خانه کاظمی

خانه کاظمی یکی از بناهای به جای مانده از دوران قاجار و پهلوی اول می باشد که امروزه تبدیل به خانه موزه تهران قدیم شده است. این سرای زیبا با آجرکاری های خاصش در دل کوچه مستوفی همچون یک نگین می درخشد.اگر علاقه مندید در حال هوای نوستالوژیک تهران قدیم، قدم بزنید بازدید از این خانه را به شما توصیه می کنیم. این بنا که از دوران قاجار به جای مانده متعلق به نوه یکی از خدماتچیان پادشاهان قاجار بوده است. در این مکان در حال حاضر یک موزه با نام خانه موزه تهران قدیم برپا شده است.

خانه کاظمی کجاست و مسیر دسترسی به آن

برای رفتن به عمارت کاظمی باید ابتدا به شرق خیابان پانزده خرداد رفت. از آنجا باید وارد محله امامزاده یحیی شد. در محله امامزاده یحیی کوچه ای به نام کوچه ابوالقاسم شیرازی وجود دارد که پلاک 66 آن کوچه، سرای کاظمی می باشد. اگر می خواهید با مترو به این عمارت بروید باید در ایستگاه 15 خرداد پیاده شوید. تا رسیدن به مقصد حدود 10 دقیقه باید پیاده روی کنید. اگر هم می خواهید با اتوبوس این مسیر را بپیمایید باید در ایستگاه بهارستان پیاده شوید و باقی راه را با تاکسی تا چهار راه سیروس طی کنید. یا آنکه با بی آرتی های خاوران_آزادی خود را به خیابان قیام برسانید.
اگر هم قصد دارید که با خودروی شخصی بروید، باید بدانید که مسیری شلوغ و پرترافیک در پیش روی شماست. این محله از سمت شمال به خیابان امیرکبیر راه دارد. البته اگر از خیابان ری حرکت خود را آغاز می کنید به شرق محله امامزاده یحیی خواهید رسید. این محله در محدوده طرح ترافیک قرار دارد. در حال توصیه می کنیم تا با استفاده از وسایل نقیله عمومی به بازدید از خانه موزه تهران قدیم بروید. زیرا ترافیک در اطراف این محله آنقدر بالاست که وقت زیادی از شما را خواهد گرفت.

آدرس خانه کاظمی: خیابان 15 خرداد شرقی، کوچه امامزاده یحیی، کوچه مستوفی، پلاک 66

شماره تلفن عمارت کاظمی: 33546716_021

معرفی خانه کاظمی (خانه موزه تهران قدیم)

در میان پیچ و خم محله های قدیمی تهران در چاله میدان محله امامزاده یحیی، خانه ای تاریخی وجود دارد که در دل خود دنیایی از خاطرات تهران قدیم به اندازه صد و پنجاه سال را جای داده است. این بنا حدود صد سال قدمت دارد ولی موزه ای درون آن است که آثارش قدمتی صد و پنجاه ساله دارند. در گذشته در اطراف این خانه دو تکیه وجود داشته است. به خاطر وجود این دو تکیه و نزدیکی با امامزاده یحیی حال و هوایی مذهبی بر این بنا همیشه حاکم بوده است.
صاحب این بنا شخصی به نام میرزا سید کاظم تفرشی بوده است. پدربزرگ میرزا کاظم از خدماتچیان پادشاهان قاجار بود. از میرزا کاظم یک مسجد و مدرسه در خیابان ری نبش کوچه باغ پسته باقی مانده است. این خانه مدت ها در حالت متروکه باقی مانده بود تا آنکه در سال 1386 شهرداری منطقه 12 طرحی برای مرمت و احیاء آن ارائه کرد. پس از انجام عملیات مرمت و بازسازی خانه کاظمی، موزه تهران قدیم در آن ساخته شد.

تاریخچه خانه کاظمی تهران

بنای این خانه از فردی با نام میرزا کاظم تفرشی برجای مانده است. او پسر میرزا هدایت الله خان تفرشی از جمله خدماتچیان دولت محمدشاه قاجار بود که به تهران کوچ کرده بود. زمانی که ناصرالدین شاه به پادشاهی رسید او هم مقام میرزای اصطبل شاهی را کسب کرد. او همراه با ناصرالدین شاه به سفر خراسان رفت. پس از آن ارتقاء مقام یافت و مستوفی اصطبل شد و تا مدت ها بر همین سمت باقی ماند. او اما در اواخر عمرش وزیر دواب شد. زیرا او مشرف به تمامی ارکان اصطبل خاصه و دواب دیوانی بود.
از سید کاظم به غیر از این خانه که اکنون با نام خانه کاظمی شناخته می شود، یک مسجد و مدرسه زیبا در خیابان ری نیز باقی مانده است. این خانه با نام های عمارت کاظمی و سرای کاظمی نیز شناخته می شود. این بنا اکنون به خانه موزه تهران قدیم تبدیل شده است.

