قلعه مارکوه رامسر

یکی از جاذبه های گردشگری کشوری با قدمت تاریخی ایران، بی تردید بناهای تاریخی به جامانده از هزاران سال پیش در آن است. یکی از سازه های کهن که در نقاط مختلف کشور ما از آنها یادگارهایی به جا مانده، قلعه هایی همچون قلعه مارکوه رامسر هستند. این قلعه ها، در همه دوران های تاریخی و پیشا تاریخی، جایگاه بسیار مهمی در استراتژی های محافظتی شهرها داشته اند. آنها کارکردی دفاعی در برابر دشمنان داشته و دورنمایی از همه تحرکات اطراف شهرها، به نگهبانان و دیده بانان خود می دادند. از این جهت این قلعه ها را در بلندی های صخره ای، شیبدار و دور از دسترس، بنا می کردند.

در اغلب موارد، درون این قلعه ها، چاه ها و یا چشمه هایی پیش بینی می شده تا ساکنان آن از منظر آب در مضیقه نباشند. این قلعه ها به غیر از کاربرد نظامی، گاهی برای اسکان حکام و فرماندهان شهرها نیز مورد استفاده قرار می گرفته اند. در این یادداشت می خواهیم به یکی از این قلعه های تاریخی و مهم در یکی از زیباترین شهرهای ایران، یعنی قلعه مارکوه رامسر، بپردازیم. این قلعه از دو منظر گردشگران را به خود می خواند، ابتدا از جهت ارزش تاریخی بالایی که دارد و دیگری نیز از آن رو که این قلعه در رامسر واقع شده و بسیاری از علاقمندان طبیعت نیز به این آن جذب می شوند.

ویژگی های قلعه مارکوه رامسر

قلعه مارکوه رامسر که در سال 1379 به عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسیده، در فهرست قلعه های ایران، آورده نشده ولی در عین ارزش های گردشگری بالایی دارد. این قلعه کهن در شهر کتالم رامسر واقع شده، از لحاظ مکان ساخت در خارج از شهر و در میان کوه ها ساخته شده و همین موضوع نشان دهنده آن می باشد که این قلعه کارکرد نظامی داشته و در راستای دفاع از شهر ایجاد شده است. افزون بر این، اشیاء به دست آمده از حفاری های باستان شناسی در این بنا، مانند ابزار یراق اسب ها، نیزه ها و غیره نشان از کارکرد نظامی این قلعه دارند.

این قلعه در ارتفاع 500 متری از سطح دریا و در بالای کوهی با همین نام قرار گرفته. و از این رو چشم انداز فوق العاده زیبایی از دریا، جنگل و کوه های البرز در برابر چشم بازدید کنندگانش می گستراند و گردشگران زیادی را به خود جذب می کند. قلعه مارکوه رامسر، با دورنمای 360 درجه ای از مناطق اطراف، دیدی گسترده به نگهبانان و دیده بانان می داد. از فراز این قلعه به راحتی می توان از شمال تا دریای خزر، از غرب تا رامسر، از شرق تا تنکابن و از جنوب تا کوه های البرز را در دید داشت.

علت نامگذاری قلعه مارکوه رامسر

در گویش محلی ها، کوهی که قلعه مارکوه بر فراز آن قرار گرفته، مخفف شده و مرکو خوانده می شود. در گذشته نیز اسامی چون قلاچکوه، سعادت کوه، سفالین کوه و قلاچکوه بر آن اطلاق می شده. قلعه نیز گاه به نام “اُزبلو” خوانده می شده. برخی روایت ها، همچون نوشته های جهانگردی روسی به نام ملگنوف، نام قلعه کوه را به آن نسبت می دهند. با این حال درباره وجه تسمیه قلعه مارکوه رامسر، نظرهای مختلفی وجود دارد. برخی بر این باورند که وجود مارهای بسیار در کوهی که این قلعه بر روی آن قرار گرفته، باعث شده آن را مارکوه بنامند.

مخالفان این نظریه، معتقدند از آن جا که در زبان و گویش محلی، برای کلمه مار، واژه دیگری وجود دارد، این احتمال مردود می باشد. نظریه دیگر، به شباهت ظاهری کوه مارکوه، به مار اشاره دارد. این کوه از دور شبیه مار بزرگی به نظر می رسد که از زمین سر به در آورده. احتمال سوم علت نامگذاری قلعه مارکوه رامسر را این می دانند که این منطقه محل زندگی اقوام مارد بوده و از این رو این کوه را مارد کوه می نامیده اند و این کلمه در گذر زمان بدل به مارکوه شده. لازم به ذکر است که ماردها پیش از آریایی ها در تنکابن و اطراف آن می زیسته اند.

