مجموعه تاریخی بیستون

مجموعه تاریخی بیستون یا محوطه بیستون به عنوان یک سایت تاریخی و باستان شناسی در کرمانشاه شناخته می شود که متعلق به دوره های قبل از اسلام و بعد از اسلام می باشد. بیستون نامی آشنا برای هر ایرانی بوده که حتی برای یک بار هم که شده نام آن را شنیده و داستان های اساطیری و تاریخی زیادی درباره آن وجود دارد. کرمانشاه شهری مملو از جاذبه ها و بناهای تاریخی است که هر کدام از آن ها از دوره های تاریخی مختلفی به یادگار مانده اند و بسیاری از آن ها می توانند قدرت و عظمت ایران و ایرانی را به نمایش بگذارند. از همین رو کرمانشاه می توان به خوبی داستان های اساطیری و تاریخی ایران را برای ما بازگو می کنند. اگر سفر به کرمانشاه را در برنامه های خود قرار دهیم، بیشتر زمان گردش و سفر ما در گشت و گذار در بناها و جاذبه های تاریخی خواهد گذشت که بازدید از آن ها خالی از لطف نیست و می توانند ما را با تاریخ ایران آشنا سازند. در ادامه این مطلب با لوکس ویلا همراه باشید تا با مجموعه تاریخی بیستون که از مهمترین جاذبه های تاریخی ایران در کرمانشاه به حساب می آید، آشنا شویم.

مجموعه تاریخی بیستون کجاست و مسیر دسترسی

مجموعه تاریخی بیستون از بهترین و معروف ترین جاذبه های تاریخی کرمانشاه است که هر گردشگری را به سمت خود جذب می کند. این مجموعه تاریخی از آن دسته جاذبه هایی است که هر گردشگری که به کرمانشاه سفر کند، آن را از میان دیدنی های کرمانشاه انتخاب کرده و به سراغ آن می رود. این مجموعه در فاصله 30 کیلومتری از شمال شرقی کرمانشاه و در حاشیه مسیر باستانی کرمانشاه – همدان جای گرفته است. اگر شما هم می خواهید به بازدید از این مجموعه تاریخی اقدام نمایید و به دنبال بهترین مسیر دسترسی به محوطه تاریخی بیستون هستید، در ادامه این بخش به معرفی انواع مسیرهای دسترسی به این مجموعه پرداخته ایم و شما نیز می توانید با توجه به مبدأ خود، بهترین مسیر دسترسی را انتخاب نمایید.

مسیر دسترسی از تهران به مجموعه تاریخی بیستون با خودروی شخصی

در صورتی که قصد دارید با استفاده از خودروی شخصی خود از تهران به مجموعه تاریخی بیستون بروید، پیش از هر چیز بهتر است بدانید که این مسیر حدود 463 کیلومتر مسافت داشته و برای طی نمودن آن به مدت زمانی حدود 5 ساعت و نیم نیاز خواهید داشت. پس از آن که این مسیر را برای سفر خود انتخاب کردید، می توانید مسیر خود را از کمربندی آزادگان آغاز نموده و در ادامه وارد جاده تهران – مسیر شده و مسیر همدان را پیش بگیرید. همدان را پشت سر گذاشته و پس از وارد شدن به بزرگراه همدان – سنندج، مسیر خود را به صورت مستقیم ادامه داده تا بر اساس تابلوهای راهنمایی که در مسیرتان وجود دارد، خود را به مجموعه تاریخی بیستون برسانید.

مسیر دسترسی به بیستون از کرمانشاه

در صورتی هم که قصد داشتید ابتدا به کرمانشاه سفر کنید و از کرمانشاه مسیر دسترسی به این مجموعه تاریخی را پیش بگیرید، پس از وارد شدن به شهر کرمانشاه، مسیر بلوار کشوری را پیش گرفته و به سمت مسیر شرق بروید. اگر هم بخواهید مسیر دسترسی به بیستون را از داخل شهر پیش بگیرید، می توانید بر اساس تابلوهای راهنمای مختلفی که در نقاط مختلف شهر وجود دارند خود را به این مجموعه برسانید. از کرمانشاه تا بیستون حدود 40 کیلومتر مسافت وجود داشته که طی کردن این مسیر مدت زمانی حدود 40 دقیقه نیاز خواهد داشت.

ساعت بازدید از مجموعه بیستون کرمانشاه: نیمه اول سال از ساعت 8 تا 20، نیمه دوم سال از ساعت 9 تا 17

قیمت بلیط مجموعه بیستون کرمانشاه: 5 هزار تومان (سال 1399)

آدرس مجموعه تاریخی بیستون: استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه، 30 کیلومتری از شمال شرقی کرمانشاه، شهر بیستون، مجموعه تاریخی بیستون

فاصله تهران تا بیستون: 463 کیلومتر

فاصله کرمانشاه تا بیستون: 40 کیلومتر

آشنایی با مجموعه تاریخی بیستون

کشور ایران از تاریخ و تمدنی غنی برخوردار بوده و این موضوع را می توان با مراجعه به تاریخچه و پیشینه آن به خوبی درک نمود. در هر گوشه ای از خاک ایران، آثار تاریخی ارزشمند و با شکوهی وجود دارند که پس از سال های طولانی به یادگار مانده اند و خوشبختانه شهر کرمانشاه با جای دادن انواع بناها و آثار تاریخی متنوع، از بهترین مقاصد گردشگری برای تاریخ دوستان و طبیعت گردان به شمار می رود. در واقع هر گوشه ای از ایران آثار ماندگار و ارزشمندی از نیاکان ما را در خود قرار داده و امروزه به جاذبه های دیدنی در هر شهری تبدیل شده اند. کرمانشاه از آن دسته بناهای تاریخی است که در زمینه تاریخی و داستان های اساطیری شهرت داشته و از قدیمی ترین سکونتگاه های تاریخی در ایران و حتی در جهان شناخته می شود و این موضوع می تواند یکی از نشانه های اقتدار و عظمت ایرانی و ایرانی در جهان باشد.

اگر به آشنایی با تاریخ ایران علاقه داشته باشید، تا زمانی که آن ها را از نزدیک مشاهده نکنید، نمی توانید به خوبی آن ها را درک کنید. مجموعه تاریخی بیستون یکی از مهمترین جاذبه های تاریخی کرمانشاه است که به خوبی توانسته دیرینگی و ارزش این شهر را نشان دهد. بیستون به عنوان شهری تاریخی در گوشه ای از ایران شناخته می شود که آثاری از حضور انسان های نخستین را می توان در آن پیدا کرد و به همین جهت از سکونتگاه های اولیه انسانی محسوب می شود.

این مجموعه تاریخی در اطراف کوه بیستون واقع شده که منطقه ای خوش آب و هوا و عالی از هر لحاظی برای زندگی بوده است. از آنجایی که بیستون در منطقه ای کوهستانی قرار داشته، غارهای متعددی در دل کوه وجود داشتند و همین موضوع باعث شده بود انسان های اولیه، این منطقه را برای سکونت خود انتخاب کنند و آثاری از انسان های اولیه و دوران پارینه سنگی در آن به جا مانده اند. سکونت انسان ها تا هزاران سال در این منطقه ادامه داشت و پادشاهان نیز به این منطقه اهمیت زیادی می دادند. بر این اساس، آثار تاریخی زیادی از انسان ها و تمدن ایرانی را می توان در بیستون مشاهده کرد. حتی قرار گیری این منطقه در نزدیکی جاده های ماد به بابل و جاده ابریشم که از مهمترین مسیرهای جاده ای ایران قدیم به شمار می روند نیز بر اهمیت آن افزوده است.

