کوه های آتشفشانی ایران

کشور عزیزمان ایران، با طبیعت چهار فصلش و انواع جاذبه های تاریخی و طبیعی، مجموعه ای بسیار زیبا را فراهم آورده است. در کنار جنگل ها، دریاها، دریاچه ها، رودها، دشت ها، غارها، ساحل ها و تمام دیدنی های چشم نواز کشورمان، کوه ها زیبایی بسیار ویژه ای را خلق کرده اند. یکی از پدیده های مهم زمین شناسی، آتشفشان است که ممکن است در تمام نقاط جهان اتفاق بیوفتد. کوه هایی که تعداد آن ها در گوشه و کنار ایران کم نیست و علاقه مندان به کوه و کوهنوردی و ارتفاع، حتما از دوستداران این بخش از زیبایی طبیعت هستند. لوکس ویلا این بار به معرفی کوه های آتشفشانی ایران پرداخته ‌است.

پدیده آتشفشان چیست؟

شاید برایتان سوال پیش بیاید که اصلا آتشفشان چگونه پدیده ای می باشد؟ چه زمانی رخ می دهد و علت آن چیست؟ در واقع علت رخ دادن پدیده آتشفشان شکسته شدن پوسته زمین در برخی از قسمت های زمین می باشد و بر اثر این شکستگی مواد مذاب از لایه های زیرین با گازهای شیمیایی از میان زمین خارج می شوند. آتشفشانی که به حالت فعال در بیاید، سنگ گداخته ها و مواد مذابی را از میان روزنه ای در سطح زمین به بیرون فوران می کنند. این مواد مذاب و سنگ گداخته ها، بسیار داغ و بد بو هستند. بر اثر فعالت آتشفشان ها و برون ریزی مواد مذاب داخل زمین، کوه های آتشفشان در برخی نقاط زمین پدید آمده اند. کشور ایران روی کمربندهای کوهستانی قرار دارد و می توان در خاک این کشور کوه های فراوانی را مشاهده کرد که تعدادی از آن ها آتشفشانی هستند. آتشفشان ها از سه بخش اصلی با نام های دهانه که در قسمت قله آتشفشان می باشد، اتاقک مواد مذاب آتشفشان در واقع محلی برای فوران مواد مذابی است که یک جا جمع شده اند و مجرای مرکزی، محلی برای اتصال اتاقک به دهان آتشفشان می باشد.

معرفی کوه های آتشفشان ایران

در طول زمان، تحقیقات و پژوهش هایی در رابطه با شناخت کوه های آتشفشانی انجام پذیرفته که تعداد 10 تا از کوه های آتشفشان در ایران وجود دارند. کوه های آتشفشان ایران بر اساس ترتیب ارتفاع شامل دماوند، تفتان، سبلان، سهند، بزمان، قلعه حسن علی، سراخور، درازو، شهسواران و ملک سیاه کوه می شود. در میان کوه های نام برده شده، 3 مورد از آن ها که دماوند، تفتان و بزمان هستند، به حالت نیمه فعال می باشند. در ادامه با تمام کوه های آتشفشان ایران آشنا خواهیم شد.

آتشفشان نیمه فعال قله دماوند

قله دماوند به عنوان مرتفع ترین کوه آتشفشان ایران، خاورمیانه و آسیا می باشد و از آن به عنوان بام ایران یاد می شود. قله دماوند در بخش میانی رشته کوه البرز جای گرفته و بر اساس تقسیمات کشوری جزء استان مازندران و بخش لاریجان شهرستان می باشد. اگر هوا کاملا صاف و آفتابی باشد و هیچ لکه ابری در آسمان وجود نداشته باشد، کوه دماوند را می توان از شهرهایی همچون تهران، ورامین و قم روئیت کرد. دماوند به عنوان بام ایران شناخته می شود. قله دماوند که نمادی از صلابت، قدرت و استحکام ایران است، در بسیاری از آثار ادبی مانند روایت ضحاک شاهنامه فردوسی آمده است. شهرهایی که در نزدیکی این قله قرار دارند عبارتند از دماوند در 26 کیلومتری، آمل در 62 کیلومتری و تهران در 69 کیلومتری آن می باشند. کوه دماوند با ارتفاع 5610 متر به عنوان اثر طبیعی ایران در تاریخ 30 تیر ماه سال 1387 به فهرست آثار ملی ایران اضافه گردید.