در این بنا اکنون یک موزه مردم شناسی برپا شده که به شدت مورد استقبال توریست های خارجی و گردشگران داخل قرار گرفته است. قدمت این بنا را در کل می توان در حدود 100 سال تخمین زد. ولی آثار موجود در موزه آن شما را تا 150 سال به قبل خواهد برد. بخشی از فضای خانه در دوران پهلوی اول تکمیل شده است. این خانه بخشی از یک مجموعه بنای بزرگتر و مفصل تر بوده که بخش هایی از آن اکنون از بین رفته اند. با وجود آنکه بخش هایی از بنا به سبک غربی ساخته شده اند اما آنچه که اکنون از آن باقی مانده، بنایی کاملا ایرانی است. از فضای عمارت کاظمی در مجموع یک شاه نشین و دو نیم طبقه یکی در بالا و یکی در پایین باقی مانده است.

معماری خانه کاظمی

سبک معماری سرای کاظمی بر اساس الگوهای معماری دوران قاجاریه شکل گرفته است. البته تمامی قوانین مربوط به ساخت خانه در سبک معماری ایرانی در ساخت این عمارت رعایت شده است. بر طبق الگوهای اصلی معماری خانه ایرانی، باید فضای هر عمارت به دو بخش اندرونی و بیرونی تقسیم شود. این اصل در ساخت و معماری خانه کاظمی به درستی رعایت شده اما با این تفاوت که در این خانه شاهد فضایی برونگرا هستیم. معمولا در خانه های ایرانی، فضاها درونگرا هستند.
به این معنی که درون خانه بسیار مجلل و پرتزئینات و بیرون خانه به شدت ساده و فاقد آراستگی است. در معماری این خانه می توان شاهد برونگرایی بود. وسعت کل بنا در حدود 2033 متر مربع می باشد و فضای داخلی آن مساحتی در حدود 7166 متر مربع را در بر می گیرد. در گذشته از طریق سه ورودی شمالی، شرقی و جنوبی امکان دسترسی به فضای خانه وجود داشت.

البته اکنون تنها از طریق ورودی شمالی می توان به فضای خانه کاظمی وارد شد. دو ورودی دیگر اکنون مسدود شده اند. سقف این بنا به صورت شیروانی می باشد و با چیدمان های خاص آجر، زینت یافته است. در کنار سقف شیروانی بنا یک بادگیر که آن هم نمایی آجری دارد نیز به چشم می خورد. در کل وحدت اجزای بیرونی بنا در شمایلی آجری، اصالتی خاص را نمایان می کند. قسمت شرقی سرای کاظمی هنوز مرمت نشده و به همین خاطر زنگ خطری برای فروریختن بخش های دیگر بنا را به صدا در می آورد. در عملیات مرمتی که در چند سال گذشته بر روی بنا انجام پذیرفته است مداخلاتی در خصوص مقاوم سازی فنداسیون بنا و کانال کشی برای جلوگیری از نشت رطوبت صورت پذیرفته است.

پلان خانه کاظمی تهران

رعایت اصل تقارن از مهم ترین و اساسی ترین اصولی است که در پلان خانه کاظمی مورد استفاده قرار گرفته است. در فضای عمارت کاظمی می توان به درستی تقارن کامل را در فضای شاهنشین دید. البته تقارن به طور نسبی در سایر بخش های بنا دیده می شود. در فضای فوقانی ورودی بنا به همکف، دو نیم طبقه وجود دارد که یکی در قسمت شرقی و دیگری در قسمت غربی واقع شده است. راه پله و مسیر دسترسی هر کدام از این دو نیم طبقه جدا و مستقل از دیگری است و در نتیجه از هر کدام می توان به عنوان فضایی خلوت برای اقامت هایی خاص استفاده کرد.
این خانه بادگیرهایی به سبک بادگیرهای یزدی دارد که به عنوان مشخص ترین المان خانه از داخل کوچه مستوفی قابل مشاهده هستند. خانه با دیوارهایی آجری و حصارهایی فلزی خود را در کوچه نمایان می کند. البته شمشادهای عمارت کاظمی، از پشت پرچین ها سربرآورده اند و زیبایی به خصوصی به نمای بیرونی داده اند. این خانه شامل سه حیاط، یک آب انبار و مطبخ، اصطبل، ایوان، شاه نشین و بخش خدمه است. در بخش اندرونی که محل زندگی اعضای خاندان کاظمی بوده، اتاق های بسیار زیاد و پر تجملاتی دیده می شود.
اتاق شاه نشین در حدود 5 متر بالاتر از سطح حیاط قرار دارد. یکی از بخش هایی که در این خانه وجود دارد و نظیر آن را در کمتر خانه ای متعلق به آن دوران می توان دید، بخش رختشویخانه می باشد. در گذشته شستن رخت ها در کنار رودها و چشمه انجام می پذیرفت. بنابراین وجود رختشویخانه در خانه کاظمی یکی از امکانات بسیار خاص و ویژه آنجا به حساب می آمد. از سید کاظم تفرشی علاوه بر این خانه دو بنای دیگر یعنی یک مسجد و یک مدرسه نیز برجای مانده است که با نام مدرسه و مسجد کاظمیه شناخته می شوند. آجرکاری این خانه بسیار ظریف و نفیس انجام شده است.