در آن زمان بیستون به عنوان یکی از مهمترین مناطقی تلقی می شد که توانسته بود نظر بسیاری از پادشاهان را به خود جلب کند. تمام این موارد باعث شده بودند، بیستون به یکی از مهمترین مناطق تاریخی ایران تبدیل شود و آثار تاریخی ارزشمندی از آن دوران در این منطقه به یادگار بماند و امروزه گردشگران زیادی را به سمت خود دعوت کند تا به بازدید از بخش های مختلف آن بپردازند. نام بیستون علاوه بر آن که در میان کتاب ها و نوشته های تاریخی باشد، همچنین در میان کتاب های ادبیات و اساطیری به خوبی می درخشد. بیستون کرمانشاه در تاریخ 7 مهر ماه سال 1381 با شماره 6463 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تاریخچه بیستون

مجموعه تاریخی بیستون از مهمترین محوطه های تاریخی ایران در کرمانشاه به شمار می آید که توجه بسیاری از پادشاهان را به خود جلب کرده بود. از مهمترین دلایلی که سبب جلب توجه پادشاهان و فرمان روایان تاریخ ایران شده بود، قرار گیری این جاذبه در میان منطقه ای خوش آب و هوا بود و حتی وجود بین النهرین در نزدیکی آن نیز توانسته بود بر اهمیت آن بی افزاید. این منطقه که در نزدیکی بین النهرین قرار گرفته بود، آب و هوایی مطلوب و دل انگیز را برای منطقه پدید آورده بود.

آثار تاریخی موجود در مجموعه تاریخی بیستون شامل آثار تاریخی پیش از تاریخ اسلام و بعد از اسلام است که شامل غار شکارچیان و غار مرخر به جا مانده از دوره پیشاتاریخی، نیایشگاه مادی از دوران مادها، کتیبه و سنگ نگاره بیستون متعلق به هخامنشیان، مجسمه هرکول از دوره سلوکیان، سنگ بلاش، نقش برجسته گودرز و مهرداد اشکانی از دوران اشکانیان، کاخ بیستون، فرهاد تراش، بنای ساسانی و پل ساسانی ار دوران ساسانیان، کاروانسرای ایلخانی از دوران ایلخانیان، کتیبه شیخ علی خان زنگنه، کاروانسرای شاه عباسی و پل بیستون از دوران صفویان می شوند. نام بیستون در بسیاری از نوشته های تاریخی درخشیده که می توان به نوشته ای از حسن پیرنیا در کتاب تاریخ ایران اشاره نمود که:

بيستون كوهی است كه بلندی آن به چهار هزار پا می‌‌رسد و در پای آن، چشمه‌هايی از كوه بيرون می‌‌آيد. از ديرزمانی كه نمی‌دانيم كی بوده، كاروان‌ها در اينجا توقف می‌كردند.

یاقوت حموی، یکی از جغرافیدانان قرن 7 هجری قمری نیز در کتاب خود اینگونه بیان کرده است:

بهستون ديهی (دهی) در ميان همدان و حلوان، به نام ساسانيان است. از همدان چهار مرحله و از كرمانشاه، هشت فرسنگ به دور است. كوه بهستون بلند است و به قله آن نتوان رفت. راه حاجيان درست از زير آن می‌گذرد و ديواره آن، از بالا تا پايين، صاف است، گويی تراشيده باشد.

دلیل ساخت بیستون کرمانشاه

مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه از مهمترین بناهای تاریخی و یادگاری های دوره هخامنشیان در محدوده شهر کرمانشاه است که کتیبه داریوش کبیر نیز به عنوان مهمترین اثر تاریخی این مجموعه محسوب می گردد. از آنجایی که داریوش بزرگ دستور ساخت کتیبه خود را در این منطقه صادر کرده بود، دلایل مختلفی برای انتخاب این منطقه داشت که می توان به دلایلی همچون مطلوب بودن شرایط آب و هوا در این منطقه، قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم و جاده ماد به بابل، قرار گیری در مسیر عبور کاروانیان متعدد و نظامیان و برخورداری از موقعیت جغرافیایی مناسب و نزدیک به بین النهرین اشاره نمود. این محدوده به عنوان منطقه ای استراتژیک به حساب می آمد و به همین علت بود که پادشاهان دیگری علاوه بر داریوش کبیر، این منطقه را برای ساخت کتیبه ها و سنگ نگاره های خود انتخاب می کردند.

دلیل نامگذاری بیستون

مجموعه بیستون نیز همانند بسیاری از جاذبه های تاریخی دیگر، دارای اهمیت ویژه ای به لحاظ تاریخی و فرهنگی می باشد. بخش های متعدد و مختلفی در مجموعه تاریخی بیستون وجود دارند که هر یک از بخش ها به دلایل مختلفی دارای اهمیت هستند و تحقیقات ویژه ای توسط باستان شناسان در هر بخش انجام شده است. یکی از مهمترین مواردی که در این مجموعه تاریخی می توان درباره آن تأمل و تحقیق نمود و ممکن است ذهن بسیاری از افراد را به خود جلب نموده باشد، دلیل نام گذاری محوطه بیستون است.

ریشه بیستون از واژه بغستان آمده که به معنای جایگاه خدایان بوده و از ترکیب دو واژه بغ و ستان تشکیل شده است. بر اساس بررسی هایی که در این زمینه انجام شده، کارشناسان احتمال داده اند بغستان نام باستانی باگاستانا بوده و حتی بیستون تغییر یافته واژه های بَهیستان و بَهیستون بوده که به مرور زمان به بیستون تبدیل شده است. بدین صورت که واژه بهستون بعد از اسلام به معنای ستون نیکو یا ستون بهتر بوده و به بیستون تغییر یافته است. اما امروزه واژه بیستون در زبان فارسی به معنای بدون ستون بوده و هیچ ارتباطی به معنای اصلی آن ندارد.

سنگ نبشته های بیستون

سنگ نبشته یا همان کتیبه ها از مهمترین بخش های تاریخی هر بنای تاریخی به حساب می آیند که شهر تاریخی بیستون نیز از این امر مستثنا نبوده و سنگ نبشته های مختلفی در بخش های آن وجود دارند که از مهمترین آثار به جا مانده در محوطه تاریخی بیستون به شمار می روند. یکی از مهمترین سنگ نوشته های بیستون، سنگ نوشته کنار کتیبه داریوش است که به صورت نقوش حجاری شده بر روی سنگ هستند که اطلاعات تاریخی مهمی بر روی آن ها نوشته شده اند و اطلاعات زیادی را در اختیار آیندگان قرار می دهند.

سنگ نوشته بیستون یا همان کتیبه بیستون

سنگ نوشته بیستون یکی از مهمترین سنگ نوشته های تاریخی مجموعه تاریخی بیستون بوده و در ارتفاع 100 متری از سطح زمین قرار گرفته است. از مهمترین ویژگی های این کتیبه بیستون می توان به قرارگیری آن در ارتفاع 100 متری از سطح زمین آن اشاره نمود که در ایران و حتی در جهان مشهور شده است. این سنگ نوشته به دستور داریوش اول در دوران هخامنشیان بر روی یک صخره آهکی حجاری شده است. طول سنگ نوشته بیستون به 6 متر و عرض آن به 2.3 متر می رسد و نقش برجسته داریوش در سمت چپ تصویر حجاری شده که ارتفاع قد آن 1.78 متر بوده و کارشناسان تحقیقاتی را در این زمینه انجام داده اند و به این نتیجه رسیده اند که اندازه قد داریوش با واقعیت یکی بوده است.

نقش برجسته داریوش یکی از مهمترین نقش برجسته های این مجموعه تاریخی به شمار می رود که در ابعاد 6 متر طول و 3.20 متر عرض ساخته شده است. این نقش برجسته در رابطه به داستان پیروزی داریوش بر گومات مغ یا همان بردیای دروغین می باشد. در این نقش برجسته اهورامزدا هم دیده می شود که در حال قرار دادن حلقه قدرت بر سر داریوش بزرگ می باشد. داریوش نیز یک پای خود را بر روی سینه گئومات مغ که روی زمین افتاده است، گذاشته و گئومات نیز در حال التماس به داریوش می باشد. داریوش در سمت چپ این تصویر دیده می شود که ردای بلندی به تن داشته و همچنین یک تاج کنگره دار بر سر او قرار دارد.

