حمام گنجعلی خان

یکی از تاریخی ترین مناطق کشور که توانسته عده زیادی را به سمت خود جذب نماید، کرمان می باشد. در کرمان جاذبه های طبیعی و تاریخی متعددی وجود دارد که از بین آن ها می توان به حمام گنجعلی خانه اشاره کرد که با نام موزه مردم شناسی کرمان نیز شناخته می شود. در این مقاله به سراغ معرفی این اثر تاریخی رفتیم تا بتوانید اطلاعات کافی درباره آن به دست آورید بنابراین بهتر است تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

حمام گنجعلی خان کجاست و مسیر دسترسی

برای رسیدن به حمام گنجعلی می توانید ابتدا خود را به میدان قرنی برسانید و سپس به سمت شمال و خیابان امام برانید. این خیابان تا ورود به خیابان امام خمینی ادامه دهید. بعد از رسیدن به مسجد سید جمال الدین به سمت چپ رفته و سپس به طرف راست بپیچید. مقصد شما درست بعد از کافه پلاک قرار گرفته است و مسافت مسیر گفته شده تقریبا 1.2 کیلومتر می باشد. اگر تمایل داشته باشید از این مسیر استفاده کنید در حدود 5 دقیقه نیز بدون ترافیک در راه خواهید بود. یک لوکیشن از حمام گنجعلی خان برایتان قرار داده شده تا با استفاده از آن بتوانید به آسانی و از طریق نقشه خود را به مقصدتان برسانید.

آدرس حمام گنجعلی خان: کرمان، میدام ارگ، جنب بازار گنجعلی خان

درباره حمام گنجعلی خان

دوران صفویه یکی از مهم ترین سال هایی است که افراد می توانند اثار ارزشمندی را مربوط به آن بیابند. یکی از این اثار گران بها حمام گنجعلی خان می باشد که مربوط به صفویه بوده و به دلیل دارا بودن معماری خاص خود در کنار تزیینات زیبایش توانسته عده زیادی را جذب نماید. در حال حاضر گردشگران زیادی برای مراجعه به این بنای مهم تاریخی اقدام می کنند و شما نیز می توانید در سفرتان به کرمان به بازدید از آن بروید. این حمام در طول سال هایی که ساخته شده مورد مرمت قرار گرفته و یکی از مهم ترین بازسازی های انجام شده بر روی آن به سال 1347 بر می گردد که به عنوان موزه مردم شناسی شناخته شد.

پس از آن مجسمه هایی در اقصی نقاط حمام قرار گرفت تا افرادی را از طبقات متعدد جامعه به نمایش بگذارد. این حمام هم چنین در لیست آثار ملی نیز حضور دارد و به عنوان یکی از بهترین آثار به جای مانده از سال 1020 قمری شناخته می شود. گنجعلی بیک یکی از مهم ترین حکام در کرمان بود که در زمان شاه عباس می زیست و در آن زمان بنا های مهمی را احداث کرد. این حمام نیز توسط وی ساخته شد تا بتوان از آن به عنوان یک جای مهم استفاده نمود. معمار این بنای تاریخی استاد سلطان محمد معمار یزدی بود که معمار بسیار زبده ای بود. مسجد گنجعلی خان هم یکی دیگر از بخش های مجموعه گنجعلی خان به حساب می آید که قدمت آن به دوران صفویه می رسد.

تاریخچه حمام گنجعلی خان کرمان

یکی از بهترین حاکمانی که در دوران صفویه بر کرمان حکومت کرد، گنجعلی بیک معروف به گنجعلی خان بود. وی به دلیل احداث بنا های مختلف و آباد کردن شهر در بین افراد به شهرت رسید و خواهان زیادی داشت. به عنوان مثال یکی از اقدامات او ساخت میدانی بزرگ در قلب کرمان بود که طول آن بیشتر از 100 متر و عرض آن به 50 متر می رسید. اطراف میدان نیز ساختمان های مهمی هم چون مدرسه، بازار بزرگ کرمان، حمام، آب انبار، ضرابخانه و… ساخت تا مجموعه ای جذاب بسازد.

لازم به ذکر است ساخت تمامی این قسمت ها و بنا ها به تدریج انجام گرفت و حمام نیز همان طور که به آن اشاره کردیم در سال 1020 هجری قمری در بخش جنوبی این مجموعه ساخته شد. تا سال 1316 مردم از این حمام استفاده می کردند اما سرانجام به تغییر کاربری آن به موزه در سال 1347 مورد استفاده برای گردشگران قرار گرفت. از آن جا که حمام گنجعلی خان یکی از مهم ترین آثار در فهرست ملی کشور محسوب می شود، همه ساله عده زیادی از گردشگران برای تماشای آن اقدام می کنند. بهتر است اگر به کرمان سفر کردید از این حمام نیز دیدن نمایید تا بتوانید تجربه ای جذاب داشته باشید.

