مسجد جامع زنجان

از مهم ترین شهر های تاریخی ایران که می توانید بنا های متعددی را در آن بیابید، زنجان می باشد. این شهر توانسته با جذبه های طبیعی و تاریخی خود افراد زیادی را جذب کند. در این مقاله به سراغ یکی از معروف ترین سازه های تاریخی این منطقه به نام مسجد جامع زنجان رفتیم تا بتوانید اطلاعات کافی درباره آن به دست آورید بنابراین بهتر است تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

مسجد جامع زنجان کجاست و مسیر دسترسی

از آن جا که این مسجد در حد فاصل دو میدان 15 خرداد و میدان انقلاب واقع شده، می توانید ابتا خود را به میدان 15 خرداد برسانید. بعد از رسیدن به این میدان در جهت شمال شرقی آن ادامه دهید و سپس وارد خیابان امام خمینی شوید. این خیابان را تا بعد از خیابان فردوسی دنبال کنید تا در نهایت به مقصدتان وارد شوید. مسافت مسیر گفته شده 1.1 کیلومتر بوده و شما می توانید با طی کردن زمان تقریبی 6 دقیقه به این مسجد برسید. هم چنین می توانید از لوکیشن زیر استفاده کنید تا در هر جایی از شهر بودید به آسانی از طریق نقشه خودتان را به مسجد جامع برسانید.

آدرس مسجد جامع: زنجان، خیابان امام خمینی، حد فاصل میدان 15 خرداد و میدان انقلاب

درباره مسجد جامع زنجان

از آن جا که این مسجد به عنوان یکی از بزرگ ترین مساجد زنجان به حساب می آید به دلیل قدمت خود ارزش بالایی داشته و به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری زنجان به حساب می آید. این مسجد به عنوان یکی از نماد های معماری ایران شناخته می شود و دارای بخش های متعددی نیز می باشد. مسجد جامع زنجان از نظر موقعیت جغرافیایی در محل خوبی واقع شده و به همین دلیل راه های دسترسی به آن نیز از دیرباز تاکنون آسان بوده است که همین موضوع نیز توانسته عده زیادی را به آن جذب نماید.

از سمت غربی این مسجد می توان به بازار قیصریه رسید و از قسمت شرقی به کوچه مسجد، از طرف شمالی به سبزه میدان منتهی می شود. تمامی افرادی که در بافت قدیمی شهر زندگی می کنند می توانند به آسانی به آن برسند چرا که در مرکز این قسمت از شهر واقع شده است. این مسجد را با نام مسجد جامع سلطانی نیز می شناسند و به مسجد سید نیز معروف است. این اثر تاریخی در سال 1342 با شماره 1056 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. بهتر است اگر تمایل دارید به زنجان سفر کنید حتما سری به این مسجد بزنید و از نزدیک به تماشای آن بپردازید.

تاریخچه مسجد جامع زنجان

همان طور که به آن اشاره کردیم این مسجد قدمت بالایی دارد و ساخت آن به سال 1242 یعنی دوران قاجار بر می گردد. این مسجد توسط یکی از فرزندان پادشاه وقت فتحعلی شاه به نام عبدالله میرزا ساخته شد که وی یکی از مریدان آیت الله مجتهد سردانی بود. علت ساخت آن نیز به برگزاری نماز جماعت، تدریس و برخی از مراجعه های مردم بوده است. جالب است بدانید که خاندان حسینی از همان زمان احداث تاکنون مسئول گرداندن این مسجد بوده اند و درواقع تولیت آن را برعهده داشته اند.

به همین دلیل نام هایی همانند مسجد دارا (نام فرزند فتحعلی شاه)، مسجد جمعه، مسجد سید، مسجد سلطانی و همین مسجد جامع از همان زمان تاکنون بر روی این مکان گذاشته شده اند. معماری به کار رفته در ساخت این مسجد مربوط به معماری همان دوران می باشد که می توانید با مراجعه به مسجد آن را تماشا نمایید.