دست راست داریوش کبیر نیز به حالت پرستش، به سمت اهورامزدا بالا رفته است. یک کلاه استوانه ای شکل هم بر سر اهورامزدا بوده و یک ستاره هشت پر روی کلاه به چشم می خورد و یک ستاره هشت پر دیگر به همین شکل، بر روی تاج داریوش دیده می شود. داریوش در حال پرستش فر کیانی بوده و دست راست خود را به نشانه دعا بالا آورده و یک حلقه را با دست چپ گرفته و این می تواند نمادی از طلب دعای خیر باشد. در مقابل وی نیز 9 فرد وجود دارند که در واقع اسیرانی بوده اند و 8 نفر از آن ها غاصبان تخت و کرسی پادشاهی او لوده و نهمین نفر نیز پیشوای قبیله سکاها می باشد. همانطور که گفته شد، داریوش دستور ساخت این کتیبه را صادر کرده بود تا بدین گونه اقتدار و شکوه خود را به رخ جهانیان بکشد. علاوه بر داریوش، تصویر کوروش را نیز می توانیم در سمت چپ تصویر مشاهده کنیم که تاجی کنگره ای شکل بر سر دارد.

کتیبه داریوش در محوطه تاریخی بیستون

کتیبه داریوش نیز یکی دیگر از کتیبه های مهم مجموعه بیستون است که درست زیر نقش برجسته داریوش واقع شده و طول آن به 22 متر و عرض آن به 8.7 متر می رسد. نوشته های روی این کتیبه به خط های مختلفی بوده که شامل خط های عیلامی، اکدی یا بابلی نو و فارسی باستان می باشد. متن فارسی باستانی 5 ستون را به خود اختصاص داده که 414 سطر شده اند و دارای طول 9.23 متر و عرض 2.63 متر بوده و هر یک از این 5 ستون ها، دارای تصویر اهورامزدا در حال پرواز می باشد. در این کتیبه چهره اهورامزدا به صورت چهره انسان و نورانی بوده که ریشی مستطیلی شکل نیز برای آن در نظر گرفته اند. اهورامزدا که به عنوان خدای باستان شناخته می شد، دارای یک تاج درخشان با شاخ هایی حیرت انگیز بوده که چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

متن عیلامی سنگ نوشته داریوش

یکی از متونی که بر روی کتیبه داریوش وجود دارد، با خط عیلامی نوشته شده که دارای 593 سطر و 8 ستون بوده که به 2 قسمت تقسیم شده است. این کتیبه دارای طول 5.6 متر و عرض 3.7 متر بوده که در سمت راست آن قرار گرفته و نقش هایی هم در سمت چپ کتیبه وجود دارند که در امتداد متن فارسی باستانی بوده و بر روی یک کتیبه دیگر با ابعاد 5.67 متر طول و عرض 3.63 متر دیده می شوند.

متن اکدی کتیبه داریوش

متن اکدی یا بابلی نو یکی از دیگر از متون سنگ نوشته داریوش است که در یک ستون نوشته شده و نوشته آن ترجمه پاراگراف 1 تا 69 متن فارسی باستانی بوده که 112 سطر می باشد. 11 کتیبه کوچک هم در کنار متون اصلی سنگ نوشته داریوش وجود دارند که موضوع آن درباره داریوش و دشمنانش می باشد. همانگونه که انتظار می رود، متونی که به زبان فارسی باستانی نوشته شده اند، دارای معنای سنگین و دشواری بوده و نوشته های این کتیبه ها نیز دشوار و سخت می باشند. در ابتدا داریوش به معرفی خود و خاندانش پرداخته که در این بخش متن آن را آورده ایم:

منم داریوش شاه، پسر ویشتاسپ، یک هخامنشی، شاه شاهان، من اکنون شاهم در پارس. پدرم ویشتاسپ بود که پدر ویشتاسپ، آرشام است، پدر آرشام، آریارمنه بود، پدر آریارمنه، چیش پیش بود، پدر چیش پیش، هخامنش بود. از این روی ما خود را هخامنشی می ‌نامیم. ما از دیرباز نژاده بودیم، از دیرباز خاندان ما شاهی بود. هشت تن از خاندان ما پیش از ما شاه بودند، من نهمین شاه هستم. ما از دو تیره شاه بودیم.

داریوش در این متن مدعی است که در طول 19 نبرد موفق شده تا تمام آشوب ها و جنگ ها را به پایان برساند و آرامش و آسایش را به سلسله خود هدیه دهد. حتی در این میان نیز اشاره ای به نکات اخلاقی داشته و دروغ را نکوهیده است.

وسعت و عظمت بیستون

همانطور که اشاره کردیم، بیستون به عنوان یک شهر تاریخی وسیع در میان دیدنی های کرمانشاه شناخته می شود که وسعت آن به 1650 کیلومتر می رسد و در 36 هزار هکتاری آن، آثار تاریخی متعددی جای گرفته اند که هر کدام از آن ها متعلق به دوره های مختلفی از تاریخ ایران می باشند و اقتدار و ابهت پادشاهان دوره های مختلف ایران را به نمایش گذاشته اند. از مهمترین آثار تاریخی که در این مجموعه وجود دارند، کتیبه بزرگ داریوش بوده که به شهرت جهانی رسیده است.

چگونگی ساخت بیستون

زمانی که به بازدید از این مجموعه تاریخی اقدام می کنیم، از ظرافت و هنری که در بخش های مختلف مجموعه وجود دارند، شگفت زده خواهیم شد و دوست داریم بدانیم که در زمان های گذشته و باتوجه به کم و محدود بودن امکانات، چگونه چنین مجموعه و بنای تاریخی زیبا و با شکوهی ساخته شده که همواره در حای باقی مانده و به یکی از زیباترین و مهمترین جاذبه های دیدنی کرمانشاه تبدیل شده است. روش حجاری سنگ های بیستون، یکی از تعجب برانگیزترین مواردی است که ذهن هر بازدیدکننده ای را مشغول خواهد کرد. با توجه به آن که محققان و پژوهشگران زیادی در این بنای تاریخی تحقیقات متعددی انجام داده اند، به قدرت و توان مهندسی و معماری در زمان های گذشته ایران پی برده اند. حتی سنگ نوشته های مختلفی که در مجموعه تاریخی بیستون نیز وجود دارند، موجب تعجب بسیاری از محققان گردیده و همین موضوع سبب شده تا تحقیقات بیشتری بر روی روش ساخت سنگ نوشته های بیستون صورت پذیرد.

در حین تحقیقاتی که در این زمینه انجام می شد، آثاری پلکانی را کشف کردند که این مورد در نظر محققان می توانست مربوط به دسترسی سنگ تراشان به محل حجاری باشد؛ بدین صورت که سنگ تراشان برای آن که دسترسی راحتی به نقاط و ارتفاعات بالاتر داشته باشند تا سنگ نوشته ها را حجاری نمایند، مسیرهای پلکانی را برای خود ساخته بودند. از آنجایی که سنگ نوشته بیستون بر روی یک کوه آهکی حجاری شده بود، ساخت مسیر پلکانی در بخش زیر این سنگ نوشته می تواند دلیل محکمی بر این ادعا باشد. نکته جالبی که درباره این موضوع وجود دارد این است، پس از آن که حجاران کار حجاری و سنگ تراشی خود را انجام می دادند و دیگر نیازی به پله های بالایی نبود و یک پله پایین تر می آمدند، پله هایی را که دیگر به کارشان نمی آمد را تخریب می کردند و در حال حاضر تنها آثار بسیار کمی از ویرانه های آن ها باقی مانده اند.

جالب است بدانید سنگ تراشان برای این کار خود دلیل منطقی داشتند و برای جلوگیری از نابودی آثار خود پله ها را تخریب می کردند تا امکان دسترسی افراد به سنگ نوشته ها وجود نداشته باشد. همانطور که پیش تر اشاره کردیم، داریوش دستور داده بود سنگ نوشته آن را در ارتفاع 100 متری از سطح زمین حجاری نمایند و وی برای این کار خود دلایل محکمی داشت. اولین موضوع مربوط به این بود تا همه بتوانند آن را مشاهده کنند و دلیل دیگر آن نیز مربوط به دسترسی به آن بوده تا دشمنان او نتوانند به آن دسترسی داشته باشند و آن را تخریب نمایند.

با کمی دقت به این سنگ نوشته می توان نشانه های لعابی قهوه ای رنگ روی آن را مشاهده نمود که محققان در مورد آن نیز تحقیقاتی انجام داده اند. محققان با پژوهش های خود دریافته اند که ترکیبی رنگی را به عنوان لایه محافظ در انتهای کار بر روی کتیبه قرار داده اند تا از این کتیبه محافظت نماید و تا قرن ها باقی بماند و امروزه ما می توانیم شاهد این کتیبه گران قدر و با ارزش باشیم و گفته های ارزشمند داریوش کبیر را بر روی این کتیبه مشاهده نماییم.

