مسجد در اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی انجام پذیرفته است. بازسازی های انجام شده روی این بنا موجب شده تا ساختار کلی آن دستخوش دگرگونی های فراوان شود. از جمله مهترین این تغییرات، تبدیل ساختمان مسجد از حالت شبستانی به ایوانی می باشد. در سال 1397 مسجد جامع ساری در آتش سوخت ولی به همت مردم و مسئولان مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
این مسجد در تاریخ هشتم اسفند ماه سال 1377 در فهرست آثار ملی ایران با شماره ثبت 2272 قرار گرفت. در این مسجد همچنان نمازهای جماعت برپا میشود. این مسجد در گذشته و حال، محل برگزاری بسیاری از همایش های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. زمانی که در اطراف این مسجد، حفاری های باستان شناسی صورت گرفت، اشیائی پیدا شد که قدمت آن ها به دوران پیش از اسلام بازمی گشت. جالبترین چیزی که در کاوش های باستان شناسی این مسجد پیدا شد درختی قدیمی بود که در عمق چهار متری زمین قرار داشت. فضای معبدواری در تختگاه مسجد وجود دارد که معماری آن شباهت بسیاری به آثار دوران پیش از اسلام دارد.
یکی از متداول ترین اتفاقات معماری در سده های نخستین پس از ورود به اسلام، ساخت مسجد بر روی بنای آتشکده بوده است. مسجد جامع ساری نیز از جمله بناهایی می باشد که بر ویرانه های یک آتشکده بازمانده از دوران ساسانیان ساخته شده است. شهر ساری در زمان امامت امام جعفر صادق همچنان بر آئین زرتشتی باقی مانده بود. در آن زمان اسپهبد خورشید بر طبرستان (مازندران کنونی) حکومت می کرد. مردم زیادی که به تازگی به اسلام گرویده بودند به این منطقه آمده و به تبلیغ دین اسلام پرداختند. به مرور مردم طبرستان مسلمان شدند و حکومتی شیعی در این ناحیه شکل گرفت. پس از مسلمان شدن مردم این دیار، حکام عرب جای حاکمان ایرانی را گرفتند. نخستین حاکم عرب طبرستان فردی به نام ابوالخصیب بود. بر طبق برخی روایات، او دستور داد تا آتشکده تبدیل به مسجد جامع ساری شود.
بر طبق روایات مستند، نخستین دولت شیعی ایران، مربوط به حکومت علویان در طبرستان (مازندران کنونی) بوده است. آن ها در دوران خلافت عباسیان این حکومت را تشکیل دادند. بنای این مسجد نیز در دوران حکومت علویان، روی ویرانه های یک آتشکده زرتشتی بنا گردید. یحیی بن یحیی در زمان خلافت هارون الرشید مسجد جامع ساری را بنیان نهاد. اما کار ساخت مسجد طولانی تر از عمر او بود. پس از مرگ وی، مازیار بن قارن، کار ساخت مسجد را ادامه داد تا به پایان رسید.
معماری این مسجد، طبق ویژگی های اقلیمی شمال کشور ایران شکل گرفته است. به این صورت که بخش زیادی از تزئینات و حتی سقف آن چوبی است. بام این مسجد نیز شیبدار می باشد. در طول زمان و با وقوع حوادث گوناگون بنای این مسجد دستخوش تحولات، آسیب ها و بازسازی های متعددی شده است. دو مرحله از این بازسازی ها نسبت به سایر موارد مهم تر می باشد. یکی از این موارد مربوط به دوره قاجار است که اساسا شکل فعلی بنا از آن دوره بر جای مانده است. شهر ساری پس از ورود اسلام، چندین بار مورد هجوم قرار گرفته و به طور کامل نابود شده ولی دوباره ساخته شده است.
به غیر از حملات اقوام مهاجم، سیل و زلزله نیز بارها به جان این شهر افتادند و بخش های زیادی از آن را نابود کردند. به همین خاطر آنچه که امروزه از بنای این مسجد می توان دید حاصل مرمت و بازسازی است که در دوران قاجار انجام پذیرفته است. البته در دوران پهلوی و عصر حاضر نیز چندین مرحله مرمت و بازسازی روی این بنا صورت گرفته است.
