قلعه گبری

شهرستان زیبا و کلانشهر و پایتخت کشورمان تهران، یکی از شهرهای زیبا و خوش آب و هوا در کشور عزیزمان ایران می باشد که دارای جاذبه های بسیار زیبا و بکر و طبیعی و همچنین جاذبه های تاریخی بسیاری می باشد.

یکی از جاذبه های گردشگری کشوری با قدمت تاریخی ایران، بی تردید بنا های تاریخی به جا مانده از هزاران سال پیش است. از سازه های کهن که در نقاط مختلف کشور ما از دوران قدیم به یادگار به جای مانده، قلعه هایی همچون قلعه گبری در شهر ری هستند. قلعه های باستانی، در همه دوران های تاریخی و پیشا تاریخی، جایگاه بسیار مهمی در استراتژی های محافظتی شهرها داشته اند.

آنها کارکردی دفاعی در برابر دشمنان داشته و دورنمایی از همه تحرکات اطراف شهرها، به نگهبانان و دیده بانان خود می دادند. از این جهت این قلعه ها را در بلندی های صخره ای، شیبدار و دور از دسترس، بنا می کردند.

تهران به عنوان یکی از استان های گردشگر پذیر و بسیار بزرگ که دارای مناطق دیدنی متفاوتی می باشد، شناخته می شود و همین امر باعث شده تا توریست های زیادی را به خود جذب نماید. از جمله شهر های توریستی این کلانشهر می توان به شهر ری اشاره کردم که در درون خود دارای بخش های تفریحی و تاریخی زیادی بوده و از قدمت بسیار زیادی نیز برخوردار است.

در این مقاله به سراغ یکی از مناطق دیدنی تهران می رویم پس اگر قصد دارید اطلاعات کامل و جامع درباره ی قلعه گبری شهر ری داشته باشید با ما در ادامه ی این مقاله همراه باشید.

معرفی قلعه گبری

یکی از مناطق محبوب در استان تهران با قدمت زیاد، شهرری است که در بخش مرکزی استان تهران واقع شده و از شمال به تهران، از جنوب به شهرستان قم، از شرق به شهرستان ورامین و شهرستان پاکدشت، از غرب به شهرستان‌ های اسلامشهر، رباط  کریم و زرندیه محدود می ‌شود اکثر گردشگرانی که به این منطقه سفر می کنند، این منطقه را به دلیل که یکی از کهن ترین شهر های جهان به شمار می رود، انتخاب می کنند.

ولی اصل ماجرا این است که این منطقه از تاریخ و جاذبه های تاریخی بی نظیری برخوردار بوده و آثار تاریخی زیادی را در خود جای داده است. یکی از مهم ترین آثار تاریخی که به جا مانده از چندین سال پیش هستند، قلعه ها هستند که در شهر ری نیز چندین مورد از آنها به چشم می خورند. قلعه گبری علائین، یکی از قدیمی ‌ترین و کهن ترین قلعه ‌هایی است که از دوران تاریخی پرشکوه ما باقی مانده است. این بنا در جنوب شرقی شهر ری واقع شده است.

گفته می ‌شود که این قلعه نزدیک به 2 هزار سال قدمت دارد و مربوط به دوره ساسانیان می ‌باشد. مساحت این بنای تاریخی و باستانی حدودا 3 هزار مترمربع است. متاسفانه به مرور زمان برج و بارو های این قلعه باستانی تخریب شده است، اما دیوارهای بلند آن که از خشت ساخته شده است، تا امروز قوی و محکم بر جای مانده ‌اند. قلعه پر صلابت گبری در محله‌ علایین قرار دارد. منطقه ‌ای که متاسفانه توجه خاصی به آن نشده و به آن رسیدگی نمی ‌شود. به جای اینکه به خاطر وجود چنین قلعه ‌ای، این منطقه توسعه بیشتری پیدا کند، باعث بلا تکلیفی بیشتر آن شده است.

یک زمین با مساحت 10 هزار مترمربع در کنار قلعه قرار دارد. این زمین باعث وجود مشکلات عدیده ‌ای شده است زیرا مردم و اهالی این منطقه نمی‌ توانند از این زمین استفاده کنند. به طور کلی مشکلات بسیاری در مورد این زمین وجود دارد که باعث شده است نتوان از آن استفاده مفیدی کرد.