آشنایی با محوطه تاریخی بیستون

محوطه تاریخی بیستون از بخش های مختلفی تشکیل شده که گردشگران می توانند با مراجعه به این مجموعه، از بخش های مختلف و تماشایی آن دیدن کنند و با گوشه ای از دنیای گذشته ایران آشنا شوند. حدود 26 اثر تاریخی در این محوطه باستانی وجود دارند که بازدید از هر یک از آن ها خالی از لطف نبوده و می تواند ما را با بخش های مختلفی از تاریخ ایران آشنا سازند. معرفی بخش های مختلف و مهم مجموعه تاریخی بیستون را در ادامه آورده ایم.

غارهای تاریخی کوه بیستون

غارهای تاریخی و طبیعی متعددی در این محوطه وجود دارند که جزء بخش های تاریخی این مجموعه به حساب می آیند و در دوران پارینه سنگی، مردم از آن ها به عنوان سکونتگاه استفاده می کردند. اگر به بازدید از این غارهای تاریخی علاقه مند هستید و دوست دارید با هر آن چه که مربوط به گذشته ایران است آشنا شوید، غارهای تاریخی کوه بیستون را در ادامه معرفی کرده ایم و می توانید پس از مطالعه این بخش و سفر به بیستون، از آن ها دیدن کنید.

غار شکارچیان در مجموعه تاریخی بیستون

غار شکارچیان به عنوان یکی از غارهای تاریخی مجموعه بیستون شناخته می شود که در دامنه کوه بیستون و در بخش بالای مجسمه هرکول قرار گرفته است. با توجه به نامی که برای این غار انتخاب کرده اند، احتمال می رود که شکارچیان این غار را به عنوان پناهگاه خود انتخاب کرده بودند و برای استراحت و سکونت خود به سراغ آن می رفتند.

همچنین شکارچیان پس از شکار حیوانات، لاشه جانوران شکار شده را با خود به داخل این غار می بردند و آن ها را از جانوران وحشی پنهان می کردند. پژوهشگرانی که در غار شکارچیان تحقیقات خود را انجام داده اند، به آثار تاریخی متعددی دست یافته اند که از دوران انسان های تمدن یافته به جا مانده اند و به جاذبه های تاریخی مجموعه بیستون تبدیل شده اند. استخوان های انسان های نئاندرتال که قدمت آن ها به 50 هزار تا 230 هزار سال گذشته می رسند نیز از دیگر آثار کشف شده و مهم غار شکارچیان می باشد. این غار دارای مساحتی حدود 35 متر مربع می باشد.

غار خِر یا مَر خِر

غار خِر یا مر خر یکی دیگر از غارهای این مجموعه تاریخی است که مردم محلی این منطقه، آن را غار خِر نامیده اند. واژه خِر در زبان کردی به معنای گرد بوده و از آنجایی که دهانه ورودی این غار به صورت مدور و گرد بوده، اهالی این منطقه، نام این غار را غار خر گذاشته اند. این غار نیز همانند بسیاری دیگر از آثار تاریخی این مجموعه و دیگر غارها، مورد بررسی محققان قرار گرفته و بر اساس تحقیقات، قدمت آن را به دوران پارینه سنگی تا دوره ساسانیان نسبت داده اند. این موضوع بدین معناست که غار خر از دوران پارینه سنگی تا دوران ساسانیان به عنوان محل سکونت و پناهگاه مورد استفاده قرار می گرفت.

غار مر تاریک

یک غار دیگر از غارهای مجموعه تاریخی بیستون دربخش شمال غربی غار خر وجود داشته که با نام غار مر تاریک شناخته می شود. تحقیقات مختلفی توسط کارشناسان در این غار انجام شده و محققان حین تحقیقات خود آثاری را کشف کرده اند که غار تاریک نیز همانند دیگر غارهای بیستون، سکونتگاه یا پناهگاه انسان ها بوده است. تنها تفاوتی که میان غار مر تاریک و غار خر وجود دارد، این است که در غار مر تاریک تنها آثار به جا مانده از دوران پارینه سنگی وجود داشته است. از همین رو، محققان به این نتیجه رسیده اند، غار مر تاریک پس از دوران پارینه سنگی تا کنون خالی و متروکه می باشد.

غار مر دو در

غار مر دو در به عنوان مرتفع ترین غار بیستون شناخته می شود که در بخش شمال شرقی غار شکارچیان در مجموعه تاریخی بیستون قرار گرفته است. محققان هم تحقیقات زیادی در این غار انجام داده اند و به آثاری به جا مانده از دوران پارینه سنگی و دوره معاصر رسیده اند. از آنجایی که این غار دارای دو در ورودی بوده، نام دو در را برای آن انتخاب کرده اند. بر اساس تحقیقات و پژوهش های انجام شده، غار مر دو در به دلیل قرار داشتن بر روی ارتفاع و داشتن دو در ورودی، به عنوان یکی از امن ترین سکونتگاه ها برای مردم محسوب می شد و این موضوع می تواند دلیل محکمی برای آن باشد که از دوران پارینه سنگی تا دوران معاصر مورد استفاده قرار گرفته است.

غار مر آفتاب

غار مر آفتاب از دیگر غارهای محوطه تاریخی بیستون است که در دامنه کوه بیستون و میان غارهای مر تاریک و مر دو در قرار گرفته و از قدیمی ترین غارهای این مجموعه به شمار می رود. در پی تحقیقاتی که در این غار انجام شد، ابزار های سنگی و یک ابزار استخوانی کشف گردیده که قدمت آن ها متعلق به دوران پارینه سنگی می باشد و پس از دوره پارینه سنگی به صورت متروکه باقی مانده است.

نقش برجسته ها و سنگ نوشته های بیستون

سنگ نوشته ها و نقش برجسته های زیاد و متنوعی در مجموعه تاریخی بیستون وجود دارند، اما مهمترین و معروف ترین سنگ نوشته های بیستون، سنگ نبشته داریوش است که به شهرت جهانی رسیده است. اما سنگ نوشته ها و نقش برجسته های متعدد دیگری در این مجموعه به یادگار مانده اند که جزء آثار تاریخی محوطه بیستون به حساب می آیند. در ادامه به آشنایی با انواع نقش برجسته ها و سنگ نوشته های بیستون آشنا خواهیم شد:

نقش برجسته مهرداد دوم

نقش برجسته مهرداد دوم یکی از نقش برجسته های بیستون است که در درست زیر سنگ نبشته داریوش با فاصله کمی قرار گرفته است. قدمت این نقش برجسته متعلق به حدود 100 سال قبل از میلاد مسیح بوده و روی آن نقش حکاکی شده مهرداد دوم دیده می شود که 4 نفر دیگر از ساتراپ های محلی در تصویر وجود دارد. مهرداد دوم ب عنوان یکی از با اقتدارترین شاه های اشکانی شناخته می شود. نقش برجسته ها و کتیبه های مجموعه تاریخی بیستون، از مهمترین آثار تاریخی به جا مانده در این جاذبه هستند که پژوهشگران زیادی تحقیقات متعددی را در مورد انجام داده اند و در پی بررسی ها به این نتیجه رسیده اند که افراد داخل تصویر، به ترتیب اهمیت و جایگاه سیاسی به صورت پشت سر هم ایستاده اند.

در کنار این نقش برجسته، کتیبه یا سنگ نوشته مهرداد دوم وجود دارد که به زبان یونانی نوشته شده و افراد داخل تصویر را معرفی کرده است. بدین صورت که داخل تصویر نفر اول، گودرز اول، ساتراپ ساتراپ ها و امیر گرگان حضور دارند. بر اثر فرسایشی که به دلیل گذر مدت زمان زیاد از این بناهای تاریخی، نام دومین نفر از بین رفته، اما لقب آن پیس تومینوس بوده است. لقب پیس تومنیتوس را تنها برای افرادی انتخاب می کردند که مورد اعتماد کامل شاه بودند و چهارمین نفر نیز که به عنوان یکی دیگر از مهمترین ساتراپ های ایران محسوب می شد، کوفاستس نام داشت.