در تیر ماه سال 1397 یک آتش سوزی در مسجد جامع ساری رخ داد که طبق روایت شاهدان عینی، علت آن اتصالات برقی بوده است. این آتش سوزی به حدی مهیب بود که باعث شعله ور شدن تمام بخش های مسجد شد. طی این حادثه بخش های زیادی از بافت چوبی مسجد و نیز سفالینه های موجود در سقف و دیگر نواحی آن از بین رفتند. شدت این حریق تا حدی افزایش یافت که چند مغازه در بازار نرگسیه را نیز در بر گرفت. تنها اتفاق خوشحال کننده در این خصوص آن بود که این حادثه تلفات جانی نداشت. زیرا زمانی رخ داد که کسی در مسجد نبود. خاموش کردن این آتش، چهار ساعت به طول انجامید.
طی این آتش سوزی، 30 درصد از مسجد جامع ساری از بین رفت. ولی خوشبختانه بخشی از شبستان های قاجاری آن باقی ماند. البته این مسجد در زمانی کوتاه به خوبی مرمت شد و به حالت قبل بازگشت. البته برخی از تزئینات دیدنی و زیبای آن، غیرقابل مرمت بود و متاسفانه شعله های آتش به آن ها رحم نکردند. پیش از این آتش سوزی، آخرین مرحله مرمت این مسجد در سال 1390 صورت گرفته است.
این مسجد بر روی آتشکده ای معبد موبدان نیز بوده احداث شده است. در خصوص آتشکده ای که روی این بنا ساخته شده است افسانه ای وجود دارد و آن را به داستان اساطیری ایرج و سرم و تور ربط می دهد. این سه نفر پسران فریدون بودند. فریدون فردی است که طبق داستان های حماسی و اساطیری ایران با کمک کاوه آهنگر ضحاک مار به دوش را از تخت به زیر کشید. بومیان این منطقه معتقد بودند که پسران فریدون در این آتشکده به خاک سپرده شده اند. رو به روی در کوچکی که در سمت غرب مسجد وجود دارد علامت آرامگاه فریدون دیده می شود.
بنای فعلی مسجد، تک ایوانی به حساب می آید. تعداد بسیار اندکی مسجد تک ایوانی در ایران وجود دارد. در گذشته این مسجد چهار ایوانی بوده است. این مسجد دارای سه محراب می باشد. شبستان های این مسجد که وسعت نسبتا بالایی دارند دور تا دور حیاط را احاطه کرده اند. مهم ترین شبستان این مسجد، شبستان جنوبی است که در دوران قاجار ساخته شده است. محراب و منبر این شبستان با چوب ساخته شده و دارای تزئینات منبت و مشبک کاری می باشد. شبستان های دیگری که در مسجد وجود دارند در دوران پهلوی ساخته شده اند. در ورودی شبستان های غربی و شمالی این مسجد، هشتی هایی با سقف گنبدی شکل وجود دارد.
یک سر این هشتی ها به شبستان می رسد و یک سر دیگر آن ها به حیاط مسجد راه دارد. سردر ایوان این مسجد را با استفاده از کاشی های معرق نفیس و نیز کتیبه ای به خط کوفی معقلی آراسته اند. فضای شبستان های این مسجد بسیار وسیع است و ستون های متعددی درون آن ها وجود دارد. پلان شبستان ها مستطیلی شکل می باشد. روی دیوارهای این مسجد تزئیناتی ساده از طریق ایجاد خطوط زیگزاگی دیده می شود. در دو طرف ایوان این بنا کادرهایی مربع شکل وجود دارد. این احتمال می رود که این کادرها که گوشه های پخ و هلالی شکل داشته اند در گذشته محل نصب کتیبه بوده اند.
در گلدسته های این بنا پنجره هایی وجود دارد که مزین به شیشه های رنگی می باشند. در و پنجره های آلومینیومی مسجد جامع ساری در دوران قاجار به آن اضافه شدند. مصالح اصلی به کار رفته در این بنا شامل آجر، ماسه، آهک و ملات می باشند که نقش به سزایی در محکم کاری ساختمان ایفا کرده اند. پلان مسجد جامع ساری چهار ضلعی است و در ضلع غربی آن ورودی اصلی قرار دارند. کاشی های به کار رفته در بنای مسجد، به شیوه معرق کاری خلق شده اند و با استفاده از آن ها نام محمد و علی تکرار شده است. استفاده از نام علی در مسجد، نشان از شیعی بودن بنای آن دارد.
