باغ موزه قصر

باغ موزه قصر که پیشتر با نام زندان قصر شناخته می شد، دارای تاریخچه ای طولانی و پرپیچ و خم است. این بنای تاریخی در ابتدا قرار بود قصری برای فتحعلی شاه قاجار باشد، اما به مرور زمان کاربری اش تغییر کرد از آن به عنوان پایگاهی نظامی استفاده شد.

معرفی باغ موزه قصر

باغ موزه قصر که در سال 1308، توسط رضاخان بازسازی و تبدیل به یکی از زندان های سیاسی دوران پهلوی شد از مهم ترین جاهای دیدنی تهران به شمار می آید. این بنا در ابتدا قصر فتحعلی شاه قاجار بوده است. به این بنا، پس از کودتای سال 1332، بخش های ویژه زندانیان سیاسی اضافه گردید و زندانیان در آنجا شکنجه های بسیار زیادی را متحمل شده اند. بسیاری از افراد مشهور در این زندان در بند بوده اند. باغ موزه قصر در 26 آبان 1375 به عنوان بنای ملی به ثبت رسید.

تاریخچه باغ موزه قصر

سال 1177 هجری شمسی، فتحعلی شاه قاجار به مناسبت دومین سالگرد سلطنت خود، دستور ساخت قصری را داد که امروزه با نامه باغ موزه قصر می شناسیم. این قصر در خارج از تهران ساخته شد. فتحعلی شاه دستور داد تا در این قصر، استخر، عمارت کلاه فرنگی و یک اندرونی مجلل ساخته شود. زمانی که ناصرالدین شاه به سلطنت رسید از قصر فتحعلی شاه، چندان خوشش نیامد و دستور داد تا این مکان تبدیل به مکانی برای اردوی سالانه قوای قزاق بشود. از آن پس این قصر، کاربردی نظامی پیدا کرد. مظفرالدین شاه که پس از ناصرالدین شاه به سلطنت رسید، باغ موزه قصر را تبدیل به اداره ژاندارمری کرد. به مرور زمان این مکان، متروکه شد و باران و … باعث شدند تا به حالت ویران دربیاید.

در 11 آذر سال 1308 این مکان توسط رضاخان تبدیل به زندان قصر شد و تا پیش از ساخته شدن زندان اوین، برای مدت زمان زیادی، تنها زندان متمرکز ایران به حساب می آمد. نیکولا مارکوف، معمار مشهور روسی، طراحی زندان قصر را انجام داد و در آن زندان 192 اتاق برای محبوس کردن گنجاند. 96 تا از این اتاق ها سلول های 5 نفره بودند و مابقی انفرادی ساخته شده بودند. از آن جایی که بسیاری از زندانیان تحت شکنجه بدحال می شدند، یک مریض خانه نیز در همان محل ساخته شد که دارای 6 اتاق 6 تخته و 16 اتاق تکی بود که مختص زندانیان ساخته شده بودند.

نخستین زندانی زندان قصر

یک اتفاق جالب در خصوص باغ موزه قصر آن است که نخستین زندانی آن، فردی است که به رضاخان پیشنهاد ساخت این زندان را داد و درواقع موسس زندان قصر است. روز افتتاح باغ موزه قصر، رضا شاه به دعوت سرتیپ درگاهی (موسس زندان) به این مکان آمد. سرتیپ درگاهی از او خواست تا وارد یکی از سلول ها شود و رضا خان نیز دستور داد خودش را به مدت دو روز درون آن زندان بیاندازند تا دیگر چنین جسارت و گستاخی نکند.

زندانیان مشهور سلول های زندان قصر

زندان باغ موزه قصر، در حقیقت مانند یک کتاب تاریخ معاصر است که بر آن رد بسیاری از وقایع مهم تاریخ برجای مانده است. در این زندان بسیاری از افراد مشهور و سرنوشت ساز در تاریخ ایران به بند کشیده شده اند. از نویسندگان و شاعران گرفته تا اشخاص مهم سیاسی. از جمله این افراد می توان به بزرگ علوی اشاره کرد که خاطرات زندانی بودنش در این محل را در کتابی به نام 53 نفر به ثبت رسانده است. محمدفرخی یزدی یکی دیگر از زندانیان، این مکان تاریخی بوده است. در ادامه می توان به افرادی از جمله قوام السلطنه، صارم الدوله، علیمردان خان بختیاری، دکتر تقی ارانی، عبدالحسین تیمورتاش و … اشاره کرد. در دوران پهلوی دوم نیز چهره های مذهبی مشهوری در این زندان به سر برده اند. از جمله حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، مهدوی کنی، آیت الله طالقانی، اکبر هاشمی رفسنجانی، شهید باهنر و… . پس از انقلاب نیز تا مدتی محل نگهداری زندانیان سیاسی بود و بسیاری از اعدامیان دوره پهلوی در باغ موزه قصر به بند کشیده شدند.