کتیبه شیخ علیخان زنگنه

کتیبه دیگری در کنار نقش برجسته و کتیبه مهرداد دوم وجود دارد که کتیبه شیخ علیخان زنگنه نام داشته و متن وقف نامه شیخ علیخان زنگنه بر روی آن حکاکی شده است. متنی که بر روی این کتیبه نوشته شده، حکایت از آن دارد که شیخ علیخان حاکم کرمانشاه بوده و فرزندان وی کارهای مفید زیادی برای مردم این شهر انجام داده اند. لازم به ذکر است، در دوران شاه عباس دوم شیخ علیخان زنگنه به عنوان وزیر اعظم معرفی شد.

نقش برجسته گودرز دوم

نقش برجسته ها و سنگ نوشته های مختلفی در این مجموعه دیده می شوند و نقش برجسته گودرز دوم نیز یکی از آن ها محسوب می شود. این سنگ نگاره به عنوان دومین اثر تاریخی ارزشمند به جا مانده از دوران اشکانیان شناخته می شود که بر پیروزی گودرز دوم بر مهرداد تأکید دارد. در میان سال های 38 تا 51 میلادی، گودرز در مقام حاکم ایران قرار داشت و احتمال می رود ساتراپ ساتراپ ها که در نقش برجسته مهرداد دوم وجود دارد، از نوادگان گودرز اول بوده است. مهرداد به عنوان یکی از شاهزادگان اشکانی شناخته می شد که در امپراتوری روم بزرگ شده بود و گودرز موفق شد بر وی غلبه کند و او را شکست دهد.

نقش برجسته گودرز دوم داستان غلبه و پیروزی گودرز به مهرداد را حکایت می کند و به خوبی به تصویر کشیده است. 3 تن از جنگجویان زره پوش در این نقش برجسته دیده می شوند که شاه نیز در میان آن ها قرار داشته و تاج پادشاهی را بر سر می گذارد. در نقش برجسته گودرز دوم، گودرز در حال حمله به مهرداد بوده او را از روی اسبش به زمین انداخته و این نشانه شکست دادن مهرداد است که به تصویر کشیده شده است. کتیبه یا سنگ نوشتی هم در کنار نقش برجسته گودرز دوم قرار دارد که متون نوشته شده بر روی آن به زبان یونانی می باشد. نام گودرز به نام شاه شاهان و پسر گیو و در مقابل نیزنام مهرداد با نام مهرداد پارسی در این کتیبه نوشته شده اند.

نقش برجسته بلاش

نقش برجسته بلاش از دیگر نقش برجسته های این مجموعه بوده که در فاصله حدود 400 متری از نقش برجسته گودرز قرار قرار گرفته است. بلاش که با نام بلاش یکم یا ولگش یکم نیز شناخته می شد، یکی از پادشاهان اشکانی بود که در سال 51 میلادی به عنوان بیست و یکمین پادشاه ایرانی از سلسله اشکانیان به پادشاهی رسید. همانطور که اشاره شد، در فاصله حدود 400 متری از نقش برجسته گودرز دوم، یک تخته سنگ قرار دارد که به صورت 4 ضلعی نامنظمی بوده و نقش برجسته بلاش اول به صورت تمام رخ در آن دیده می شود. در این نقش برجسته، قد بلاش به حدود 180 سانتی متر می رسد و با وجود تفاوت های آن با پادشاهان هخامنشی، اما بسیار شبیه به آن ها می باشد.

این شخصیت در تصویر دارای یک کمربند و گردنبند بوده و دامن گشادی نیز به تن داشته و چهره او دارای ریش و سبیل با موهای بلند می باشد. یک پیاله در دست چپ او قرار دارد و دست راست خود را به سمت آتشدان دراز کرده است. یک سنگ نوشته بر روی بدنه آتشدان وجود دارد که جمله “این تصویر بلاش شاه شاهان، پسر بلاش شاه شاهان، نوه …” بر روی آن حکاکی شده و متن به صورت نصفه باقی مانده است. یک تصویر دیگر هم بر روی ضلع سمت چپ تخته سنگ دیده می شود که یک شخص با لباسی شبیه به لباس بلاش بوده و در حالتی است که در حال نزدیک شدن به بلاش است و یک چیز مبهم در دست چپ او وجود دارد و دست راست خود را بالا برده است.

یک کتیبه دیگر هم در کنار این نقش برجسته وجود دارد که بر اثر آسیب هایی که به مرور زمان به آن وارد شده، متن آن غیر قابل خواندن شده است. همچنین نقش برجسته بلاش نیز از آسیب ها در اما نبوده و آسیب های زیادی به آن وارد شده اند. نقش برجسته بلاش به عنوان یکی از آثار ارزشمند این مجموعه تاریخی، در سال 1380 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مجسمه هرکول

مجسمه هرکول یکی از شگف انگیزترین آثار تاریخی به جا مانده در مجموعه تاریخی بیستون است که در گوشه ای کوه بیستون قرار گرفته است. در زمان های گذشته، مجسمه هرکول به عنوان یکی از خدایان یونان باستان شناخته می شد که نمادی از قدرت و عظمت را نشان می داد و در مقابل نیز در فرهنگ ایرانی، نقش چندانی نداشت. این مجسمه عظیم الجثه که در میان کوه بیستون حجاری شده، دارای 146 سانتی متر طول بوده و ریش های مجعد و فِر برای آن در نظر گرفته اند.

بر اساس تحقیقاتی که بر روی این مجسمه انجام پذیرفته، قدمت آن به اواخر دوره سلوکیان می رسد و متعلق به 153 سال قبل از میلاد مسیح می باشد. این مجسمه به صورت کاملا عریان بوده و هیچ لباسی به تن نداشته و به گونه ای بر روی پوست شیر دراز کشیده که یک جام در دست چپ او قرار دارد. این پوست شیر دارای طول 2 متر بوده و کتیبه ای در پشت مجسمه هرکول وجود دارد که به صورت مربع بوده و ابعاد آن به صورت 43 × 43 سانتی متر می باشد. متأسفانه مجسمه هرکول نیز همانند بسیاری دیگر از آثار تاریخی، آسیب های زیادی به آن وارد شده و بیشترین آسیب های وارد شده به مجسمه هرکول متعلق به زمان کشف آن می باشد.

فرهاد تراش

داستان شیرین و فرهاد از معروف ترین و شناخته شده ترین داستان های عاشقانه و اساطیری ایرانی است که برای همه ایرانی ها آشنا می باشد. در این داستان اساطیری و عاشقانه، خسرو پرویز برای رسیدن فرهاد به معشوقه ای، شیرین، دستور حفر کوه بیستون را به فرهاد می دهد و جالب تر این که خسرو نیز رقیب عشقی فرهاد بود.خسرو تصور می کرد که فرهاد از کندن کوه صرف نظر می کند، اما فرهاد نیز که عاشق شیرین بود، با تمام قدرت و میل کار کندن و حفاری کوه را آغاز کرد و پس از آن که خسرو از این موضوع با خبر شد، به شدت عصبانی گردید و به فکر دیگری افتاد. دستور داد که خبر مرگ دروغین شیرین را به گوش فرهاد برسانند. فرهاد پس از شیدن این خبر، جان خود را از دست داد. این داستان را برای شما بازگو کردیم تا با بخش فرهاد تراش در مجموعه تاریخی بیستون آشنا شویم. فرهاد تراش که با نام های فرای تاش، فرتاش و تخت فرهاد شناخته می شود، یکی دیگر از بخش های تماشایی بیستون بوده که در بخش غربی نقش برجسته داریوش در میان دامنه کوه بیستون حجاری شده است. ابعاد اثر فرهاد تراش به حدود طول 200 متر و عرض 36 متر می رسد.

پژوهشگران هم تحقیقات زیادی بر روی اثر فرهاد تراش انجام داده اند و بدین نتیجه رسیده اند که قدمت این اثر به دوره داریوش اول می رسد. برخی از محققان در پی تحقیقات متعددی که انجام داده اند، به این نتیجه رسیدند که داریوش دستور ساخت این اثر را داده تا بعدها متن وصیت نامه او را بر روی آن بنویسند. این نظریه مربوط به آبراهام جکسون بوده که در سال 1282 به این منطقه مراجعه کرده است. پژوهشگران دیگر هم بر این باور بودند که داریوش دستور ساخت این بخش را داده بود تا وقایع تاریخی دوران خسرو پرویز ساسانی را بر روی آن بنویسند. اما در مقابل نیز برخی دیگر از پژوهشگران پس از تحقیقات خود به ایت نتیجه دست یافته اند که این بخش از مجموعه تاریخی بیستون تنها یک کارگاه حجاری و سنگ محسوب می شد. اما بر اساس روایت هایی که درباره آن وجود داشته، این بخش را به فرهاد نسبت داده اند و نام فرهاد تراش را برای آن انتخاب کرده اند. اثر ارزشمند فرهاد تراش در سال 1380 به عنوان یک اثر ملی در آثار ملی ایران ثبت گردید.