تاریخچه قلعه

همانطور که گفته شد قلعه گبری شهر ری، نزدیک به 2000 سال قدمت دیرینه دارد. این بنا در ابتدا به منظور حفظ مردم از حملات دشمنان و استعمارگران ساخته شده است. این دیوارهای بلند طراحی و ایجاد شده‌اند تا مردم بتوانند در زمان خطر و حمله دشمن از خود و ناموسشان دفاع کنند. این دیوارهای قطور خشتی چنان از دور خود نمایی می‌ کنند که گویی قلعه ‌ای سنگی را از دور مشاهده می کنید و خشتی بودن آن به چشم نمی آید.

البته طبق گفته تاریخ شناسان و باستان شناسان، 4 قلعه مختلف در اطراف شهر وجود داشته که از بین آن‌ ها تنها 2 قلعه اکنون باقی مانده و بقیه آنها تخریب شدند. قلعه های باقی مانده با نام های ” بیه نام دژ رشکان” و دیگری “قلعه گبری” مشهور هستند. همچنین این بنا تاریخی در مسیر عبور کاروانیان بوده است. افرادی که در گذشته به شهرهای اصفهان، قم، شیراز و … سفر می ‌کرده‌اند، در راه از کنار این قلعه عبور می‌ کرده‌اند و بر سر مسیرشان قرار داشت.

این قلعه جذاب و اسرارآمیز در طول سال‌ ها توانسته در مقابل عوامل طبیعی و عوامل تخریب کننده دیگر پایداری کند و سالم بماند. گرچه بسیاری از قسمت ‌های آن نابود شد. این بنا در گذشته مقر سربازان دوره ساسانی نیز بوده و اردوهای نظامی آن‌ ها در میانه قلعه برگزار می ‌شده است. جالب است بدانید که قلعه گبری در سال‌ های قبل از انقلاب کارخانه باروت ‌سازی بوده و پس از آن‌ که صاحب این کارخانه فوت می ‌کند، بنا قلعه گبری در اختیار حرم حضرت عبد العظیم قرار می ‌گیرد.

همچنین فردی به نام مردآویج زیاری که بنیان ‌گذار سلسله آل زیار بوده است، در قلعه گبری دفن شده است. مرداویج بنیاد گذار سلسله زیاریان در سده چهارم هجری و دهم میلادی بود. وی پایه‌ های حکومتی را بنا کرد که فرمانروایانش میان سال‌های ۳۱۶ تا ۴۳۵ هجری بر بخش‌ هایی از سرزمین ‌های گرگان، قومس، طبرستان، دیلم، گیلان، قزوین، ری، اصفهان و خوزستان حکومت رانی کردند.

در حال حاضر این قلعه به عنوان انبار آستان حضرت عبدا لعظیم مورد استفاده قرار می ‌گیرد. فضای سبز زیبای اطراف این قلعه تاریخی این منطقه را به محل مناسبی برای گردش و تفریح تبدیل کرده است. در برخی موارد ارتفاع دیوار های این قلعه به 13 متر می رسد که می توان محل مناسبی برای دیده بانی و دفاع از شهر باشد.

وجود برج های دیده بانی مختلف در اطراف این قلعه نیز نشان از کاربری نظامی این قلعه دارد. مصالح اصلی ساخت این قلعه خشت و گل است که در بسیاری موارد قسمت های کوچکی از این مصالح باقی مانده است. متاسفانه مردم عادی قادر نیستند به درون آن راه پیدا کنند ولی همین که از بیرون این بنای عظیم و باشکوه را شاهد باشید کافی است.

معماری داخلی قلعه گبری شهرری

قلعه گبری دارای 4 برج در چهار جهات قلعه بوده است که برای دید بانی مورد استفاده قرار می‌ گرفته ‌اند. ارتفاع این برج‌ های دیدبانی 17 متر بوده است. 800 اتاق مختلف در این قلعه وجود داشته ولی اکنون از این همه جلال و جبروت خبری نیست. بارو های این قلعه دارای چندین اتاق بوده‌اند که اکنون خبری از آن‌ها نیست. اما باستان‌ شناسان و محققان بر این باور هستند که چنین اتاق‌ هایی وجود داشته است. هم‌ اکنون داخل قلعه از اهمیت زیادی برخوردار نیست و جلوه دیدنی جذابی ندارد.

اما از آنجا که دیوارها بسیار بلند هستند، به عنوان انبار مورد استفاده قرار گرفته است. ملات دیوارها در قسمت ‌هایی از آنفرو ریخته که این تخریب‌ ها به خاطر اتفاقات طبیعی مانند باد و باران اتفاق افتاده است. همچنین این باد و باران‌ها حفره ‌هایی را در دیوارها به وجود آورده که متاسفانه افراد بی ‌خانمانی که در این قلعه سکنی گزیده بودند، قسمت‌ هایی از این حفره‌ها را آغشته به دوده کرده‌اند.