معماری مسجد جامع سلطانی

این مسجد به سبک مسجد هایی ساخته شده که چهار ایوان دارند. یکی از مسجد هایی که به این سبک ساخته شده و به عنوان اولین مساجد چهار ایوانه کشور نیز شناخته می شود، مسجد جامع اصفهان می باشد. مسجد سلطانی زنجان شامل آب انبار، وضوخانه زمستانی، کتابخانه و… می شود که البته کمی شکننده هستند و نیازمند به رسیدگی می باشند. سبک معماری به کار رفته در ساخت این مسجد، الهام گرفته از معماری دوران پارتی (کاخ هتره) می باشد که یک تحول بزرگ در طراحی مساجد در ایران به شمار می رود.

جالب است بدانید که این نوع معماری در ساخت مدارس حوزه علمیه و کاروانسرا ها نیز به کار گفته شد تا جایی که مورد استقبال جامعه تسنن قرار گرفت. هر کدام از ایوان های چهار گانه مسجد ها در بین اهل سنت در آن زمان تبدیل به یکی از مذهب های اربعه گشت و در آن ها به تعلیم امور دینی پرداخته شد. در واقع می توان گفت یکی از خود نمایی های مهم در مسجد جامع زنجان همین ایوان های چهارگانه می باشد که به صورت قرینه در چهار گوشه بنا قرار گرفته اند.

ایوان قسمت جنوبی مسجد سلطانی بین شبستان گنبد دار و صحن مسجد واقع شده و شبستان های مردان و زنان را به شکل قرینه از هم جدا کرده است. اگر به تماشای این ایوان بروید می توانید کاشی های ختایی که در تزیین سطوح آن به کار رفته را تماشا نمایید. کلماتی همانند الهه، محمد، علی و… را می توانید به خط کوفی در داخل طاق نماها تماشا نمایید که با رنگ سیاه در سطحی نارنجی رنگ نوشته شده اند. در بالای این موارد نیز می توانید کتیبه ای را تماشا کنید که با خط ثلث خفی تزیین شده اند.

متن این کتیبه درواقع یک خطبه است که با نام پادشاه آن زمان یعنی فتحعلی شاه آغاز گردیده و با نام پسرش که بانی آن بوده نیز خاتمه می یابد. ایوان های شرقی و غربی مسجد نیز با نقش هایی از ترنج و لچک تزیین شده اند. معمولا در نقش های تزیینی سازه های مربوط به دوران قاجار، رنگ های زرد و مشکی بر سایر رنگ ها اولویت دارند و مقدارشان نیز بیشتر است به همین دلیل این مورد را در این ایوان ها نیز می توانید تماشا نمایید. یک نقش از درخت زندگی به صورت سمبل در بین ایوان ها قرار دارد که بیش تر از همه نقوش دیگر خودنمایی می کند.

تزیینات بنای مسجد

در ایوان غربی معمولا طرح های هندسی بیشتر کاربرد داشته و تلفیق دو شکل مربع و لوزی می باشد. به این طرح ها موتیف گویند و تکرار این موتیف ها نه تنها باعث دلزدگی نمی شود که تنوع ظریفی را نیز شاهد خواهید بود. رنگ هایی که در این تزیینات در ایوان بیشتر می توانید تماشا کنید مربوط به سه رنگ آبی، مشکی و زرد می شود. ایوان شرقی مسجد همانند ایوان غربی بوده و ترکیب کلی آن تقریبا مشابه با آن می باشد.

در این تزیینات این دیوان می توانید تکرر موتیف های هندسی در شکل های مثلث، دایره و لوزی را شاهد باشید که بر روی کاشی های این قسمت خود نمایی می کنند. ایوان شمال در قرینگی ایوان جنوبی ساخته شده و ورودی اصلی مسجد در همین بخش می باشد. در واقع در مسجد های چهار ایوانه معمولا ایوان شمالی ورودی اصلی مسجد را داراست. شما در تزیینات این دیوان می توانید کلماتی محمد و علی را با خط کوفی تماشا کنید که به طور قرینه و بر روی کاشی های ختایی قرار دارند.

در ابتدای دوران پهلوی برای ساخت خیابان پهلوی یک سری تغییرات در ورودی مسجد به وجود آمد که می توان به دو مناره در طرفین سردر اشاره نمود. این مناره ها و تغییرات تا سال 1338 پابرجا بودند ولی کمی بعد دوباره برای ساخت کتابخانه تخریب شدند.