حجاری های به جا مانده از دوران ساسانیان

مساحتی به وسعت حدود 7 کیلومتر در دامنه کوه بیستون وجود دارد که انواع قطعه سنگ های بزرگ تراش خورده در آن وجود دارند که در این محوطه پراکنده شده اند. این سنگ ها به صورت مکعب مستطیل تراش خورده اند و از جنس آهک می باشند. همچنین سنگ های تراش خورده مکعبی شکل متعددی در اطراف بناهای تاریخی مختلفی نظیر فرهاد تراش، پل بیستون و پل خسرو وجود داشته و قدمت آن ها به دوران ساسانیان می رسد، قدمت این سنگ های تراش خورده و حجاری شده در اطراف دامنه بیستون را نیز متعلق به همان دوره می دانند. بر اساس تحقیقات و بررسی هایی که در این محوطه و بر روی سنگ های حجاری شده انجام پذیرفته اند، احتمال بر این موضوع می دهند که دولت حقوق سنگ تراشان را تسویه نکرده و آن ها نیز سنگ های تراش خورده را در این محل رها کرده اند.

سراب بیستون

سراب بیستون به عنوان یکی از زیباترین و چشمنواز ترین بخش های مجموعه تاریخی بیستون محسوب می شود. این سراب به صورت چشمه ای پر آب بوده که از زمان پارینه سنگی در این محوطه وجود داشته و همچنان در جای خود باقی مانده است. حتی سراب بیستون در روایت های تاریخی نیز نقش مهمی داشته که در این میان می توان به اتراق کاروانیانی اشاره نمود که در مسیر غرب ایران به بین النهرین عبور می کردند. بسیاری از آثار تاریخی مجموعه تاریخی بیستون در اطراف سراب بیستون قرار داشته که می توان به نقش برجسته داریوش، مجسمه هرکول، کاروانسرای شاه عباسی، نقش برجسته اشکانی، غار شکارچیان، و بسیاری دیگر از آثار تاریخی اشاره نمود.

نکته حائز اهمیت این است که این سراب آب و هوای دلپذیری را برای این منطقه فراهم آورده و این موضوع از اصلی ترین مواردی بوده که سبب می شده انسان منطقه ای را برای سکونتگاه خود انتخاب نماید. کاروانسرای شاه عباسی و ایلخانی هم در بخش جنوبی سراب قرار داشته و یکی از شاخه های این سراب به طرف کاروانسرا بوده و آب آشامیدنی کاروانسرا را تأمین می کرد. سراب بیستون دارای ارتفاع 1.320 متری از سطح دریا بوده و آبی بدون طعم و بو داشته و از آب آن برای آبیاری مزارع اطراف این محوطه استفاده می شود. در اطراف این برکه، درختان چنار بلند قامت و تنومندی وجود دارند که بر زیبایی این محوطه تأثیر به سزایی داشته و قرارگیری درختان سرسبز و برکه پر آب در کنار یکدیگر، زیبایی چشمنواز و طراوت دلنشینی را برای این منطقه پدید آورده اند.سراب بیستون در سال 1380 به فهرست آثار ملی ایران اضافه گردید و در سال 1388 نیز در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شد.

پل های بیستون

رودخانه های کوچک و بزرگ متعددی در میان دشت بیستون وجود داشتند که همین موضوع سبب شده بود برای دسترسی به مناطق مختلف، به فکر راه چاره ای باشند تا از رودخانه ها عبور نمایند و این شد که پل های متعددی را در مسیر رودخانه ها ساختند. اما متأسفانه بر اثر گذر زمان تنها 2 مورد از این پل های تاریخی در این منطقه به جا مانده اند که در این بخش به آشنایی با آن ها خواهیم پرداخت.

پل بیستون

پل بیستون یکی از مهمترین و معروف ترین پل های بیستون و آثار تاریخی مجموعه بیستون است که بر روی رودخانه دینور قرار گرفته است. این رودخانه در بخش شرقی کوه بیستون جریان داشته که از چندین رودخانه کوچک تشکیل شده و خود آن نیز به چندین شعبه تبدیل می گردد. پل بیستون نیز بر روی همین رودخانه ساخته شده که با نام های پل شاه عباسی، پل صفویه، پل نادرآباد و پل دینور آب نیز شناخته می شود و طول آن به 144 متر می رسد و دارای 5 دهانه می باشد.

برای ساخت این پل تاریخی از مصالحی نظیر ملات گچ و سنگ استفاده شده است و قدمت آن را به دوره ساسانیان نسبت داده اند. اما در طول زمان برای چندین مرتبه مورد بازسازی قرار گرفته است. تمام دهانه های طاق های این پل به شکل جناغی بوده و تنها دهانه چهارم آن به صورت بیضی شکل می باشد. همچنین تمام پایه های پل به غیر از پایه های کناری آن، از پلان شش ضلعی بهره برده اند. برای ساخت پایه های پل از ملات گچ و سنگ و برای گذرگاه آن از قلوه سنگ های رودخانه ای استفاده شده است. پل بیستون همواره بر روی رودخانه دینور پا بر جا باقی مانده و رودخانه دینور هم جریان دارد و منظره ای تماشایی را پدید آورده اند. بر اساس شواهدی که وجود دارند، می توان ساخت پایه های پل را به اواخر دوران ساسانیان نسبت داد؛ چرا که همانند بسیاری دیگر از بناهای ناتمام دوره ساسانی به صورت نیمه تمام باقی مانده مانده بود و در قرن 4 هجری تکمیل گردید.

پل خسرو

پل خسرو یکی دیگر از معروف ترین پل های تاریخی این منطقه به حساب می آید که بر روی رودخانه گاماسیاب ساخته شده است. رودخانه گاماسیاب از پرآب ترین رودخانه هایی است که از شهرستان نهاوند سرچشمه گرفته و در مسیر خود از بیستون عبور می کند و در نهایت به داخل رودخانه دینور تخلیه می شود. عبور این رودخانه از منطقه بیستون، علاوه بر ایجاد طراوت و تازگی، سبب آبادانی منطقه نیز گردیده است. پل خسرو که بر روی این رودخانه ساخته شده، پایه های آن از ملات سنگی ساخته شده و به عنوان یکی از بخش های سد ساسانی بیستون محسوب می گردد. این پل دارای طول 452.80 متر بوده که 10 پایه و 9 دهانه برای آن در نظر گرفته شده اند و پایه های آن دارای طول 3.14 متر و عرض آن 2.7 متر می باشد.

پایه های پل خسرو یا همان پل ساسانی از پلان 6 ضلعی برخوردار بوده و از ملات سنگ و گچ ساخته شده اند. بستر سنگی برای این پل در نظر گرفته شده که علوه بر بالا آمدن ارتفاع آن از سطح آب، مانع از شسته شدن کف رودخانه می شود. با توجه به اسناد و مدارک تاریخی که از تاریخچه این پل در دست بوده، قدمت ساخت پل خسرو به دوره خسرو پرویز و دوره ساسانیان می رسد و بر همین اساس نام خسرو را برای این پل انتخاب کرده اند. همچنین بخش های آهنی مختلفی در این پل به کار رفته اند که هدف از به کار گیری آن ها جهت استحکام بخشیدن به آن می باشد. امروزه دیگر خبری از گذرگاه و دهانه های پل خسرو نبوده و در سال های اخیر پایه های فلزی بر روی پایه های سنگی آن قرار داده اند تا بتوانند برای تردد از آن استفاده نمایند.

پرستشگاه های بیستون

در زمان های گذشته، پرستشگاه ها و آتشکده ها از ارزش و احترام بالایی در میان مردم برخوردار بودند. دو پرستشگاه در مجموعه تاریخی بیستون وجود دارند که امروزه جزء دیدنی های کرمانشاه محسوب می گردند. در ادامه این بخش از مطلب به آشنایی با پرستشگاه های محوطه تاریخی بیستون خواهیم پرداخت.