ورودی شرقی

این بخش از خانه کاظمی در غرب کوچه امامزاده یحیی واقع شده است. یعنی پس از عبور از یک کوچه تنگ که مخصوص اهالی خانه بوده به یک هشتی می رسید و از آنجا وارد حیاط می شوید. این حیاط کوچک به ایوان و اطاق های خانه راه دارد. با توجه به سبک معماری این بخش از خانه می توان چنین حدس زد که این بخش از ساختمان در گذشته، مستقل از سرای اصلی بوده و احتمالا محل زندگی و رفت و آمد خدمتکاران بوده است.

حیاط

این بنای تاریخی دارای سه حیاط می باشد. حیاط شمالی، حیاط خدمه و حیاط جنوبی که هر کدام دارای ویژگی های خاص خود می باشند. وظیفه اصلی حیاط در خانه های ایرانی، اتصال دادن فضای بیرونی خانه به فضاهای داخلی می باشد. در حیاط بیرونی این بنا یک حوض بزرگ وجود دارد که دور تا دور آن گلدان شمعدانی چیده شده است. حیاط درونی بنا در ضلع شمالی می توان یافت.

حیاط جنوبی

حیاط جنوبی یا همان حیاط بیرونی به راهروی یکی از گوشواره های شاه نشین راه دارد. درون این حیاط چهار باغچه وجود دارد که درختان زیبا و سرسبزی درونشان کاشته شده است. میان این باغچه ها یک حوض وجود دارد. در کل حیاط جنوبی نسبت به حیاط درونی باشکوه تر و سرسبزتر می باشد. در گوشه حیاط یک پلکان وجود دارد که به بادگیرها می رسد ولی در حال حاضر مسدود شده است. در سمت دیگر یک راه پله با نرده های چوبی وجود دارد که به پشت بام می رسد. شاخ و برگ درختان حیاط بر بالای این پلکان خم شده و منظره ای بدیع و زیبا را خلق کرده است.

پشت بام

از طریق یکی از پلکان های داخل حیاط بیرونی می توان به پشت بام رسید. از طریق پشت بام خانه کاظمی می توان، کوچه ها و منازل قدیمی تهران را که هنوز هم همان حال و هوای نوستالوژیک را دارند به خوبی دید. از طریق این پشت بام می توان به حیاط اندرونی نیز راه یافت. دو نگارخانه نیز در این بخش از ساختمان وجود دارند. هر نگارخانه دارای یک اتاق است. با توجه به سکوت سنگینی که درفضای پشت بام وجود دارد می توان از محیط نگارخانه ها لذت بیشتری برد.

اتاق های گوشواره

چندین تالار و گوشواره در اندرونی این خانه وجود دارد. گوشواره ها در دو طرف تالارها واقع شده اند. گوشواره عبارت است از اتاق هایی که در دو طرف تالارهای شاه نشین ساخته می شوند. هدف از ساخت گوشواره، ایجاد فضایی است که در آن نوازندگان به نوازندگی بپردازند. یا آنکه اگر جمعیت مهمانان زیاد بود، بخشی از آن ها به داخل این اتاق ها بروند. دیوار این گوشواره ها باربر بوده و در سقف شان از تیرهای چوبی استفاده شده است. در زیرزمین عمارت کاظمی، طاق ها به صورت کلیل ساخته شده اند.

