مدت زمان خواندن این مطلب : 8 دقیقه
حمام حاج شهباز خان یکی از دیدنی های تاریخی و فرهنگی شهر کرمانشاه است که قدمت آن به دوره قاجار می رسد و از آن روزگار در میان این شهر به یادگار مانده است. شهر کرمانشاه از قدیمی ترین شهرهای ایران به شمار می رود که با توجه به جای دادن انواع جاذبه ها و بناهای تاریخی، قدمت آن به سده چهارم میلادی می رسد. کرمانشاه از شهرهای کردنشین منطقه غرب ایران است که به عنوان نهمین شهر پرجمعیت ایران تلقی می گردد و به دلیل قرار گیری در میان رشته کوه زاگرس، از موقعیت جغرافیایی سرد و کوهستانی برخوردار است. محمدخان قاجار در ابتدای حکومت خود، این منطقه را به تصرف خود درآورد و از آنجایی که به لحاظ سیاسی و اجتماعی بسیار مورد توجه بود، دوران قاجار به عنوان دوران رشد و عصر طلایی این شهر محسوب می شود. اغلب بناهای تاریخی مختلفی که در این شهر وجود دارند، جزء بناهای تاریخی به جا مانده از دوران قاجار و دوره سلطنت محمدعلی میرزا می باشند. در حال حاضر بناهای تاریخی متعددی در شهر کرمانشاه وجود دارند که جزء جاذبه های دیدنی کرمانشاه محسوب شده و توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب نموده اند. در ادامه می خواهیم به آشنایی با حمام حاج شهباز خان که به یادگار مانده از روزگار قاجاریان می باشد، بپردازیم.
حمام حاج شهباز خان از زیباترین و تاریخی ترین حمام های قدیمی کشور است که در میانه تاریکه بازار شهر کرمانشاه واقع شده است. محله ای که این حمام در آن قرار گرفته، جزء بافت سنتی کرمانشاه محسوب می گردد. برای دسترسی به این حمام تاریخی می توانید از طریق بلوار بهشتی به سمت میدان آزادی حرکت کرده و وارد خیابان مدرس شوید. پس از حرکت در این خیابان وارد خیابان حشمت السلطنه شده و به راحتی به سمت کوچه کنجوری و حمام تاریخی حاج شهباز خان کلهر به مسیر خود ادامه دهید تا بتوانید از آن بازدید نمایید. مسجد حاج شهباز خان نیز در نزدیکی این حمام قرار دارد که می توانید به بازدید از آن هم اقدام کنید.
آدرس حمام حاج شهباز خان: استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه، بافت تاریخی شهر، خیابان مدرس، کوچه توکل، حمام تاریخی شهباز خان کلهر
کرمانشاه از پرجمعیت ترین شهرهای کردنشین منطقه غرب ایران است که به دلیل قرار گرفتن در میان رشته کوه های زاگرس، از شرایط جغرافیایی کوهستانی برخوردار می باشد. همانطور که پیش تر اشاره شد، شهر کرمانشاه در دوران قاجاریان بسیار مورد توجه پادشاهان قرار گرفته بود و به همین جهت، اغلب بناهای تاریخی که در این شهر وجود دارند، جزء بناهای تاریخی به جا مانده از دوران قاجاریان به شمار می روند. در دوره ای از زمان قاجاریان، شهر کرمانشاه به دلیل برخورداری از موقعیت مناسب، توجه پادشاهان را به خود جلب کرده بود و از همین رو انواع بناهای تاریخی همچون مساجد قدیمی، خانه های قدیمی و تکایا در آن ساخته شدند.
این دوره از تاریخ، به عنوان دوران رشد و آبادی شهر کرمانشاه محسوب شده و حمام حاج شهباز خان نیز یکی از همان بناهای تاریخی بوده که متعلق به دوران قاجاریان می باشد. این حمام تاریخی در بافت سنتی و تاریخی شهر کرمانشاه قرار داشته و از آنجایی که در زمان های گذشته تمام خانه ها مجهز به حمام خصوصی نبودند، حمام های عمومی در محله های مختلفی از شهرها ساخته می شدند. در حال حاضر برخی از حمام های تاریخی در جای خود باقی مانده اند و برخی دیگر نیز به دلیل بی توجهی به آن ها، تخریب شده اند. حمام حاج شهباز خان کرمانشاه از آن دسته حمام های تاریخی است که بازسازی و مرمت هایی روی آن انجام شده و به عنوان جاذبه ای دیدنی در میان دیدنی های کرمانشاه محسوب می شود و گردشگران می توانند از آن دیدن کنند. از آنجایی که این حمام تاریخی در میانه تاریکه بازار واقع شده، مورد توجه بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
در سال 1283 هجری شمسی، حمام تاریخی شهباز خان توسط شخصی به نام حاج شهباز خان حاجی زاده کلهر احداث گردید. در واقع حاج شهباز خان فرزند مرحوم منوچهر خان بیگلربیگی ایلخان کلهر که یکی از رجال سیاسی و اجتماعی دوران حکومت محمد علی میرزا دولتشاه در دوره قاجاریان بود، شناخته می شود. حاج شهباز خان کلهر علاوه بر حمام تاریخی حاج شهباز خان، بناهای تاریخی دیگری همچون مسجد حاج شهبازخان را احداث نموده و جزء ارزشمندترین بناهای تاریخی شهر کرمانشاه به شمار می روند.