قله دماوند بارزترین فعالیت آتشفشانی دوره کواترنر بوده و در سال های اخیر تنها فعالیت و فوران های کوچکی داشته و فعالیت جدیدی امروزه از آن یافت نشده، به همین دلیل دماوند به عنوان آتشفشانی نیمه فعال شناخته می شود. مخروط قله دماوند قله آن قرار گرفته و به وسعت 400 کیلومتر اطراف دامنه، گدازه های آن دیده می شوند. در بخش غربی دامنه دماوند، جدیدترین گدازه ها وجود دارند. در دهانه آتشفشان دماوند، دریاچه ای یخ زده به حدود 400 متر قرار دارند و دهانه آن پوشانده شده است. بر اساس تحقیقات زمین شناسی دریافته ایم که دماوند یک سامانه آتشفشانی فعال است و فعالیت آن تنها به خروج گاز و بخار و چشمه های آب گرم می باشد. این آتشفشان به حالت خفته می باشد، اما بدین معنا نیست که فعالیت خود را از دست داده باشد. هر لحظه امکان فعال شدن مجدد آن وجود داشته و به عنوان مثال می توان به سال 1386 اشاره نمود که دود و بخارهای خارج شده از آن افزایش یافته بودند. برخی از کسانی که شاهد رخ دادن این اتفاق بودند، اعتقاد داشتند که این آتشفشان فعال شده است. اما حقیقت ماجرا این است که در برخی از سال ها که بارندگی ها افزایش و شدت میابند، آب ناشی از بارندگی ها به محوطه داخل قله رفته و به سنگ گدازه های داغ برخورد می کنند و بر اثر آن بخار آب از دهانه قله خارج می شود. به همین علت به فعالیت های آتشفشانی شباهت داشته و برخی آن را با فعال شدن آتشفشان قله اشتباه می گیرند.

لازم به ذکر است که اولین فوران این آتشفشان به 1 میلون و 78 سال گذشته و آخرین فوران قله دماوند به 7 هزار و 500 سال پیش باز می گردد. شاید جالب باشد بدانید که شاید با بالا رفتن تعداد زمین لرزه ها، ترک های زمین افزاش یابند و باعث تحریک آتشفشان دماوند شوند. در میان کوه های آتشفشانی ایران، دماوند نسبت به دیگر آتشفشان های ایران شهرت بسیار بالاتری دارد. کوه دماوند علاوه بر آن که یکی از مهمترین آتشفشان های ایران به شمار می رود، یکی از مناطق تفریحی ایران می باشد که در استان مازندران واقع شده است. بسیاری از گردشگران هستند که علاوه بر بازدید از قله دماوند، به سراغ دیگر دیدنی های دماوند می روند. همچنین قصد دارند چند روزی را به استراحت در شهر خوش آب و هوای دماوند سپری کنند که در این صورت به باید اقامتگاهی را برای اقامت خود انتخاب نمایند. برخی از گردشگرانی که قصد دارند اغلب زمان خود را در تفریح و گردش در میان طبیعت دماوند بگذرانند، ترجیح می دهند اقامتگاهی ارزان قیمت را برای اقامت خود رزرو کنند. از همین رو به سراغ اجاره سوئیت در دماوند می روند تا بتوانند هزینه های اقامتی خود را به میزان چشمگیری کاهش دهند.

کوه تفتان

تفتان با ارتفاع 3 هزار و 941 متر از سطح دریا به عنوان تنها آتشفشان فعال ایران شناخته می شود و در جنوب شرقی زاهدان و شمال غربی خاش قرار گرفته است. تفتان بلندترین کوهی است که در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد و قله آتشفشانی آن را چهل تن می نامند و حدود 4 هزار و 40 متر ارتفاع از سطح دریا دارد که در بخش شمالی کوه واقع شده است. گذازه هایی که از تفتان فوران کرده، مساحتی حدود 1300 کیلومتر مربع از اراضی اطراف را پوشانده اند. نام این کوه که تفتان است، در زبان پارسی مکان گرم معنی می دهد. از آنجایی که این کوه در منطقه ای گرم و خشک از زمین ایران قرار گرفته، در برخی از زمان های سال که بارندگی شدن یابد آن را پوشیده از برف خواهیم دید. فعالیت های داخل آتشفشان تفتان به شکل ابر سفیدی است که از فاصله 100 کیلومتری نیز می توان آن را مشاهده کرد. گازهایی که از این کوه خارج می شوند سمی بوده و ترکیب آن ها با آب، ماده ای به نام اسید سولفوریک پدید می آید و آن را با نام تیز آب سلطانی می شناسند.