ورودی قلعه گبری یک در کوتاه است که جنس آن از آهن می ‌باشد. نگهبان قلعه اجازه ورود مردم عادی به آن را نمی ‌دهد. البته اطراف قلعه گبری با نورپردازی‌ های زیبا مزین شده است. علاقه ‌مندان می ‌توانند به این مکان تاریخی سر بزنند و از این نورپردازی‌ ها لذت ببرند.

تخریب های متعدد قلعه گبری

متاسفانه تخریب و کنده ‌کاریه های زیادی در طی سال های متمادی توسط افراد مختلف روی این قلعه انجام شده که دلایل متعددی داشتند. عده ای از اهالی اطراف روستا با باور غلط بر اینکه در این قلعه گبری گنج وجود دارد بار ها و بار ها بیل و کلنگ به دست چاله هایی در کف محوطه آن برای دستیابی به گنج ایجاد می‌ کردنند که باعث آسیب زیاد به قلعه می شد.

در گوشه و کنار قلعه، سنگ قبرهای قدیمی دیده می شود که هنگام اجرای طرح توسعه و به سازی گورستان های قدیمی شهر ری به این مکان منتقل شده است. سنگ هایی که بر روی برخی از آنها نام های همچون فرمان فرما، مستوفی و … دیده می شود . برخی سنگ ها نشان از قدمتی 100 ساله دارد اما همچنان به حال خود در محوطه باز قلعه رها شده است.

لوازم مورد نیاز برای سفر به قلعه گبری

• موبایل
• وجه نقد
• کارت بانکی
• کفش کوهنوردی و یا کفش مناسب پیاده روی
• عینک
• کلاه آفتابی و یا کلاه مناسب فصل
• کوله پشتی
• آب آشامیدنی
• لوازم و وسایل کوهنوردی

نکات ضروری سفر به قلعه گبری

نکات ضروری که می بایست در سفر به قلعه گبری شهر ری در نظر داشته باشید عبارتند از:

• نکته مهم و حائز اهمیتی که می بایست در این سفر در نظر داشته باشید فصل مناسب برای سفر به این قلعه زیبا می باشد که معمولا در نیمه اول سال یعنی بهار و تابستان می باشد و بهتر است که در این زمان به قلعه سر بزنید.
• نکته بعدی که باید در نظر داشته باشید مسیر دسترسی به قلعه است که نسبتا سخت است و نیاز به پیاده روی و کوهنوردی دارد و لازم به ذکر است که این مسیر از نظر سختی برای سالمندان و خردسالان مناسب نیست و مسیری صعب العبور برای این دسته افراد به حساب می آید.
• همچنین در نظر داشته باشید که در مسیر رسیدن به قلعه در راهتان مسیر خاکی خواهید داشت.
• اگر قصد بازدید از این بنای تاریخی و ارزشمند را دارید باید این نکته را مد نظر داشته باشید که برج و قلعه گبری در بالای کوه قرار دارد و بازدید از آن کمی سخت است. پس بهتر است وسایل لازم برای بالا رفتن از کوه را به همراه داشته باشید. پیشنهاد می شود حتما با فردی کاربلد و با تجربه این مسیر را طی کنید تا دچار مشکل نشوید.

جاهای دیدنی اطراف قلعه گبری

استان تهران با دارا بودن مناطق تفریحی فراوان توانسته گردشگران زیادی را به خود جذب نماید. اگر قصد دارید به این منطقه سفر کنید، می توانید علاوه بر دیدن قلعه گبری شهر ری، از دیگر مناطق دیدنی این شهر که در نزدیکی این دژ قرار گرفته اند نیز دیدن نمایید. از جمله مناطقی که می توانید برای دیدن آن اقدام نمایید: برج طغرل، بقعه جوانمرد قصاب، آرامگاه ابن بابویه و آتشکده بهرام می باشد که در ادامه مختصر توضیحی راجع به آن ها خواهیم گفت.

برج طغرل

یکی از دیدنی‌ها و جاذبه‌ های تاریخی استان تهران که در نزدیکی قلعه گبری قرار دارد، برج طغرل نامیده می شود که در شرق آرامگاه تاریخی ابن بابویه یا شیخ صدوق در خیابان ابن بابویه شهر ری واقع شده‌ است. قدمت این برج آجری و زیبا به دوران سلجوقیان برمی ‌گردد و دارای ویژگی‌ هایی منحصر به‌ فرد است.