در ابتدا باید گفته شود که این مسجد برخلاف بسیاری از مساجد مشهور کشورمان، تزئینات اندکی دارد و چندان آراسته نیست. در حقیقت بسیار ساده و کم آرایش است. اما همان اندک تزئینات مسجد، بسیار زیبا و دیدنی است. تزئینات موجود در مسجد جامع ساری را می توان به بخش تقسیم کرد. بخش اول شامل تزئینات نمای بیرونی می شود و بخش دوم در برگیرنده تزئینات داخل مسجد است. با توجه به اینکه این مسجد در شمال کشور واقع شده است استفاده از هنرهای چوبی برای تزئینات بنا در آن بسیار رایج است.
از جمله بخش هایی که با استفاده از چوب در این مسجد آراسته شده اند می توان به منبر، پنجره ها و درها، دهان اژدری شبستان شمالی و سرشیرهای سقف ها اشاره کرد. بخش دیگری از تزئینات این مسجد، با استفاده از آجر و کاشی تزئین شده اند. خط به کار رفته در کتیبه های این مسجد، کوفی معقلی می باشد. در ادامه به تفکیک بخش های مختلف به شرح تزئینات زیبا و متفاوت به کار رفته در این بنای تاریخی می پردازیم.
تزئینات آجرکاری مسجد جامع ساری به سه دسته آجرچینی ساده، راسته خفته و کاشیکاری تقسیم می شوند. ورودی اصلی این مسجد که در ضلع شمالی قرار دارد دارای یک هشتی با سقف گنبدی و تزئینات کاربندی می باشد که همگی با بهره گیری از آجر ساخته شده اند. تزئینات به صورت آجرچینی ساده در سرتاسر بنای مسجد به ویژه در سقف و دیوارهای راهروی ورودی دیده می شود. زیباترین بخش آجرچینی ساده را می توان در رواق های مسجد و نیز شبستان آن دید.
در رسمی بندی های سقف بنا آجرچینی ها به صورت اریب و یا افقی و عمودی چیده شده اند. آجرچینی های روی دیوار نیز به صورت خفته و راسته می باشند. استفاده از تکنیک راسته خفته برای تزئینات بنا بیشتر در سطوح تاق ضربی و یا آجرفرش کف به کار می رود. در بخش های مرتفع بنای مسجد به منظور بهره بردن از نور بیرون از آجرکاری مشبک استفاده می شود. در پنجره های پشت مسجد جامع ساری شما می توانید بافت مشبک آجری را مشاهده نمایید.
ایرانیان اولین مردمانی بودند که با تکنیک لعاب و ساخت کاشی آشنا شدند و آن را در تزئینات معماری بناهایشان به کار بردند. در این مسجد اما از تزئینات کاشیکاری بهره چندانی برده نشده است. تنها جایی که می توان در آن تزئینات کاشیکاری را مشاهده کرد سردر ورودی شبستان اصلی مسجد جامع ساری می باشد. کاشیکاری ها دور طاق جناغی شکل بنا را گرفته اند. کاشی ها به دو رنگ آجری و فیروزه ای هستند و با استفاده از آن ها کتیبه هایی به خط کوفی معقلی نوشته شده است. این کاشیکاری ها با تزئینات آجرکاری اطراف آن در هماهنگی کامل هستند.
گچبری و بهره بردن از گچ در تزئینات معماری در کشور ایران سابقه ای بسیار دیرینه دارد. نمونه های استفاده از گچ در ساختار بنا را در تمدن های بسیار کهن مانند تپه گوران و چغازنبیل نیز می توان دید. اما اوج هنر بهره گیری از گچ به منظور تزئین بنا به دوران اشکانیان و ساسانیان باز می گردد. در این مسجد نیز از گچ برای تزئین بنا به خوبی استفاده شده است. مقرنس های این مسجد که اغلب درون طاق نماهای جناغی آن قرار دارند مهم ترین بخش تزئینات گچبری هستند. مقرنس کاری های این مسجد به دو دسته لانه زنبوری و کاسه ای تقسیم می شوند. روی دیوارهای شبستان و محراب ها نیز از تزئینات گچبری به صورت پوششی و ساده استفاده شده است.
