اگر به شهر مشهد مقدس سفر کرده باشید، قطعا نام مسجد گوهرشاد به گوشتان خورده است. مسجد گوهرشاد یکی از اماکن زیارتی استان مشهد به شمار می رود و در سال 821 هجری و در زمان تیموری، به دستور گوهرشاد آغا که همسر میرزا شاهرخ پسر امیر تیمور گورکانی بود، ساخته شده است. دلیل نام گذاری این مسجد به گوهرشاد، به خاطر نام کسی است که دستور بنای آن را داده بود. مدت زمان ساخت این بنای تاریخی-زیارتی حدود 12 سال طول کشید. کسی که وظیفه ساخت مسجد گوهرشاد را به عهده گرفت، شخصی به نام قوم الدین شیرازی بود.

گوهرشاد کیست؟

گوهرشاد که این مسجد به نام او ثبت شده است، همسر شاهرخ تیموری بود که یکی از بانوان فعال در عهد تیموری بود. همچنین گوهرشاد در انجام کارهای مملکت داری، نظر درباریان و شاهرخ را به خود جلب می کرد.

مسجد گوهرشاد

اگر به این مسجد رفته باشید، نام گوهرشاد را می توانید در دو جای این مسجد مشاهده کنید. یکی از آن ها بالای سر در ورودی که ایوان دارالسیاده نام دارد قرار گرفته و دیگری در کتیبه ایوان مقصوره دیده می شود و با دست خط زیبای شاهزاده بایسنقر میرزا که عنوان بانی مسجد را به خود گرفته بود، با کاشی معرق زیبایی مکتوب شده است. تاریخ کتابت این کتیبه متعلق به سال 821 هجری قمری می باشد. ناگفته نماند که بایسنقر میرزا فرزند شاهرخ و گوهرشاد آغا بوده است.

ویژگی های معماری مسجد گوهرشاد

از جاذبه های دیدنی مشهد که مسجد گوهرشاد نام گرفته است، دارای معماری و کاشی کاری های بسیار زیبا و چشم نوازی در نمای بیرونی می باشد که می توان آن را یکی از شاهکار های معماری اصیل ایرانی در عهد تیموری به شمار آورد. همچنین این مسجد از نوع مساجد کلاسیک است که چهار ایوان در خود جای داده است. این ایوان های با شکوه در ضلع های مختلف مسجد و به صورت قرینه با یکدیگر ساخته شده اند. به علت نحوه ی معماری و ساخت مناره های این مسجد، هنگامی که به بنا نگاه می کنید چشمتان را به صورت ناخودآگاه به سمت بالا می کشاند و بنا بلند تر از آن چه که هست نشان داده می شود. نا گفته نماند که همچنین به دلیل نحوه معماری، گنبد ها به صورتی ساخته شده که بین ایوان و گنبدخانه فاصله ای وجود ندارد و فضای بیشتری در اختیار نمازگزاران قرار داده شده است.

مساحت مسجد گوهرشاد

این مسجد دارای مساحتی حدود 2873 متر مربع است که شامل 56.13 متر طول و 5118 متر عرض آن می شود. مسجد گوهرشاد جزو مساجد چهار ایوانی محسوب می شود، از این رو که چهار ایوان بزرگ را در خود جای داده است.

ایوان مقصوره

ایوان مقصوره به عنوان بزرگ ترین ایوان این مسجد شناخته شده که دارای 35 متر طول و حدود 13 تا 15 متر عرض آن می باشد. این ایوان در قسمت جنوبی مسجد قرار دارد. بخش محراب که دور آن توسط کاشی هایی با آیت الکرسی مزین شده است، نیز یکی از زیبا ترین و حائز اهمیت ترین بخش های این ایوان را به خود اختصاص داده است که در انتهای ایوان قرار دارد.

ایوان شمالی مسجد

این ایوان در بخش شمالی مسجد قرار داشته و با ایوان مقصوره قرینه بوده که به رواق دارالسیاده متصل می باشد. اگر به قسمت بالای این ایوان نگاهی کنید، کتیبه هایی از آیات قرآن را با خط محمدرضا امامی اصفهانی که روی آن نوشته شده را می بینید. همچنین یکی از هنرهای اصیل اسلامی در قرن دهم محسوب می شود. لازم به ذکر است ایوان شمالی مسجد محل ورودی آقایان به حرم امام رضا (ع) می باشد که به کاشی های معرق و غیرمعرق مزین شده است.