برج طغرل با مساحتی بالغ بر ۴۸ متر مربع به ‌شکل استوانه، با خشت و آجر و به سبک معماری رازی بنا شده است. در گذشته بر بالای این برج، به مانند برج ‌های هم عصرش، گنبدی مخروطی شکل وجود داشته که در حال حاضر وجود ندارد. ارتفاع فعلی این برج بدون احتساب این گنبد در حدود ۲۰ متر است. ضخامت دیواره برج از ۱٫۷۵ متر تا ۲٫۷۵ متر و قطر داخلی و خارجی آن نیز به ‌ترتیب ۱۱ و ۱۶ متر است.

یکی از ویژگی‌ های جالب و منحصر به‌ فرد برج طغرل، کاربرد آن به ‌عنوان یک ساعت آفتابی عظیم است. پژواک صدا در فضای داخلی آن نیز از دیگر ویژگی ‌های این برج می باشد. کاربری برج طغرل به‌ طور دقیق مشخص نیست اما احتمال می ‌رود از این برج بنایی یادمانی و آرامگاهی باشد یا از آن به ‌عنوان ساعت آفتابی و رصد خانه استفاده می ‌کردند. برای بازدید از برج طغرل در نیمه اول سال تا ساعت ۱۸ (۶ عصر) و نیمه دوم سال تا ساعت ۱۶ (۴ بعد ازظهر) می ‌توانید مراجعه کنید.

آرامگاه ابن بابویه

قبرستان ابن بابویه گورستانی ۲۰۰ ساله در دشت وسیع شهر ری یکی از مکان های گردشگری تهران است که نزدیک به ۱۰ هکتار وسعت دارد. این قبرستان از لحاظ وسعت، دومین قبرستان بزرگ استان تهران محسوب می ‌شود و در 5 دقیقه ای از قلعه گبری قرار دارد. بسیاری از چهره‌ های نامدار ایران، از جمله جهان پهلوان تختی در این محل دفن شده‌اند.

این قبرستان اولین منطقه شهرری است که برای دفن اموات اختصاص یافته است. آرامگاه ‌های قدیمی و خانوادگی آن و شکل ظاهر برخی سنگ قبرها در نوع خود کم‌ نظیر هستند. برخی مورخان قدمت این قبرستان را به دوره ساسانی نسبت داده‌اند. نام قبرستان ابن بابویه برگرفته از نام محمد بن بابُویه، معروف به شیخ صدوق، یکی از فقها و دانشمندان شیعه است که مدفن او در این محل قرار دارد.

برای بازدید از قبرستان ابن بابویه بین ساعات ۹ صبح تا ۵ بعد از ظهر به آن مراجعه کنید. توصیه می ‌کنیم برای این کار از تورهای تهران ‌گردی استفاده کنید چرا که توضیحات راهنمای تور درباره افراد مدفون در قبرستان بسیار مفید خواهد بود. اگر قصد بازدید انفرادی را داشتید، بهتر است پیش از بازدید بیشتر درباره افراد مدفون در قبرستان مطالعه کنید.

آتشکده بهرام

یکی از آتشکده‌ های معروف در ایران که امروزه باز‌مانده ‌هایی از معماری آن دیده می ‌شود، تپه میل یا آتشکده بهرام در شهرری است. سابقه این بنا را به عهد ساسانیان نسبت داده‌اند و آن را آتشکده بهرام گور دانسته‌ اند. آتشکده را از این جهت تپه میل نامیده‌اند که دو پایه بزرگ بنا که برجای مانده‌اند، از دور شباهت زیادی به میل دارند.

برخی بر این نظر هستند که آتشکده بهرام گور به دست اسکندر مقدونی ویران شده است. اگر ساخت آتشکده به دوره ساسانیان بازگردد، اسکندر پیش از ساسانیان به ایران حمله کرده است و نمی‌ تواند آن را خراب کرده باشد. با این نظریه می ‌توان گفت شاید تپه میل در زمان حمله اعراب به ایران خراب شده باشد. آتشکده بهرام شهرری با سنگ، ساروج، خشت و گل ساخته شده است. در اطراف تپه نیزارهایی وجود دارد که نشان می ‌دهد این مکان، زمانی دریاچه بوده و سپس خشک شده است.