زیرزمین

هدف از ساخت زیرزمین در خانه های قدیمی ایجاد فضایی بود که در آن هوا خنک تر و مطبوع تر باشد. زیرزمین علاوه بر آنکه در کلیه فصول سال محل نگهداری مواد غذایی بود، در فصل های گرم سال نیز مورد استفاده اهالی خانه قرار می گرفت. زیرزمین ها پنجره هایی داشتند که از طریق آن ها با فضای حیاط ارتباط می یافتند. البته یکی دیگر از وظایف پنجره های خانه های قاجاری، عبور نور و ضدعفونی فضا و تبادل هوا بود. در خانه کاظمی امکان دسترسی به زیرزمین و فضای طبقه هم کف، به طور مستقل بوده تا این طریق محل عبور مهمانان مهم با خدمه خانه جدا باشد.

شاه نشین

زیباترین بخش سرای کاظمی، شاه نشین آن است. به محض ورود به فضای آن زیبایی دلنشین این بخش از بنا شما را خیره خواهد کرد. ابتدا ارسی های رنگارنگی را خواهید دید که پرتو خورشید را به صورت نورهای رنگین، از خود عبور می دهند. این ارسی ها در دو طرف تالارهای خانه واقع شده اند. برخی از این پنجره ها با تکنیک نقاشی از پشت شیشه، آراسته شده اند. برای تزئینات هر شیشه از این پنجره ها از نقوش گره چینی استفاده شده است. جالب است بدانید که در تالارهای شاه نشین خانه، خرپاهای چوبی به کار رفته اند که از طریق آن ها سقف شیروانی بنا پوشش داده می شود. نمای بیرونی شاه نشین آجرکاری ساده است ولی در جایی که به سقف می رسد و اصطلاحا رخ بام نام دارد شاهد تزئینات گچبری با موتیف های اسلیمی و ختایی هستیم.

اتاق ها

تزئینات داخل اتاق ها، کم حجم و ساده هستند. بیشتر سطوح دیوارهای اتاق ها صاف و عاری از هر گونه آراستگی هستند. ولی در اطراف بخاری ها و بخش های گیلویی، گچبری های زیبا و درخشانی دیده می شود. البته شاخص ترین بخش تزئینات این خانه، پنجره های رنگی ارسی است که علاوه بر تزئینات مشبک، دارای نقاشی پشت شیشه و یا لندن کاری نیز هستند. اتاق های خانه کاظمی در ایوان ها و اطراف تالارهای شاه نشین ساخته شده اند.

تزئینات

شیشه های رنگی و پنجره های ارسی طرح دار از جمله مهم ترین و شاخص ترین تزئینات بخش های درونی خانه موزه تهران قدیم می باشند. البته آجرکاری های نمای بیرونی خانه به خصوص در بخش های بام شیروانی بنا و بادگیرها نیز بسیار نفیس و چشم گیر می باشد. در فضای شاه نشین، بالای پنجره های ارسی که دارای طاق هلالی هستند دایره هایی وجود دارد که با شیشه رنگی و نقوش گره چینی تزئین شده اند. در قسمت هلالی پنجره ها نقش سرو یکی از مهم ترین و اصیل ترین نقوش ایرانی است به کرات دیده می شود. گچبری های بنا نیز از جمله تزئینات شاخص آن می باشند.

مرمت خانه کاظمی

در سال 1386 پروژه مرمت عمارت کاظمی به سفارش معاونت فنی عمرانی، طراحی و آغاز گردید. به منظور انجام عملیات مرمت این خانه تاریخی، ابتدا آسیب شناسی بنا انجام پذیرفت. بخش های آسیب دیده شناسایی و راه حل برای مرمت آن ها طراحی شد. در مرحله دوم چند کاربری جدید برای این بنای اصیل تعریف شد. از جمله این کاربری ها می توان به ایجاد یک موزه برای ارائه اسناد تاریخی، ایجاد رستوان و چایخانه سنتی، کتابخانه کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و… اشاره کرد.