نیایشگاه پارتی

نیایشگاه پارتی یکی از پرستشگاه های بیستون است که در بخش شمالی کتیبه بیستون واقع شده و قدمت آن به دوره اشکانیان می رسد. نیایشگاه پارتی دارای دو سکوی سنگی و چندین پله بوده که حفره ای به صورت دایره ای شکل در میان سکوها وجود دارند و برخی از کارشناسان پس تحقیقات خود به این نتیجه رسیده اند که از این حفره ها به عنوان آتشدان استفاده می کردند و مراسم های مذهبی خود را اجرا می کردند.

نیایشگاه مادی

یکی دیگر از پرستشگاه های محوطه تاریخی بیستون، نیایشگاه مادی است که زیر نقش برجسته بیستون و مقابل سراب بیستون واقع شده است. این بنا به گونه ای است که دارای یک سکوی بلند بوده و ارتفاع آن به 1.5 متر و عرض 7 متر می رسد و یک راهرو میان آن وجود دارد که سکو را به دو بخش تقسیم کرده است. پرستشگاه مادی نیز همانند نیایشگاه پارتی دارای سکوهایی بوده که به عنوان آتشدان آن ها را مورد استفاده قرار می دادند. یک اتاق در بخش انتهایی راهروی این بنا وجود دارد که با شکاف کوه و یک دیوار محاصره گردیده اند. آثار تاریخی متعددی در این پرستشگاه کشف گردیده اند که قدمت آن ها متعلق به هزاره اول قبل از میلاد مسیح می باشند.

شهر تاریخی پارتی

شهر تاریخی پارتی در بخش شمال شرقی سراب بیستون و کتیبه داریوش قرار داشته که طول این محوطه به 800 متر و عرض آن به 300 متر می رسد. آثار تاریخی ارزشمندی در این محوطه کشف شده اند که طبق تحقیقات و پزوهش هایی که بر روی آن ها انجام پذیرفته اند، قدمت آن ها به دوران اشکانیان تعلق دارند. همچنین این آثار تاریخی نشان دهنده این موضوع هستند که در زمان های گذشته، این محوطه به عنوان منطقه ای مسکونی مورد استفاده قرار می گرفت. در اسناد و مدارک تاریخی، نام شهری باستانی به نام شهر پارتی وجود دارد که کارشناسان احتمال می دهند این محوطه همان شهر باستانی پارتی باشد که وسعتی حدود 2 هزار متر مربع را به خود اختصاص داده است.

قلعه های مجموعه تاریخی بیستون

در مجموعه تاریخی بیستون 2 قلعه تاریخی وجود دارند که قدمت آن ها به هزاران سال گذشته می رسد و جزء تاریخی ترین بناها و آثار تاریخی این مجموعه به حساب می آیند. در ادامه به معرفی این قلعه های تاریخی می پردازیم.

قلعه سرمایج بیستون

قلعه سرمایج یکی از قلعه های تاریخی محوطه بیستون محسوب می شود که در روستای سرمایج قرار داشته و این روستا جزء توابع شهر هرسین به شمار می رود. علاوه بر قلعه، خانه های روستایی متعددی هم در این روستا وجود دارند که به عنوان آثار و بناهای تاریخی شمرده می شوند. قلعه تاریخی که در این روستا وجود دارد و به نام قلعه سرمایج شناخته می شود، متعلق به دوران ساسانیان بوده و بر اثر مرور زمان بسیاری از بخش های آن از بین رفته و تنها 37 متر از دیوار آن باقی مانده و از آثار تاریخی محوطه تاریخی بیستون به شمار می رود.

جالب است بدانید، قلعه سرمایج با عنوان کاخ بیستون نیز شناخته شده و عملیات باستان شناسی از سال 1355 بر روی آن انجام گردید و دریافتند که این کاخ متعلق به خسروپرویز بوده و از دوران ساسانیان به یادگار مانده است. این کاخ پس از چندی به کاروانسرا تبدیل گردید و بر اثر زلزله آسیب های زیادی به خود دید. در دوران قاجار نیز که به ویرانه تبدیل شده بود، روستایی را روی آن بنا نمودند.

دژ مادی

دژ مادی یکی دیگر از قلعه های تاریخی محوطه بیستون به شمار می رود که در بخش شمال غربی این مجموعه جای گرفته است. درواقع بخش دامنه پارتی در بخش شمال غربی مجموعه بیستون قرار داشته و از مهمترین بخش های این مجموعه به حساب می آید و قلعه مادی را در خود جای داده است. این قلعه از پلان مستطیلی شکل بهره برده و قدمت آن متعلق به دوران مادها بوده و بررسی های زیادی در این قلعه انجام شده و حدس ها بر این است که این بنا سکایه واتیش بوده و در اسناد و مدارک تاریخی آمده که داریوش، گئومات مغ یا همان بردیای دروغین و همدستانش را در این قلعه نابود کرد.

کاروانسرای شاه عباسی بیستون

کاروانسرای شاه عباسی بیستون یکی از مهمترین و زیباترین بناهای تاریخی مجموعه تاریخی بیستون محسوب می گردد که امروزه به جاذبه ای دیدنی در این مجموعه تبدیل گردیده است. از آنجایی که قدمت این بنای تاریخی به دوران شاه عباس صفوی می رسد، نام شاه عباس را برای آن انتخاب کرده اند و تا کنون با همین نام شناخته می شود. کاروانسرای شاه عباسی در مسیر قدیمی کرمانشاه – همدان و در مقابل فرهاد تراش قرار داشته و مساحت آن به 6 هزار متر مربع می رسد.

برای ساخت این کاروانسرای تاریخی از سبک معماری 4 ایوانی بهره برده اند و نکته جالبی که درباره این کاروانسرا وجود دارد این است که کاروانسرای شاه عباسی بیستون همواره دارای کاربری مرکز اقامتی بوده و به عنوان اقامتگاه بومگردی شناخته می شود و گردشگران می توانند برای اقامت خود به سراغ آن بروند.

تپه نادری

روستایی تاریخی در فاصله 200 متری از جاده بیستون به سمت صحنه وجود دارد که روستای نادرآباد نام داشته و تپه ای تاریخی در آن قرار داشته که تپه نادری نام دارد. جستجوهای زیادی توسط کارشناسان در این منطقه انجام شده و سفالینه های متعددی کشف شده اند که قدمت آن ها را متعلق به دوران هزار دوم و سوم پیش از میلاد مسیح می دانند. وجود این آثار تاریخی می توانند اطلاعات مفیدی از هزاران سال گذشته را در اختیار ما قرار دهند و بر اساس این آثار می توان دریافت که تپه نادری از قدیمی ترین بخش های مجموعه تاریخی بیستون محسوب می شود و هزاران سال قدمت دارد. آثار تاریخی ارزنده ای که متعلق به نادرشاه افشار می باشد در بخش غربی تپه نادری وجود دارند که همین موضوع باعث شده نام این تپه را تپه نادری بگذارند.

کاروانسرای ایلخانی

کاروانسرای ایلخانی یکی دیگر از کاروانسراها و بناهای تاریخی این مجموعه است که به صورت بنای نیمه کاره ای دیده می شود و قدمت آن به دوران ساسانیان می رسد. این بنای تاریخی در قسمت پایین فرهاد تراش قرار داشته و از پلان مستطیلی شکل برخوردار بوده و از دو بخش شرقی و غربی تشکیل شده و علائمی بر روی دیواره های سنگی آن دیده می شوند که علائمی شبیه به آن ها نیز بر روی حجاری های به جا مانده از دوران ساسانیان وجود دارند.

همین موضوع می تواند ادعایی بر این موضوع باشد که این بنای نیمه تمام از بناهای به جا مانده از دوران ساسانیان می باشد. این کاروانسرا دارای یک حیاط مرکزی، یک مسجد کوچک و 64 حجره بود. در دوران ایلخانیان بنای دیگری بر روی آن ساختند که دارای کاربری کاروانسرا بود و مدتی بعد نیز بر اثر زلزله مورد تخریب قرار گرفت و در حال حاضر تنها آثاری از بقایای آن به جا مانده است. اما بنای کوچکی در گوشه ای از این کاروانسرا وجود دارد که به عنوان سالم ترین بخش این بنا شناخته می شود و دارای کاربری مسجد بوده است. در دوران صفوی، از مصالحی که برای این بنا استفاده شده بود، برای ساخت کاروانسرای شاه عباسی نیز از همان مصالح مورد استفاده قرار گرفت.