ارتفاع تپه میل حدود ۱۸ متر از سطح دشت‌های اطراف است و حدود ۲۵ متر پهنا و ۲۰ متر درازا دارد. پیرامون این تپه بلند، تپه‌ های کم‌ ارتفاع کوچک ‌تر پراکنده شده‌ اند که تپه میل، مشرف بر آن‌ها قرار گرفته است. این مجموعه منطقه‌ ای به وسعت ۸۰۰ در ۹۰۰ متر را در بر می ‌گیرد. بازدید از آتشکده بهرام شهر ری رایگان است و نیازمند پرداخت هزینه ‌ای نیستید. اما به‌ دلیل تعمیرات ممکن است امکان بازدید وجود نداشته باشد. این مجموعه دارای امکاناتی مانند سرویس بهداشتی و پارکینگ است. ساعات بازدید از ۸ صبح آغاز می‌ شود و تا ۶ عصر ادامه دارد. روزهای جمعه این مجموعه تعطیل است.

بقعه جوانمرد قصاب

بقعه جوانمرد قصاب که در نزدیکی شهر ری و در محله ای به نام جوانمرد قصاب قرار دارد مربوط به دوره قاجا است که به اعتقاد بعضی از اهالی منطقه  این بقعه، آرامگاه ابوالعباس قصاب آملی که از طایفه جوان آملی بوده، است که معروف به ابوالعباس قصاب جوان مرد یا جوان آملی می باشد. این مقبره یکی از آثار ملی ایران می باشد که در تاریخ ۱ اردیبهشت ماه، سال ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۰۰۲ در لیست آثار باستانی به ثبت ملی رسیده است.

همان طور که پیش تر گفته شد قدمت بقعه جوانمرد قصاب به دوره ی قاجار و برمی گردد و در دوره ی حکومت فتح علی شاه قاجار این آرامگاه ساخته شده است. در تمامی روایات و افسانه هایی که از گذشته تا کنون به جای مانده معلوم است که جوانمرد قصاب در زمان حیات امیرالمومنین زندگی می کرده است و محل زندگی اش هم بغداد بوده می باشد.

رستوران های اطراف قلعه گبری شهر ری

از آن جایی که این بنا در شهر ری ساخته شده و نزدیک به تهران می باشد، شما می توانید برای خوردن غذا به رستوران های اطراف این منطقه بروید. برای این منظور می توانید یکی از این رستوران ها را برای صرف وعده ی غذایی مورد نظرتان انتخاب نمایید.

• رستوران مسلم که یکی از معروف ترین رستوران ها با غذای ایرانی می باشد که در اکثر مواقع باید برای خوردن غذا صف ایستاد و در 20 دقیقه ای این قلعه می باشد.
• رستوران چلو کبابی جوانپورکه دارای  فضایی بسیار سنتی و غذا هایی با کیفیت بالا می باشد.
• رستوران برگ سبز که دارای انواع غذا های ایرانی، کباب و جگر است و امکان رزرو قبلی نیز دارد.
• رستوران سنتی سید دوغنی که دارای غذا هایی با کیفیت بسیار بالا و کاملا اقتصادی می باشد و کارکنانی مجرب دارد.

ساعت بازدید از قلعه گبری

برای بازدید از این قلعه دیرینه و قدیمی می ‌توان هر روز از ساعت 8 صبح الی 13 ظهر به آن مراجعه کرد. بازدید از این بنا کاملا رایگان می ‌باشد و مشمول هزینه ورودی نمی باشد.

قلعه گبری کجاست و مسیر دسترسی به آن

در این بخش از مقاله می خواهیم بدانیم که قلعه گبری کجاست و مسیر دسترسی به آن را متوجه شیم تا اگر قصد بازدید از آن را داشتیم، بتوانیم به راحتی خودمان را به آن برسانیم. در بخش های بالاتر گفتیم که این قلعه در یکی از شلوغ ترین منطقه تهران که منطقه شهر ری می باشد، قرار گرفته است.

برای رفتن به قلعه گبری می‌ توان از ماشین شخصی، مترو و اتوبوس استفاده کرد. بهتر است از ماشین شخصی خود برای رفتن به این قلعه استفاده کنید. همچنین راه‌ های دیگری برای رفتن به محله علائین وجود دارد. می ‌توانید سوار اتوبوس‌ هایی شوید که به این محله می ‌روند و با کمی پیاده‌ روی به قلعه برسید.

نزدیک‌ ترین ایستگاه مترو به این محله، ایستگاه مترو شهر ری است که 3.7 کیلومتر تامحله علائین فاصه دارد. پس بهتر است از ماشین شخصی یا اتوبوس استفاده کنید. البته اگر از تهران برای دیدن این قلعه می ‌روید، باید چند کورس اتوبوس سوار شوید.

آدرس قلعه گبری: استان تهران، شهر ری، بزرگراه شهید آوینی، خیابان شهید کریم شیرازی، شهرک علایین