از آنجایی که این کوه آتشفشانی فعال می باشد، همواره گازهای گوگرد اطراف دهانه آن دیده می شوند. منطقه تفتان منطقه ای آتشفشانی به شمار می رود و محدوده آن تا پاکستان شمالی امتداد دارد و متعلق به گره آتشفشان کوه سلطان پاکستان می باشد. مخروط شمال غربی این قله که به شکل امروزی درآمده بر اثر نخستین فعالیت آن می باشد و به دوره کواترنری حدود 10 هزار سال گذشته باز می گردد. آخرین فوران آتشفشانی که در کوه تفتان رخ داده، به سال 1349 و 1350 باز می گردد. از دیدنی هایی که در نزدیکی این کوه آتشفشانی قرار دارند، سه دریاچه می باشند و با نام دریاسر شناخته می شوند. قله های مرتفعی که در کوه تفتان قرار دارند، یکی از پر طرفدارترین مسیرهای کوهنوردی مورد علاقه کوهنوردان می باشد.

کوه سبلان، سومین آتشفشان ایران

کوه سبلان با ارتفاع 4 هزار و 811 متر از سطح دریا به عنوان سومین قله مرتفع ایران شناخته می شود. سبلان در زبان ترکی آذربایجانی با نام ساوالان خوانده شده و در شمال غربی ایران و در استان اردبیل واقع شده است. کوه سبلان که یک کوه آتشفشان در ایران می باشد، به دلیل داشتن آبگرم در اطراف دامنه خود و پدید آوردن طبیعت مناسبی برای پیست اسکی، یکی از تفرجگاه های گردشگران به شمار می رود و گردشگران زیادی آن را به عنوان مقصد گردشگری خود انتخاب می کنند. چشمه گوگردهای فراوانی در اطراف کوه آتشفشان سبلان وجود دارد و حرارت بسیار زیادی نیز دارند. سبلان دارای چندین قله می باشد که بلندترین آن ها سلطان نام دارد. کوه سبلان از شمال غرب اربیل آغاز شده و تا کوه قوشاداغ در جهت غربی و شرقی ادامه دارد. این کوه را جزء آتشفشان های چینه ای به شمار می آورند. یکی از دلایل اهمیت سبلان دریاچه ای بیضی شکل است که در قله آن قرار گرفته و با عمق 40 متری علاوه بر اهمیت آن، بر زیبایی کوه نیز افزوده است.

این دریاچه در تمام طول سال دارای دمایی بسیار پایین بوده و حتی در گرمترین روزهای تابستان نیز دمای آن به صفر درجه هم می رسد و یخ زدگی آن توانسته این محل را به پیست اسکی آلوارس تبدیل کند. کوه سبلا که در دسته آتفشان های ایران قرار گرفته، آتشفشانی غیر فعال می باشد و قله سلطان که بلندترین قله سبلان به شمار می رود، در قسمت شمالی آن قرار گرفته است. چشمه های گوگردی متعددی در بخش جنوبی دامنه سبلان دیده می شوند. برخی از این چشمه های گوگردی دارای حرارت 40 درجه سانتی گراد می باشند و از آن ها به عنوان تنها فعالیت آتشفشان خاموش سبلان یاد می شود. گدازه های سطحی سبلان توانسته اند مساحتی به وسعت 1200 کیلومتر مربع از مخروط آتشفشانی چینه سبلان را پوشش دهند. بر اساس گفته های برخی از دانشمندان، امکان فعال شدن این آتشفشان وجود دارد و از آنجایی که دارای فعالیت فومرولی می باشد، همانند دیگر آتشفشان های ایران، فعال هستند.

فومرول در واقع گازهای آتشفشانی و آب های گرمی هستند که از دهانه آتشفشان ها خارج می شوند. کوه سبلان که از آن به عنوان کوه آتشفشان ایران یاد می شود، دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای در میان اهالی منطقه می باشد و بسیاری از بومیان آن را مقدس می دانند. در آخر خوب است بدانیم قله سبلان با شماره 19496/12 به فهرست آثار طبیعی ایران اضافه شد. مالکیت سبلان از ارتفاع 3 هزار و 600 متر به بالا و تا وسعت 6 هزار و 200 متر به سازمان محافظت از محسیط زیست تعلق دارد.

زمان آخرین فوران کوه آتشفشانی سبلان

بر اساس بسیاری از تحقیقات، دانشمندان دریافته اند که آغاز فعالیت آتشفشان سبلان از دوره ائوسن بوده و در دوره پلیوسن فعالت خود را شروع کرده و این فعالیت درست تا آخرین یخبندان ادامه داشته است. در نهایت آخرین فوران کوه آتشفشانی سبلان مربوط به دوره هولوسن می شود. اما شاید افزایش دمای آب چشمه های گوگردی دامنه سبلان نشان دهنده فعالیت آتشفشان این کوه باشد. اما با توجه به تحقیقات، در حال حاضر در میان کوه های آتشفشان ایران، سبلان آتشفشانی خاموش به شمار می رود.