از چوب می شود به عنوان مهم ترین متریال تزئینی این مسجد نام برد. البته با توجه به اقلیمی که این مسجد در آن واقع شده استفاده فراوان از چوب، امری بدیهی است. البته چوب تنها برای تزئینات به کار نرفته و بخشی از بدنه بنای مسجد را نیز شامل می شود. مردمانی که این مسجد را ساخته اند از تنه های قطور درختان به عنوان تیرهای نگهداری سقف استفاده کرده اند. ستون های موجود در ایوان بنا نیز چوبی و مزین به تزئینات مشبک کاری می باشند. به غیر از این ها از چوب در جاهای دیگر بنا از جمله دهان اژدری ها، درها، منبر، و سرشیرها نیز بهره گیری شده است.
در ابتدا توضیح مختصری درباره اینکه سفال پوش چیست می آوریم. سفال پوش، تکنیکی در معماری است که بیشتر در مناطق شمالی کشور به کار گرفته می شود. در این تکنیک، چندین قطعه با دست به صورت استوانه های مخروطی ساخته می شوند و پس از خشک شدن داخل کوره قرار می گیرند. این سفال پوش ها به صورت خطی در شیب شیروانی ها قرار می گیرند. شیارهای موجود روی سفال پوش ها مقاومت آن ها را افزایش می دهد. هدف از بهره گیری از چنین تکنیکی، پوشش سقف و هدایت آب باران به سمت و سوی مناسب می باشد.
در تمام جهان، محیط اطراف یک بنای تاریخی مساله ای بسیار پر اهمیت به حساب می آید. محله ای که این مسجد در آن واقع شده است دارای قدمتی 200 الی 300 ساله می باشد. اما متاسفانه اکثر خانه های قدیمی این محله به جای آنکه بازسازی شوند به طور کامل تخریب شده اند و به جای آن ها مغازه و بوتیک ساخته اند. همین امر باعث می شود حال و هوا و فضای محله ای که مسجد در آن قرار گرفته تغییر کند و دیگر کسی با حس نوستالوژیک به آن نزدیک نشود. این مساله در کاهش جذب توریست و گردشگر، تاثیر به سزایی دارد.
از سویی دیگر این مسجد از سوی عوامل انسانی نیز به شدت مورد بی مهری قرار گرفته است. همین مساله باعث می شود که روز به روز به تخریب و نابودی کامل، نزدیکتر شود. دیوارهای موجود در دور تا دور این بنا به زشت ترین شکل ممکن سیمان کاری شده اند. در حال حاضر اثر چندانی از تزئینات هنرمندانه و پر ظرافت گذشتگان دیده نمی شود. به همین خاطر، قدمت چند هزار ساله این مسجد به کمتر از ده سال کاهش یافته است. یکی دیگر از مشکلات، نمایان شدن لوله های گرمازا در داخل مسجد می باشد که چهره این بنای تاریخی را به شدت زشت نموده است.
این درحالی می باشد که ضخامت لوله های بنا به اندازه ای هست که امکان لوله کشی درونی را بدهد. ولی متاسفانه این مساله در نظر گرفته نشده و با بی فکری لوله کشی را انجام داده اند. رنگی که به در ورودی مسجد زده شده در نهایت بدسلیقگی بوده است. برقکاری این بنا به شدت ناشیانه انجام پذیرفته است. به این صورت که علاوه بر نازیبایی و نمایان بودن در نواحی مختلف بنا، اتصالات سیم ها موجب آتش سوزی گسترده و مهیب در بنا در سال 1397 گردید. متاسفانه روی میزهای این مسجد عکس تام و جری و میکی موز نصب شده است که هیچ ارتباطی با فضای معنوی بنا ندارد.
جایگزین کردن ناودان های فلزی به جای ناودان های سفالی به هیچ عنوان ایده هوشمندانه ای نبود. نماهای آجرکاری که در هنگام مرمت به بنا اضافه شدند با ریتم نامنظم انجام پذیرفته اند و در آن ها خبری از تزئینات آجرکاری که پیشینیانمان به کار برده بودند، نیست. پس از مرمت درهایی از جنس نئوپان جایگزین درهای چوبی منبت کاری شده، گردیده اند که این اتفاق به شدت تاسف آور است. رنگ پردازی بخش های درونی مسجد جامع ساری، به جای آنکه تداعی کننده حال و هوایی معنوی باشند حس و حالی مشابه مدارس ابتدایی و یا محیط تفریح گاه را زنده می کنند.