بر اساس اسناد و مدارک موجود، داوود خان کلهر در سال 1269 هجری شمسی حکومت را در دست گرفته بود که پیش از آن، 2 دانگ از کل شهر کرمانشاه و کل قلمروی کلهر در دست خاندان حاجی زادگان حاکم و ایلخان ایل کلهر بوده است. ناگفته نماند، حاج شیخ شهباز خان از جمله با نفوذ ترین افراد دوره محمد علی میرزا دولتشاه بود که بناهای تاریخی و ماندگاری را در شهر کرمانشاه از خود به یادگار گذاشت. در نهایت حمام حاج شهباز خان در تاریخ 12 دی ماه سال 1386 با شماره ثبت 20495 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
از معماری بسیار زیبا و چشمنوازی برای ساخت این حمام تاریخی استفاده شده و قدمت آن به دوران پادشاهان قدیمی ایران می رسد. مهمترین بخش حمام حاج شهباز خان مربوط به معماری آن است که توانسته آن را تا کنون زنده نگهدارد و از مهمترین بناهای تاریخی شهر کرمانشاه محسوب گردد. از آنجایی که این حمام در دوره قاجاریان ساخته شده، از سبک معماری قاجار پیروی کرده و از بخش هایی نظیر سربینه یا رخت کن، خزینه آب سرد، خزینه آب گرم و گرمخانه تشکیل شده و تمام المان های معماری حمام های سنتی و تاریخی در آن به کار رفته اند.
برای تمام بخش های این حمام تاریخی، از تزئینات متنوعی استفاده شده و جزء زیباترین حمام های تاریخی ایران به حساب می آید. از آهک بری برای زیبایی سطوح داخل گنبدهای حمام استفاده شده و نقاشی های دیواری زیبایی برای بخش سربینه نیز به کار رفته اند و زیبایی چشمنوازی را برای حمام پدید آورده اند. در ساخت تمام بخش های حمام حاج شهباز خان استانداردهای معمای حمام های سنتی ایران به کار رفته اند. از نوع طاق پنج و هفت برای ساخت طاق های فضای حمام استفاده شده و پوشش سقف به صورت گنبدی می باشد.
بناهای تاریخی فراوان و متعددی در نقاط مختلفی از شهرهای ایران در دوره های مختلف ساخته شده اند که هر کدام از آن ها در ابتدا دارای کاربری های خاصی بوده و برخی از آن ها پس از چندی به دلایل مختلف با تغییر کاربری مواجه شدند. برخی هم پس از سالیان طولانی که برای ماندگاری آن ها، مرمت ها و بازسازی هایی را انجام دادند نیز تغییر کاربری دادند. حمام حاج شهباز خان نیز جزء همان دسته از بناهای تاریخی است که پس از بازسازی و مرمت اساسی، با تغییر کاربری مواجه گردید.
هدف از تغییر کاربری این حمام تاریخی توسعه و ترویج صادرات محصولات بومی، آموزش در خصوص اشتغال پایدار در حوزه های گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی بوده است. در طول مدت زمان، بازسازی ها و مرمت های مختصری در این بنای تاریخی انجام شده بود که منجر به تغییرات خاصی نشده بودند. اما بازسازی های ویژه ای در سال 1386 هجری شمسی در این بنا صورت پذیرفتند که این بازسازی ها شامل آجرفرش پشت بام بنای جمام، اجرای تأسیسات برقی و مکانیکی، مرمت نقاشی های بنا، مرمت تزئینات آهک بری و دفع و از بین بردن رطوبت داخل بنا از فضای بیرونی و سردر چوبی می شوند.
بازسازی های انجام شده در این حمام تاریخی منجر به تغییر کاربری آن شده و در پی این بازسازی ها، حمام حاج شهباز خان به مجموعه آموزشی و فرهنگی و گردشگری تبدیل شده و در اختیار خانه خلاقیت صنایع دستی کرمانشاه قرار گرفته است. هنگامی که در حال عبور در میان تاریکه بازار و تماشای حجره های سنتی و قدیمی این بازار هستید، درب چوبی و قدیمی کوچکی توجه شما را به خود جلب خواهد کرد که این درب، همان حمام حاج شهباز خان کلهر می باشد که می توانید از آن دیدن کنید.
در سال 1396 سازمان توسعه صنعتی ملل متحد به همراه سازمان میراث فرهنگی استان کرمانشاه در حمام تاریخی شهباز خان مستقر گردید. پس از آن که بازسازی ها و مرمت های لازم در این محل انجام شد و بستر را برای این امر آماده نمودند، در سال 1399 توسط وزیر سابق میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری ایران، آقای علی اصغر مونسان به صورت نمایشی افتتاح گردید. پس از چندی این حمام تاریخی با شرط تبدیل به خانه خلاق صنایع دستی کرمانشاه به مزایده گذاشته شد و در نهایت واگذار به یک بخش خصوصی گردید. در نهایت تنها 2 دانگ از 6 دانگ این حمام در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار دارد و مابقی آن در اختیار مالک شخصی می باشد. اگر اهل گردشگری باشید، طاق بستان یکی از بهترین جاذبه های گردشگری در میان این شهر است که می توانید از آن نیز دیدن کنید.