کوه سهند

کوه سهند با ارتفاع 3 هزار و 707 متر از سطح دریا، به عنوان یکی دیگر از کوه های آتشفشان ایران شمرده می شود. موقعیت جغرافیایی سهند در جنوب تبریز، شمال شهر مراغه و غرب بستان آباد می باشد. بلندترین قله سهند که در ارتفاع 3 هزار و 707 متری آن قرار گرفته، قوچ گلی داغی نام دارد. سهند دارای قله های دیگری به نام سهند، جام، دمیرلی، شیرداغی، حرم داغی، سلطان، آغ داغ، آتاشان، گیروداغی، کمال و دوریش می باشد. کوه سهند علاوه بر این که تنها یک کوه باشد، یک رشته نیز می باشد و با نام عروس کوه های ایران شناخته می شود و در دامنه های آن طبیعت بسیار زیبا و سرسبزی دیده می شود. همچنین چمنزارهای سرسبز بسیار زیبا و چشم نوازی اطراف آن را پوشانده اند. همچنین دشت هایی مللو از شقایق های صحرایی و آلاله های زیبا و رنگین در دامنه کوه سهند وجود دارند که باعث هرچه زیباتر شدن چهره دامنه آن شده اند. به دلیل کوهستانی بودن منطقه، آب و هوایی سرد و کوهستانی همراه با بادهای شدید می باشد.

آتشفشان سهند با مرتبط چندین آتشفشان کوچک تری که در بخش شمال غرب دریاچه ارومیه و بخش مرکزی آرارات و ارمنستان قرار دارند می باشد. از آنجایی که فعالیت های گسل سلطانیه تبریز مجددا رخ داده، زمین شناسان دریافته اند که آتشفشان های سهند به وجود آمده اند. محققان و زمین شناسان بر اساس گدازه هایی که از کوه سهند یافته اند، سن این کوه را بین 12 تا 14 میلیون سال تخمین زده اند. بر اساس همین موضوع، پی برده اند که آتشفشان های سهند برای چندین مرتبه فعال شده و پس از آن ها دوباره به حالت خفته درآمده اند. زمان آخرین فعالیت آن را نمی توان به طور دقیق مشخص کرد، اما آن را به دوره هوسولن می دانند. کوه سهند یکی از بهترین کوه ها برای کوهنوردان می باشد که می توانند در بهار و تابستان به سراغ آن بروند. کوه آتشفشان سهند، به عنوان یکی از کوه های آتشفشان ایران که اکنون در حالت خاموش و خفته قرار دارد شناخته می شود.

کوه بزمان از جوان ترین کوه های آتشفشانی ایران

از دیگر کوه های آتشفشان ایران که در جنوب شرقی ایران و در استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته است، کوه بزمان نام دارد که دارای ارتفاع 3 هزار و 490 متر از سطح دریا می باشد. کوه بزمان یا کوه خضر نبی یا کوه زنده حدود 1400 کیلومتر محیط اطراف خود را با مواد و گدازه های آتشفشانی پوشانده است. چاله جازموریان و کویر لوت توسط این کوه آتشفشانی از یکدیگر جدا شده اند و تا رشته کوه های بارز در استان کرمان ادامه دارد. مخروط های کوچکتری که از جنس گدازه های تیره رنگ بازالتی تشکیل شده اند، اطراف قله اصلی کوه بزمان را فرا گرفته اند. همچنین انواع بخارهای دی اکسید، اطراف قله های بزمان را پوشانده اند. یکی از مخروط هایی که به تازگی در قله این کوه پدید آمده، به عنوان بلندترین قله بزمان شناخته می شود و از گدازه های بزرگی تشکیل شده اند و دارای قطر دهانه ای حدود 500 متر می باشد. بر اساس تحقیقاتی که از این کوه آتشفشانی ایران به دست آمده، دریافته اند بزمان به عنوان جدیدترین و جوان ترین آتشفشان ایران تا به امروز شناخته شده است.

فوران های کوه آتشفشانی بزمان

در رابطه با فوران های کوه آتشفشانی بزمان زمان مشخصی را نمی توان تعیین نمود. اما بر اساس برخی شواهد می توانیم دریابیم که نخستین فعالیت آتشفشانی بزمان به 4.6 میلیون سال گذشته و آخرین فعالیت آتشفشانی آن به 41 هزار سال گذشته باز می گردد. بر روی دامنه های شمالی و شرقی بزمان می توان اثراتی از فوران های آن که گدازه هایی به جا مانده را مشاهده نمود. بر اثر این گدازه ها مخروطی به همراه شیبی تند در بخش شمالی کوه بزمان پدید آمده است. در قله کوه آتشفشانی بزمان که از کوه های آتشفشانی ایران به شمار می آید، بخارهای دی اکسید کربن قابل مشاهده هستند.