با توجه به اینکه در این مسجد همچنان مراسم نماز جماعت بر پا می شود و رفت و آمد به آن به صورت عادی صورت می گیرد و هچ محافظتی از آن از سوی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری صورت نمی گیرد به همین خاطر رفت و آمد به آن در هر ساعتی و روزی امکان پذیر می باشد و برای ورود به آن نیاز به خرید بلیط و یا پرداخت هزینه ورودی نمی باشد. با توجه به وضعیت فعلی مسجد، شاید امید چندانی هم به بهبود اوضاع و بازگشت آن به شکل تاریخی آن وجود نداشته باشد.
شهر زیبای ساری را همه ایرانیان به عنوان یکی از بازوان مهم گردشگری ایران می شناسند. جاذبه های این شهر به شدت متنوع و زیبا و دلفریب هستند. در این شهر برای هر سلیقه ای حداقل یک مکان تفریحی و گردشگری وجود دارد. اگر روزی گذرتان به این شهر افتاد و از مسجد جامع بازدید به عمل آوردید و خواستید به سایر جاذبه های گردشگری ساری در اطراف مسجد جامع ساری نیز سری بزنید، گزینه های بسیاری را پیش رو خواهید داشت. در ادامه به معرفی چند نمونه از این جاذبه ها می پردازیم.
خانه تاریخی فاضلی: این خانه تاریخی از دوران قاجار و پهلوی بازمانده و به شدت زیبا و رویایی می باشد. تزئینات این بنا به شدت حرفه ای و زیبا انجام شده است. فاصله این بنای تاریخی تا مسجد حدود 400 متر می باشد که این مسافت را می توان از طریق 5 دقیقه پیاده روی به راحتی پیمود.
سد سلیمان تنگه: این سد که در فاصله 46 کیلومتری این مسجد قرار دارد، از جمله جاذبه های دیدنی استان مازندران می باشد که فضایی بسیار مطبوع و دلنشین دارد. در اطراف سد سلیمان تنگه نیز کوه های سرسبز و مخملی زیبایی وجود دارد. یک دهکده تفریحی به نام آرامش نیز در همان حوالی ساخته شده است.
برج رسکت: یکی از شاهکارهای معماری این استان برج رسکت است. این برج با طرفندهای معماری به طرزی عجیب بر یک شیب تند روی یک تپه استوار شده است. این برج، قدمتی دیرینه دارد و در فاصله 66 کیلومتری مسجد جامع ساری واقع شده است. این مسیر را می توانید از طریق بزرگراه 70 آسیا و جاده پریم شهر طی کنید.
با توجه به اینکه شهر ساری در تمامی ایام سال، پذیرای گردشگران متعددی از سراسر ایران می باشد همواره مساله یافتن اقامتگاه خوب، راحت و مناسب برای در این شهر برای مسافران و گردشگران مساله مهمی بوده است. اگر شما هم مسافر این شهر زیبا و دیدنی هستید و قصد اجاره خانه مبله در ساری را دارید می توانید از طریق سایت لوکس ویلا اقدام نمایید. در این سایت انواع خانه مبله تمیز و راحت با امکانات بالا را می توانید در شرایطی امن، معتبر و قانونی رزرو و اجاره نمایید. سفر خوشی را برایتان آرزومندیم.
استان مازندران، ساری، محله چناربن، داخل بازار نرگسیه
طبق روایت شاهدان محلی، این آتش سوزی به علت اتصالات برقی رخ داده است.
این مسجد بر روی ویرانه های یک آتشکده ساسانی ساخته شده و در زمان اسپهبد خورشید و استقرار علویان در ساری تبدیل به یک مسجد شیعی شده است.
مهم ترین تزئینات این مسجد از طریق چوب انجام پذیرفته است.
استان مازندران، ساری، محله چناربن، داخل بازار نرگسیه
رایگان
ساعات بازدید از این جاذبه
شنبه
24 ساعتهیکشنبه
24 ساعتهدوشنبه
24 ساعتهسهشنبه
24 ساعتهچهارشنبه
24 ساعتهپنجشنبه
24 ساعتهجمعه
24 ساعته