معماری باغ موزه قصر

ساختمان اصلی باغ از سه طبقه تشکیل شده که در مجموع 2500 متر مساحت دارند و در میان باغی به مساحت 11 هکتار واقع شده است. فضای باغ موزه قصر، شامل سه بخش خدماتی، ارتباطی و عملکردی می باشد. یکی از ویژگی های مهم معماری کاخ باغ موزه قصر، قرینگی آن است که نقطه میانی این قرینگی از اتاق آینه شکل گرفته است. علاوه بر قرینگی می توان در بخش هایی از ساختمان نقاشی و گچبری دید. در حقیقت پس از بازسازی باغ موزه قصر توسط رضا خان، معماری آن تلفیقی از معماری شرق و غرب شد. پلان باغ موزه قصر، دایره ای شکل است و بالکن های آن دارای نرده می باشند. هدف از ساخت بالکن ها ورود هوا به داخل زندان بود. البته همین عامل موجب می شد تا هوا در زمستان بیش از حد، سرد و در تابستان، بسیار گرم باشد.

بخش های مختلف باغ موزه قصر

این مجموعه از چندین بخش مختلف، تشکیل شده است که از میان آن ها می توان به موزه مارکوف، کتابفروشی، زورخانه، مرکز اسناد موزه مارکوف، گالری رسمی موزه مارکوف، سالن فرخی یزدی که ویژه اجرای تئاتر و موسیقی است. موزه زندان سیاسی که در آن حسینیه، هتل، مرکز مطالعات و کتابخانه و مجسمه های متنوع موجود است، برج های دیده بانی، نیایشگاه و باغ ایرانی اشاره کرد. مهندسین جدید در بازسازی بنا تلاش کرده اند تا زندان مارکوف را از حالت مخوف آن خارج کنند. در ادامه به معرفی و توضیح مختصر درباره هر کدام از بخش های مختلف این موزه می پردازیم.

موزه مارکوف در باغ موزه قصر

زمانی که از در باغ موزه قصر وارد می شوید بنایی را مشاهده می کنید که در وسط باغ موزه واقع شده و موزه مارکوف نام دارد. برای ورود به موزه مارکوف باید از باجه شیشه ای که در کنار آن قرار دارد، بلیت بخرید. مارکوف، نام معمار روسی است این بنا را طراحی کرد. بنا بر شهادت تاریخ، وی از دوستان نزدیک رضاخان بوده است. پس از کودتای رضاخان، علیه قاجارها، این بنا که در آن زمان، نظمیه بود با توپ ویران شد و تمامی زندانیان آن، آزاد شدند. در موزه مارکوف، بخش های مختلفی وجود دارد که در مساحت 8800 متر مربعی آنجا، قرار دارند. یکی از بخش های معروف موزه مارکوف، کتابفروشی دائمی آن است که کتاب هایی را با مضامین تاریخ مبارزات سیاسی و انقلابی عرضه می کند.

موزه سیاسی

موزه سیاسی زندان قصر دارای مصاحتی حدود 5 هزار متر مربع می باشد و از جمله ساختمان های بزرگ باغ موزه به حساب می آید. در این بخش، اسناد زیادی از تاریخ و سیاست دوران پهلوی وجود دارد. با گشت و گذار در این موزه سیاسی می توانید درباره سیاست های مدیریتی زندان، علت زندانی شدن زندانیان و تعداد زیادی از زندانیان مشهور سیاسی آشنا شوید. حسینیه و مرکز مطالعات موزه نیز در این بخش، واقع شده است. پیشنهاد می شود که بازدید از این بخش موزه را از دست ندهید.

باغ ایرانی و سروستان باغ موزه قصر

درست است که دو بخش مهم این محوطه تاریخی معاصر، زندان های مخوف و تاریک است اما فضای باغ بسیار بزرگ، سرسبز و زیباست که برخی از ویژگی های باغ ایرانی را در خود جای داده است. این باغ، حدود 5هزار متر مربع وسعت دارد و در آن درختان نارون، توت، چنار، تبریزی، بیدمجنون، کاج، انگور، سروناز و زرشک و… وجود دارد. از سوی دیگر سروستانی زیبا در سمت شرق این باغ واقع شده که قدمت درختان آن به دوران پهلوی اول می رسد.