ایوان شرقی مسجد

این ایوان در قسمت شرقی مسجد واقع شده که در گذشته به ایوان حاج حسن مشهور بوده. این ایوان به رواق امام خمینی نیز راه دارد و روی سقف آن نیز دارای سنگ های مرمری می باشد که روی آن نوشته هایی با خط کوفی مکتوب شده است.

ایوان غربی مسجد

ایوان غربی مسجد در گذشته کانال عبور آب در آن قرار داشت و به همین علت به ایوان آب مشهور بود. روی طاق این ایوان آیاتی از قرآن کریم مکتوب شده است. ایوان های غربی و شرقی با یکدیگر به صورت قرینه ساخته شده اند و هیچ تفاوتی از لحاظ ابعاد، نمای ظاهری و تزئینات با یکدیگر ندارند. همچنین این ایوان در گذشته به بازار اصلی اتصال داشت.

منبر صاحب الزمان

منبر صاحب الزمان در فضای داخلی و منتهی الیه سمت راست محراب واقع شده است که به پادشاه زمان نیز شهرت دارد. این منبر در زمان فتحعلی شاه توسط معماری به نام محمد خراسانی در سال 1243 از چوب گلابی و گردو ساخته شده و هیچگونه میخ فلزی در ساخت آن به کار نرفته و تماما منبت کاری می باشند.

گنبد فیروزه ای مشهد

گنبد فیروزه ای مشهد دارای ارتفاع 41 متر بوده و در بالای ایوان مقصوره قرار گرفته که یکی از زیباترین و باشکوه ترین گنبدهای مساجد کشور ایران به شمار می رود. حاشیه های خارجی این گنبد توسط آجر های لعاب دار و همچنین کتیبه ای با خط کوفی به زیبایی تزئین شده اند. در دو طرف این گنبد دو مناره که دارای ارتفاع 43 متر هستند قرار دارند و تبدیل به گلدسته های این مسجد شده اند. این مناره ها توسط یک سری کتیبه زیبا تزئین شده اند.

مرمت سازی گنبد فیروزه ای ایوان مقصوره

از آن جایی گنبد فیروزه ای مسجد گوهرشاد آسیب هایی به خصوص در زلزله محتمل شده بود، در سال 1339 برای مرمت سازی، آن را به طور کامل تخریب کردند. عملیات بازسازی و مرمت سازی این گنبد توسط معماران ایرانی و زیر نظر عباس آفرنده بود انجام شد و در سال 1341 به اتمام رسید. ناگفته نماند در حین انجام عملیات بازسازی کاشی های کف و سنگ های داخل ایوان را نیز عوض کردند.

شبستان های گوهرشاد

شبستان های گوهرشاد با معماری سنتی اصیل ایرانی که برای آن به کار رفته، یکی از جذاب ترین دیدنی های مسجد گوهرشاد به شمار می آید. در مسجد گوهرشاد هفت عدد شبستان با نام های شبستان گرم، تبریزی، سبزواری، نهاوندی، میلانی، نجف آبادی و علوی قرار دارد. شبستان ها نیز به صورت قرینه در اطراف ایوان ها قرار گرفته اند. نقوش و طراحی هایی که روی این شبستان ها انجام شده بسیار خیره کننده و زیبا می باشند. با توجه به این که این شبستان ها بارهای متعددی مورد بازسازی قرار گرفته اند، اما همچنان ظاهر قدیمی و استقامت خود را حفظ کرده اند. گفتنی است که این شبستان ها محلی برای برگزاری جلسات قرآن، سخنرانی ها، اعتکاف، نماز جماعت و… می باشند.

اماکن دیدنی اطراف گوهرشاد

اگر به شهر مشهد سفر کردید و برای زیارت به حرم مطهر امام رضا (ع) رفتید، می توانید از دیدنی هایی که در نزدیک حرم و مسجد گوهرشاد قرار دارد دیدن کنید.

بازار رضا

بازار رضا یکی از قدیمی ترین و پرطرفدار ترین اماکن خرید و دیدنی نزدیک مسجد گوهرشاد محسوب می شود.

آرامگاه نادر شاه افشار

آرامگاه نادر شاه افشار یکی دیگر از اماکن گردشگری و دیدنی اطراف مسجد گوهرشاد بوده و همچنین موقعیت مکانی این آرامگاه در مجاورت چهارباغ شاهی و رو به روی حرم مطهر امام رضا (ع) می باشد.

موزه حرم مطهر رضوی

یکی از جاذبه های دیدنی اطراف مسجد گوهرشاد مربوط به موزه حرم مطهر رضوی می باشد که داخل حرم امام رضا واقع شده است. اغلب مسافران و گردشگران بعد از زیارت از حرم امام رضا از این موزه زیبا دیدن می کنند.