کوه شهسواران

استان سیستان و بلوچستان تعدادی از کوه های آتشفشان ایران را در خود جای داده است. یکی از آتشفشان های ایران که کوه شهسواران نام دارد، در 110 کیلومتری جنوب شهرستان زاهدان و 60 کیلومتری شمال غرب شهرستان خاش قرار دارد. کوه آتشفشانی شهسواران در بخش غربی کوه آتشفشان بزمان واقع شده است. آخرین فعالیت فروانی این کوه مربوط به 12 میلیون سال گذشته می باشد و بر اساس برخی از تحقیقات، محققین دریافته اند که زمین لرزه های سال های اخیر، به این آتشفشان ارتباط دارد. اما در مقابل نیز برخی از محققان با این فرضیه مخالفند و همچنان عقیده دارند، کوه آتشفشان شهسواران در واقع آتشفشانی غیرفعال و خفته می باشد. میدان آتشفشانی این کوه ابعادی برابر با 60 کیلومتر در 120 کیلومتر را در برگرفته و به صورت بیضی شکل می باشد. بر اساس تحقیقات زمین شناسان، شکل گیری این زمین به دوره هولوسن باز می گردد.

قلعه حسن علی

استان کرمان یکی دیگر از کوه های آتشفشانی ایران را در خود جای داده که با نام کوه آتشفشانی قلعه حسن علی شناخته می شود. این کوه در نزدیکی شهرستان راین و در جوار روستایی به نام حسن علی واقع شده و از آنجایی که آثار فرسایش در آن دیده نمی شود، بسیاری از کارشناسان این آتشفشان را به عنوان بزرگترین و جدید ترین دهانه آتشفشانی ایران می شناسند. در رابطه با آخرین فعالیت فوران آتشفشانی باید بگوییم که زمان دقیق آن مشخص نمی باشد و زمین شناسان و محققان آخرین فوران آن را به دوران هولوسن می دانند. قلعه حسن علی که جزء آتشفشان های ایران شناخته می شود ،ارتفاع زیادی از سطح زمین نداشته اما توانسته بزرگترین دهانه آتشفشانی ایران را از آن خود کند و این دهانه دارای قطری حدود 1200 متر و عمق 300 متر می باشد. در دهانه این آتشفشان ایران دریاچه نمک بسیار زیبایی به وجود آمده و نمک هایی که از کراترهای دهانه این کوه آتشفشانی به دست آمده دارای مرغوبیت و ارزش بسیار بالایی می باشد.

به همین جهت دهانه این آتشفشان را با لقب معدن نمک می شناسند. از شاید جالب باشد بدانید، کوه آتشفشانی قلعه حسن علی را با نام آتشفشان ناشناخته ایران می شناسند. منطقه ای که آتشفشان قلعه حسن علی در آن قرار گرفته، بر روی سه تا از گسل های ایران با نام های گسل های نایبد، کلمرد و کوهبنان می باشد. برای اولین بار، شخصی به نام گویکووچ در سال 1973، کراترهایی که در این منطقه وجود دارند را محل برخورد سنگ های آسمانی تلقی نمود. بسیاری از کراترهایی که در این محل وجود دارند به صورت دایره بوده و تعداد کمی از آن ها بیضی شکل می باشند. جالب است بدانیم کوه آتشفشانی قلعه حسن علی، در چهارمین دوره زمین شناسی به وجود آمده و از آخرین فعالیت فوران آن حدود 5 هزار و 50 سال می گذرد.

امکان بازدید از کوه های آتشفشان

بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند، کوه های آتشفشان حتی در حالت خفته نیز خطرناک بوده و از بازدید از آن ها خودداری نمود. آتشفشان های ایران جزء زیباترین و بلندقامت ترین کوه های این سرزمین بوده و بازدید از آن ها می تواند یکی از هیجان انگیزترین تجربه های طبیعت گردی هر فردی به شمار رود. در میان تمام کوه های آتشفشانی ایران، دماوند نسبت به بقیه شهرت و محبوبیت بالاتری داشته و گردشگران زیادی در تمام طول سال به بازدید از آن ها اقدام می کنند. اما به دلیل وجود گازهای سمی در اطراف دهانه کوه های آتشفشانی، باید بسیار مراقب باشید تا آسیبی به شما وارد نشود.