تبدیل عمارت موزه کاظمی به خانه موزه تهران قدیم

پس از انجام عملیات مرمت و احیای سرای کاظمی، این خانه به دستور شهرداری منطقه 12 تهران تبدیل به خانه موزه تهران قدیم شد. این موزه شامل چندین بخش از جمله تالار مشاهیر، موزه مردم شناسی، تماشاخانه، کتابخانه تخصصی و مرجع تهران شناسی و نگار خانه می باشد. در موزه مردم شناسی مجسمه ها و عروسک های مومی ساخته شده که از طریق آن ها مشاغل مختلف مردم در دوران قدیم تهران، نمایش داده می شوند. یکی دیگر از کاربردهای این موزه، نمایش آداب و رسوم مردم تهران در 150 سال گذشته است.
یکی دیگر از بخش های موزه به نمایش اشیاء و ابزارآلات مربوط به دوران قاجار تا پهلوی اول اختصاص دارد. این آثار در ویترین های شیشه ای نگهداری می شوند و به نمایش در می آیند. در بخش پوشاک این موزه شاهد تغییرات لباس مردم در دوران پهلوی و مقایسه آن با پوشاک دوران قاجار هستیم. از جمله این تغییرات می توان به تبدیل لباس سنتی ایرانیان به کلاه پهلوی، کراوات و کت شلوار که از فرنگ وارد شد اشاره کرد. یکی دیگر از بخش های دیدنی موزه، جایی است که در آن عکس های کمیاب از تهران قدیم به نمایش درآمده اند.
یک موزه کوچکتر نیز در خانه کاظمی وجود دارد که در آن، اسباب بازی های قدیمی به نمایش درآمده اند. مشاهده این وسایل بازی که متعلق به گذشته های نه چندان دور هستند برای انسان امروزی بسیار جذاب است. یکی از اسباب بازی های درون این موزه، وسیله ای به نام تیزرو است که شباهت زیادی با اسکوترهای امروزی دارد. به هر حال قدم زدن در این موزه شما را به بخشی از تاریخ پرتاب خواهد که فاصله زمانی زیادی با اکنون ندارد ولی حال و هوای بسیار متفاوتی دارد. زمانی که ایران در حال گذر از سنت به سوی مدرنیسم بود.

ساعات بازدید از خانه کاظمی و قیمت بلیط ورودی به آن

شما در تمام روزهای هفته به غیر از دوشنبه و تعطیلات رسمی می توانید به بازدید از این عمارت بروید. ساعات بازدید از سرای کاظمی از 9 صبح تا 6 عصر می باشد. بازدید از این بنا در تمام فصل های سال جالب و خاطره انگیز خواهد بود. زیرا به خاطر درختانی که در حیاط این خانه وجود دارد، فضای حیاط آن با هر تغییر فصلی جلوه ای زیبا پیدا خواهد کرد. سعی کنید در ساعاتی بروید که نور زیاد باشد و شما بتوانید عبور نور خورشید از شیشه های رنگی را مشاهده کنید. قیمت بلیط ورودی به این خانه 10 هزار تومان است.

جاهای دیدنی اطراف عمارت کاظمی

خانه موزه تهران قدیم همانطور که از نامش پیداست درست در قلب تهران قدیم قرار دارد و به همین خاطر در اطراف آن بسیاری از خانه ها و اماکن تاریخی تهران فاصله کمی با آن دارند. در حقیقت اگر قصد دارید گشتی در تهران قدیم بزنید با انتخاب سرای کاظمی به عنوان مقصد گردشگری تان درست به هدف زده اید. این موزه در خیابان پانزده خرداد قرار دارد و از طریق این خیابان می توان به محله عودلاجان و بازارهای قدیمی و حتی کاخ گلستان دسترسی داشت. در ادامه به معرفی چند نمونه از جاذبه های گردشگری تهران در اطراف این عمارت می پردازیم تا پس از بازدید از این خانه بتوانید به آن ها نیز سر بزنید و از فضایشان لذت ببرید.

امامزاده یحیی: این مکان مذهبی دارای یک مسحد با ایوان و ر واق و حیاط بسیار بزرگ می باشد. بقعه تاریخی درون امامزاده یحیی از دوران مغول ها بر جای مانده است. این بنا حدود 450 متر با موزه تهران قدیم فاصله دارد که با چهار دقیقه پیاده روی طی می شود.

کاخ گلستان: این محوطه تاریخی از دوران امیر تیمور گورکانی بر جای مانده ولی در دوران های بعدی از جمله قاجار نیز هویت مستقل خود را داشته است. این کاخ در دوران مظفرالدین شاه با نام قصر گلستان شناخته می شد. اگر بخواهید پیاده تا کاخ گلستان بروید 31 دقیقه و اگر بخواهید با خودرو بروید حدود یک ربع فاصله وجود دارد. برای رفتن با خودرو باید ابتدا به سمت مهدی طهماسبی بروید و سپس در چنار کهنسال بپیچید و به سوی پانزده خرداد بروید. به سمت چپ میدان 15 خرداد بروید.

خانه موزه مدرس: این بنای تاریخی نیز در محله عودلاجان واقع شده است. محیط این خانه بسیار جذاب ساخته شده و در حیاط آن می توان فضایی مانند صحن مجلس را دید. مسافت رسیدن به این خانه را نیز می توان پیاده طی کرد. زیرا در حدود 750 متر با موزه کاظمی فاصله دارد. این مسیر در کمتر از ده دقیقه طی خواهد شد.