کوه بیستون

کوه بیستون خود به عنوان معروف ترین بخش این مجموعه است که مجموعه تاریخی بیستون را به عنوان یادگاری از دوران هخامنشیان را در دامنه خود جای داده است. این کوه دارای ارتفاع 200 متر و عرض 5 هزار متر بوده و علاوه بر آن که جاذبه ای تاریخی و تماشایی را در دامنه خود جای داده است، خود به عنوان جاذبه ای مناسب برای کوهنوردان و صخره نوردان به حساب می آید. حتی تصور آن که بر روی ارتفاعات این کوه بایستید و از ارتفاع بالا به این مجموعه تاریخی نگاه کنید، می تواند شگفت انگیز باشد.

این کوه در فاصله 30 کیلومتری از شهر کرمانشاه قرار داشته و در دوره پارینه سنگی به عنوان سکونتگاه شکارچیان شناخته می شد و غار شکارچیان نیز در دامنه جنوبی همین کوه قرار دارد. در سال 1328 چند تن از کاوشگران آمریکایی به کشف این غار پرداختند و در نهایت چندین مورد ابزار سنگی به جا مانده دوران پارینه سنگی میانی را کشف نمودند. کوه بیستون علاوه بر آن که تنها یک جاذبه تاریخی محسوب شود، به لحاظ ادبی و اساطیری نیز شهرت داشته و در آن زمان ایرانیان این کوه را مقدس می شماردند. دیواره کوه بیستون که حدود 5 هزار متر پهنه داشته، به عنوان یکی از فنی ترین دیواره های سنگ نوردی در جهان و پنجمین دیواره مرتفع در جهان شناخته می شد. نکته حائز اهمیت برای صخره نوردی، پرش با چتر و پاراگلایدر این است که بایستی به پایگاه میراث فرهنگی بیستون مراجعه نموده و مجوز دریافت کنید.

جاده شاهی

جاده شاهی نیز یکی از بخش های مجموعه تاریخی بیستون است که در قسمت بالای سراب بیستون قرار گرفته است. جاده شاهی از بابل عراق به اکباتان همدان متصل می شود و از پر ترددترین جاده های قدیمی ایران بوده است. کاروان های زیادی این مسیر را برای رفت و آمد خود انتخاب می کردند و به همین جهت از شلوغ ترین جاده ها محسوب می شد. بر اساس تحقیقات انجام شده در این جاده، قدمت آن را متعلق به دوره هخامنشیان، سلوکیان و اشکانیان می دانند. کاربری جاده شاهی در دوران اشکانیان جهت حفظ منافع اقتصادی و نظامی بوده و در دوران ساسانیان و اسلام از بهترین مسیرها برای دسترسی به بین النهرین به شمار می رفت.

بهترین زمان بازدید از مجموعه تاریخی بیستون

مجموعه تاریخی بیستون از جاذبه های دیدنی و گردشگری کرمانشاه است که برای بازدید از آن بایستی به شهر کرمانشاه سفر کنیم. از همین رو باید به دنبال بهترین زمانی باشیم تا بتوانیم از گردش در این جاذبه نهایت لذت را ببریم. کرمانشاه از شهرهای غربی ایران است که دارای آب و هوایی مطلوب بوده اگر به دنبال بهترین زمان بازدید از مجموعه تاریخی بیستون هستید، می توانید فصل های بهار و اوایل تابستان را که آب و هوای منطقه در بهترین و معتدل ترین حالت ممکن خود قرار دارد را انتخاب نمایید.

بسیاری از گردشگران، فصل بهار و به ویژه تعطیلات نوروز را برای سفر به کرمانشاه و بازدید از بیستون انتخاب می کنند. اما لازم به ذکر است، تعطیلات نوروز از شلوغ ترین زمان هایی است که گردشگران زیادی به بازدید از این جاذبه تاریخی اقدام می کنند و در مقابل نیز کمتر کسی فصل های پاییز و به خصوص زمستان را برای سفر به این شهر انتخاب می کند؛ چرا که دمای هوای کرمانشاه در زمستان ها به شدت کاهش میابد و سرد می شود.

اقامت در بیستون

همانطور که پیش تر اشاره شد، کاروانسرای عباسی یکی از بخش های این مجموعه تاریخی به حساب می آید که به عنوان اقامتگاه بومگردی نیز از آن یاد می شود و گردشگران می توانند از آن به عنوان محلی برای اقامت خود استفاده نمایند. کاروانسرای شاه عباسی که از قدیمی ترین بناهای این مجموعه محسوب می شود، بازسازی ها مرمت هایی بر روی آن انجام پذیرفته، اما همچنان توانسته ظاهر سنتی و زیبای خود را حفظ کند. این اقامتگاه در سال 1394 بازسازی شده و انواع امکانات رفاهی در آن تعبیه شده اند و گردشگران می توانند از اقامت خود در این مجموعه لذت ببرند. این کاروانسرا بعد از بازسازی و مرمت با نام هتل بین المللی لاله بیستون شهرت پیدا کرد و 20 اتاق را در خود جای داده است.

امکانات رفاهی مجموعه تاریخی بیستون

از آنجایی که مجموعه تاریخی بیستون به عنوان جاذبه ای دیدنی و گردشگری در میان دیدنی های کرمانشاه تلقی می گردد و گردشگران زیادی آن را به عنوان مقصد گردشگری خود انتخاب می کنند و یک روز را برای گردش در این مجموعه در نظر می گیرند، انواع امکانات رفاهی و مناسبی برای گردشگران در این مجموعه تعبیه شده اند که شامل زمین بازی برای کودکان، نمازخانه، رستوران و شربت خانه، نیمکت برای استراحت، غرفه صنایع دستی و سوغات کرمانشاه، پارکینگ و سرویس بهداشتی اشاره نمود. وجود این امکانات در محوطه بیستون سبب راحتی گردشگران شده و می توانند با خیال آسوده تری از گردش خود لذت ببرند.

نکات بازدید از مجموعه تاریخی بیستون

مجموعه تاریخی بیستون نیز همانند بسیاری دیگر از جاذبه های تاریخی دارای قوانین مخصوص به خود بوده که هر بازدیدکننده ای قصد بازدید از این مجموعه را دارد، بایستی آن ها را رعایت نماید. دقت داشته باشید در حال حاضر امکان بازدید از نقش برجسته و کتیبه بیستون وجود نداشته و در ادامه به شرایطی که برای بازدید از این مجموعه باید رعایت شوند، خواهیم پرداخت.

• به راه انداختن بساط پیک نیک و روشن کردن آتش در مجموعه ممنوع می باشد.
• از دست زدن به آثار تاریخی این مجموعه خودداری نمایید.
• عکسبرداری از فاصله نزدیک و با فلاش دوربین ممنوع می باشد.
• استعمال دخانیات داخل محوطه تاریخی بیستون ممنوع می باشد.
• ورود هر بازدیدکننده ای به داخل مجموعه، مستلزم تهیه بلیط ورودی می باشد.
• زمانی که شرایط هوا نامناسب است و وزش بادهای شدید را احساس کردید، از ایستادن زیر درختان داخل محوطه خودداری نمایید.

قیمت بلیط و ساعت بازدید از مجموعه تاریخی بیستون

برای بازدید از مجموعه تاریخی بیستون هر بازدیدکننده ای بایستی بلیط ورودی جداگانه تهیه نماید. قیمت بلیط مجموعه تاریخی بیستون در سال 1399 معادل 5 هزار تومان بوده که ممکن است به دلیل وجود نوسانات در قیمت ها، افزایش یافته باشد. همچنین ساعت بازدید از این مجموعه در نیمه اول سال از ساعت 8 صبح تا 20 شب بوده و در نیمه دوم سال نیز از ساعت 9 صبح تا 17 عصر می باشد که گردشگران می توانند در این بازه زمانی به بازدید از این جاذبه بپردازند.