صحن مسجد

همان طور که به آن اشاره کردیم مسجد جامع زنجان به شکل مربع مستطیل ساخته شده که صحن آن نیز در همین قاعده قرار گرفته است. ابعاد طول و عرض این صحن به ترتیب 48 و 36 متر می باشد که گفته می شود در زمان قدیم در وسط آن نیز یک حوض قرار داشته که در جریان جلوگیری از خراب شدن دیگر قسمت های این سازه تصمیم گرفتند تا این حوض را از بین ببرند.

این تخریب در سال 1340 انجام گرفت تا رطوبت درختان و گیاهان باغچه ها باعث خرابی بخش های مهم مسجد نشود. البته باید عنوان کرد که متاسفانه بر خلاف این تصمیم که در جهت سلامت بنا گرفته شده بود در سال 1368 دوباره باغچه ها احیا شدند ولی در ابعاد کوچک تر. طلابی که برای تحصیل به این مسجد مراجعه می کردند می توانستند در حجره های قسمت های شرقی، غربی و شمالی ساکن شده و به فرا گرفتن علوم دینی مشغول شوند.

تعداد این حجره ها در بخش های شرقی و غربی به صورت قرینه 16 واحد و در قسمت شمالی 6 عدد است. حجره های گفته شده توسط کاشی های ختایی که بر روی آن ها نقش هایی از گل و بوته و نقوش اسلیمی تزیین شده و رنگ های زرد و مشکی غالب ترین رنگ های به کار رفته در این نقوش هستند.

گنبد مسجد

یکی از زیبا ترین بخش هایی که می توانید هم از نظر معماری و هم از نظر رنگ و نقش های آن برای تماشایش اقدام کنید، گنبد مسجد می باشد. این گنبد بر فراز شبستان قرار گرفته و روی جرز های محکم و سنگین استوار شده است. نوع این گنبد دو جداره بوده و کاشی های فیروزه به عنوان پوشش این گنبد به کار رفته اند. این کاشی ها تزیین شده با آیات سوره ادهر هستند و اگر خوب به گنبد مسجد جامع زنجان دقت کنید یک گوی برنزی را نیز در نوک گنبد خواهید دید که زیبایی این بخش از سازه را بالا برده و آن ر ا چشمگیر کرده است. رنگ فیروزه ای به کار رفته در رنگ زمینه این گنبد بسیار زیباست و درون آن نقوش رنگی دیگر را نیز خواهید دید که رنگ زرد در آن غالب است.

فعالیت های مسجد سید زنجان

علاوه بر اهمیت این مسجد در طول تاریخ برای اهالی این شهر، هم اکنون نیز فعالیت های مهمیی در این مسجد انجام می شود که از بین آن ها می توان به مراجعات مردم برای برطرف کردن مشکلات و سوالاتشان اشاره نمود. در کنار این مورد عده ای بری استفاده ز کتابخانه مسجد جامع زنجان به آن مراجعه می کنند و کتب های این بخش برایشان اهمیت بالایی دارد. در کنار این موارد می توان به برگزاری نماز جماعت و زیارت عاشورا به طور منظم نیز اشاره نمود.

موقوفات مسجد جامع زنجان

بعد از آن که این مسجد به واسطه عبد الله میراز دارا ساخته شد مقدار زیادی موقوفات را به همراه این مسجد و مدرسه به عنوان پشتوانه در نظر گرفت. از موقوفات در نظر گرفته شده می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• روستای لگاحی 6 دانگ
• روستای شیلاخور 6 دانگ
• 63 مغازه در بازار قیصریه
• روستای گلجیک
• طاحونه والارود
• طاحونه گلجیک 6 دانگ
• حمام پشت مسجد

جاذبه های نزدیک به مسجد سلطانی

اگر به مسجد جامع زنجان مراجعه کردید بهتر است سری به دیدنی های اطراف آن نیز بزنید تا بتوانید تجربه بهتری برای خود رقم بزنید. از جمله جاذبه ها و جاهای تفریحی اطراف مسجد می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. بوستان مشاهیر
2. سبزه میدان
3. پارک سرچشمه
4. موزه رختشویخانه