عمارت کلاه فرنگی باغ موزه قصر

یکی از قدیمی ترین ساختمان های باغ موزه، عمارت کلاه فرنگی می باشد که از دوران قاجار برجای مانده است. این عمارت به دستور ناصرالدین شاه و به منظور برگزاری جشن ها و عروسی های دربار، ساخته شده است. پس از به قدرت رسیدن رضاخان، فضای کلاه فرنگی نیز تبدیل به محوطه ای نظامی شد. عمارت کلاه فرنگی در دوران پهلوی دوم در سال 1346 به عنوان اثری ملی به ثبت رسید. البته ساختمان های اطراف عمارت کلاه فرنگی باغ موزه قصر، اکنون به طور کامل از بین رفته است.

نیایشگاه و سالن فرخی یزدی

یکی از زیباترین فضاهای محوطه تاریخی باغ موزه، ساختمان نیایشگاه است که در اوایل انقلاب به عنوان دادگاه مورد استفاده قرار می گرفت. در این نیایشگاه کاشیکاری های بسیار زیبایی وجود دارد که در دوران پهلوی به انجام رسیده اند. ساختمان نیایشگاه، چند بار مورد مرمت قرار گرفته است. سالن فرخی یزدی نیز یک آمفی تئاتر بزرگ است که گنجایش حدود 200 نفر جمعیت را دارد و همایش های باغ موزه در آن انجام می شود.

جاهای دیدنی اطراف باغ موزه قصر

شهر تهران حدود چهار دوره (قاجار، پهلوی اول، پهلوی دوم، جمهوری اسلامی) پایتخت ایران بوده است و به همین خاطر آثار فراوانی را در خود جای داده است. بازدید از جاذبه های گردشگری تهران می تواند روزها و یا شاید بیشتر از یک ماه طول بکشد. بنابراین در اطراف هر اثر تاریخی می توان چند جای دیدنی دیگر از تهران پیدا کرد. در این یادداشت جایی برای معرفی تمامی جاهای دیدنی تهران وجود ندارد اما می شود چند نمونه از آن ها را که فاصله کمی با باغ موزه قصر دارند را معرفی کرد.

کلیسای سرکیس مقدس: فاصله این کلیسا تا باغ موزه قصر کمتر از 5 کیلومتر است. کلیسای سرکیس مقدس بزرگترین کلیسای تهران است و تزئینات خاص و چشمگیری دارد. این کلیسا در سال 1349 ساخته شده و هزینه ساخت آن را یکی از خیران مسیحی با نام مارکار سرکیسیان داده است.

موزه رضا عباسی: این موزه اندکی بیش از 5 کیلومتر با باغ موزه قصر فاصله دارد و آثار تاریخی شگفت انگیزی را در خود جای داده است. علاقمندان به سفال و خوشنویسی می توانند شگفت انگیزترین آثار این دو حوزه را در موزه رضا عباسی مشاهده کنند.

ساعات بازدید و هزینه ورودی به باغ موزه قصر

شما از شنبه تا چهارشنبه در هر چهار فصل سال می توانید از ساعت 8:30 صبح تا 14:30 عصر و پنج شنبه ها از ساعت 8:30 تا 13:30 به بازدید از این باغ موزه بروید. این مجموعه تاریخی در روزهای جمعه و نیز تعطیلات رسمی، بسته  است و اجازه بازدید از آن وجود ندارد. برای ورود به باغ نیاز به پرداخت هزینه نیست و گردش در آن رایگان می باشد. اما قیمت بلیط ورودی به داخل موزه برای گردشگران ایرانی حدود 10 هزار تومان است.

آدرس باغ موزه قصر کجاست و مسیر دسترسی به آن

در انتهای خیابان شهید مطهری، زمانی که به خیابان شهدای ناجا برسید می توانید، باغ موزه قصر را پیدا کنید. اگر بخواهید با خودروی شخصی به این محوطه تاریخی بروید دو راه وجود دارد. یکی آنکه از اتوبان شهید صیاد شیرازی به سوی خروجی پلیس شریعتی بروید و از آنجا به سمت میدان پلیس برانید تا به باغ موزه قصر برسید. راه دوم آن است که از انتهای خیابان شهید مطهری، پس از تقاطع دکتر شریعتی به سوی میدان پلیس برانید تا به آنجا برسید. اگر می خواهید با مترو به سوی باغ موزه بروید باید در ایستگاه شهید مفتح پیاده شوید. اگر هم قصد دارید با اتوبوس بروید باید در ایستگاه میدان پلیس پیاده شوید.

آدرس باغ موزه قصر: ایران، استان تهران، تهران، انتهای خیابان شهید مطهری، خیابان شهدای ناجا، میدان پلیس