تئوری دیگر مطرح شده در این زمینه، مربوط به کسانی می باشد که می گویند نام مارکوه، به آئین مهرپرستی یا میترائیسم پیش از اسلام ( کیش پرستش خورشید) باز می گردد. به باور آنها، مار همان مادر در گویش محلی است و مادر اشاره به مهر یا میترا دارد. از این رو مارکوه در واقع کوه مادر و یا کوه الهه خورشید، میترا بوده. گروهی نیز عنوان می کنند که با توجه به موقعیت قلعه مارکوه رامسر، راهزنان قدیم، گنجینه ها و اموالی را در جاهای مختلف این کوه پنهان می کردند و این باعث شد این کوه به عنوان مالکوه و سپس مارکوه خوانده شود.

تاریخچه قلعه مارکوه رامسر

برخی از کاشناسان، قلعه مارکوه را یک برج و باروی پر استحکام ساخته شده در قرون سوم تا هفتم هجری قمری می دانند. استدلال آنها بر این استوار می باشد که این بنا از منظر معماری و ساختار، شباهت های بنیادین به بناهای این دوره، برای نمونه قلعه بابک دارد. با این حال برخی با اشاره به مصالح به کار رفته در آن یعنی آهک، سنگ های رودخانه ای و ساروج، این نظر را دارند که قلعه مارکوه رامسر، متعلق به دوره ساسانی و قبل از ورود اسلام به ایران است.

کاوش های جدید و به دست آمدن نمونه هایی از آجر در این بنا، کارشناسان پژوهشکده باستان شناسی ایران را به این نتیجه رسانده که همان احتمال اول یعنی دوران اسلامی به واقعیت نزدیک تر بوده، چرا که در قبل از اسلام، استفاده از آجر در بناها رواج نداشته. در متون کهن تاریخی از جمله جامع التواریخ نیز اشاراتی به قلعه مارکوه رامسر شده و از تسخیر این قلعه به دست اسماعیلیان در قرن ششم سخن به میان می آید. میرزا حسن خان اعتمادالسلطنه نیز در باره این قلعه می نویسد:

کوهی در تنکابن وجود دارد که آن را مارکوه می نامند و در آن برج و بارویی است به نام قلعه مارکوه رامسر. در آن دخمه های گوناگون و شب پره های بسیار هست که خود را به انسان و روشنایی ها می زنند و مانع ورود به دخمه ها می شوند. مکانی که آن را نقاره خانه می نامند، در بالای کوه جای دارد که هر گاه سنگی روانه آن کنند، آوایی چنان طبل حادث می گردد و تا نیم فرسنگی به پیش می رود.

معماری قلعه مارکوه رامسر

صعود به قله و رسیدن به قلعه مارکوه رامسر، در بلندای آن، مسیر متفاوت و پر هیجانی دارد. در ابتدای مسیر باید 320 پله که در بخش جنوبی قله از داخل روستای تلارسر به سمت بالای کوه کشیده شده، طی کرد. گذر از این پلکان مارپیچ بتنی و عبور از میان درختان انبوه بلوط و انجیلی و پرچین ها، بسیار جذاب و دل انگیز است. در این مسیر، گل سنگ ها و بوته های شمشاد، اطراف راه را پوشانده اند. طی این مسیر حدود 15 دقیقه طول خواهد کشید. پس از آن به برج و باروهای سنگی قلعه مارکوه خواهید رسید و دریا، شالیزارهای رامسر و کتالم در برابر چشمان شما قرار خواهد گرفت.

مساحت قلعه مارکوه 600 متر مربع بوده که اکنون تنها برج های پشتیبانی و 4 حصار کناری آن به جای مانده. این قلعه ظرفیت حضور همزمان 100 سرباز را در وضعیت آزاد و راحت دارد. در حال حاضر برای سکونت نگهبان فعلی قلعه، اتاق بازسازی شده ای از سیمان، ملات و سنگ لاشه، ساخته شده و یک ورودی هم در بخش شمال شرقی، راه ورود به درون قلعه است. مصالح استفاده شده در قلعه مارکوه رامسر، ساروج و سنگ و گچ می باشد. شالوده این بنا از جنس آهک و شامل صخره طبیعی قرار گرفته در زیر آن بوده. فضاهای داخلی قلعه که در حال حاضر تقریبا اثری ازآنها باقی نمانده، در بردارنده دهلیزها، مردگرد، برج و راهروها بوده.

قطعه های سفالی شکسته داخل قلعه نشان دهنده آن است که آب آشامیدنی ساکنان قلعه، از چشمه های بیرون از قلعه تامین می شده. یک روایت محلی بیان می کند که تونلی در درون قلعه مارکوه رامسر ساخته شده که پایان آن به روستای نیاسته در پایین مارکوه می رسد. اهالی می گویند این تونل برای خروج اضطراری ساکنان قلعه در هنگامه خطر بوده. با این حال باستان شناسان با بررسی چاله ای که مردم آن را ورودی تونل می دانند، به این نتیجه رسیدند که این چاله کاربرد تونل نداشته و سرداب قلعه بوده.

مرمت های قلعه مارکوه رامسر

قلعه مارکوه رامسر در طی زمان، آسیب های بسیار جدی دیده و هیچ نوع بازسازی در آن، انجام نشده بوده. به همین دلیل از اسفند 97 بودجه مناسبی برای اصلاح و ترمیم این قلعه پیش بینی شده و مرمت هایی کارشناسانه و ظریف برای بازسازی قلعه انجام گردیده. در ابتدا دیواره ضلع جنوبی این بنا مرمت شده و پس از آن، راه خاکی مسیر قلعه، برای سهولت دسترسی و رفت و آمد، و همچنین زیبایی بیشتر بنا، سنگفرش شده. بخش های رو به ویرانی نهاده جداره های بیرونی قلعه، با به کار گیری ملات سیمان و سنگ لاشه، بازسازی گردیده اند.

برای محافظت از دیوارها، درختانی که درون قلعه روییده اند را با موادی شیمیایی پوشانده اند تا بیش از این رشد نکنند. همچنین آفت کشی و سم پاشی هایی برای از بین بردن حشرات انجام شده. افزون بر این، فضاهای مخصوصی برای استراحت مسافران در میانه مسیر رسیدن به قلعه مارکوه رامسر، طراحی شده تا آنها به دیواره های پلکان مسیر تکیه ندهند. با وجود مرمت های انجام شده، به دلیل رطوبت بالای منطقه، سرمای محیطی، ریشه های درختان اطراف و نوع پوشش گیاهی منطقه، همچنان ترک های عمیقی در قلعه وجود دارد.

قلعه مارکوه کجاست؟

قلعه مارکوه از جمله جاذبه های گردشگری رامسر است که برای رسیدن به آن، باید ابتدا وارد جاده رامسر تنکابن شده و تا جنوب کتالم، مسیر را ادامه دهید. در دامنه مارکوه، برای رسیدن به بقایای قلعه مارکوه رامسر، باید وارد جاده نیمه آسفالته ای شوید. همان طور که پیش از این گفتیم، برای رسیدن به بالای کوه باید حدود 311 پله را بالا روید که به طور متوسط، 15 دقیقه زمان می برد. اگر در زمینه یافتن مسیر قلعه به مشکلی برخوردید، حتما از محلی ها کمک بگیرید، چرا که متاسفانه راهنماهای آموزش داده برای هدایت گردشگران در این منطقه وجود ندارد.

فاصله این بنا تا شهر رامسر 10 کیلومتر می باشد که با 20 دقیقه رانندگی پیموده خواهد شد. اگر از سمت تنکابن قصد سفر به این کوه را دارید، سی دقیقه رانندگی انتظارتان را خواهد کشید. علاقمندان به عکاسی هم باید در خاطرشان باشد که با تجهیزات لازم در این زمینه به این قلعه بروند. گرفتن عکس قلعه مارکوه، می تواند تجربه بسیار نابی از عکاسی را به خاطرات آنها بیفزاید. پس از بازید از این جاذبه گردشگری زیبا، می توانید سری هم به دیگر نقاط دیدنی شهر خاطره برانگیز رامسر، همچون آبشار سیاسرت، جنگل دالخانی، سد میجران و یا دریاچه قو بزنید.

قلعه مارکوه رامسر: جاده رامسر تنکابن، کتالم، کوه مارکوه