معماری حمام گنجعلی خان

یکی از مواردی که می توان برای معماری بنا به آن اشاره نمود، معمار یزدی استاد سلطان محمد بود که این حمام را احداث کرد. معمولا معمار ها در ارزشمند شدن یک بنا بسیار مهم هستند چرا که توانایی و مهارت آن ها در خلق آثار بسیار مهم می باشد. این معمار نیز خبره بود و توانست این بنای با ارزش را بسازد. حمام گنجعلی خان توسط پسر گنجعلی بیک ساخته شد یعنی علیمردان خان پیگیری و تکمیل گشت و به شکل امروزی درآمد. این حمام ابعادی با طول و عرض 26 در 30 متر داشته و زیر بنای آن نیز به 1300 متر مربع می رسد.

این حمام دارای یک سردر زیبا با معماری ویژه می باشد و داخل آن نیز بخش هایی هم چون دالان، رختکن، حوض و خزینه با معماری خود قرار گرفته اند. شما در معماری این بنا می توانید تزیینات زیبایی در گچ بری و خطاطی های مختلف در کنار کاشی کاری های متعدد تماشا نمایید که جلوه ای خوب به سازه بخشیده اند. حتی مصالحبه کار رفته در ساخت این حمام نیز تلفیقی از معماری و هنر می باشد. یکی از مهم ترین بخش هایی که در این حمام ساخته شده بود همانند دیگر بنا های مربوط به دوران صفویه، قسمت شاه نشین می باشد.

همان طور که از نام آن مشخص است این بخش متعلق به طبقه ثروتمندان بود و دیگر افراد به بخش های مختلف حمام می رفتند. درواقع بخش های مربوط به ثروتمندان و مردم عادی از هم جدا بودند. برخی از معمارانی که در کار خود ماهر بودند یک سری غرفه می ساختند تا مردم با آسایش بیشتری برای مراجعه به حمام ها اقدام نمایند. کاشی ها و سنگ های زیبای به کار رفته در معماری این حمام سبب شده تا نمای داخلی بسیار زیبا شود. 6 غرفه دور تا دور رختکن واقع شده اند و وسط آن ها نیز یک حوض زیبا قرار گرفته است.

یک فواره در قلب این حوض نیز تعبیه شد تا افرادی که به دور آن می نشستند موسیقی دل نشینی را داشته باشند. یکی از مواردی جالبی که معمولا در معماری یک اثر تاریخی همانند حمام گنجعلی خان در نظر گرفته می شد، قسمت مربوط به روشنایی بود. در آن زمان که هنوز برق روشنای خانه ها و بنا های دیگر نبود می بایست سازه ها را به گونه ای تعبیه کنند تا از این بابت دچار مشکل نشوند. این حمام نورگیر هایی را در سقف داشت که آن ها به گونه ای طراحی شده بودند تا افراد بییرون حمام نتوانند درون را تماشا کنند.

نور خورشید از این نورگیر ها عبور می کرد و نمایی زیبا از بازتاب آن در بخش های مختلف حمام می نشست. هم چنین این نورگیر ها به گونه ای بودند که باعث تنظیم حرارت گرمخانه نیز می شدند. بعد از تولید گرما، گرمای حمام ابتدا به گلخن و سپس از طریق یک سری کانال به زیر گرمخانه منتقل می شد. بعد از گرم شدن کف گرمکن، هوای آلوده از طریق روزنه هایی به بیرون می رفت. گرم شدن آب خزینه از طریق آتش زدن چوب ها انجام می گرفت.

قسمت های مختلف حمام گنجعلی خان

اگر تمایل دارید به این بنای تاریخی مراجعه کنید بهتر است ابتدا با بخش های مختلف آن آشنا باشید تا بتوانید بهتر از قبل برای مراجعه و تماشای آن اقدام نمایید. در ادامه می توانید با این قسمت ها بیشتر آشنا شوید:

سردر حمام

در همین ابتدای ورودتان به حمام می توانید سردی زیبا با معماری منحصر به فرد را تماشا کنید. سردر حمام در مجموعه ای از تزیینات زیبا با آجر های جذاب قرار گرفته و نقاشی های به کار رفته در اطراف آن نیز بسیار دیدنی می باشند. لازم به ذکر است ورودی حمام نیز همین گونه می باشد و بسیار دیدنی است.

دالان و هشتی

با ورود به حمام به یک راهرو می رسید که وظیفه آن هم دیده نشدن درون حمام توسط افراد خارج از محیط داخلی می باشد و هم گرمای حمام را حفظ می کند. در نهایت این راهرو یا دالان به یک هشتی می رسد و در واقع محیطی سر پوشیده و کوچک است که بعد از ورودی واقع شده است. پس از این که از هشتی عبور کردید می توانید یک درگاه را ببینید که نقاشی شده بوده و در نهایت به بخش های دیگر حمام منتهی می گردد.

رختکن یا سربینه

از دیگر بخش هایی که می توانید برای مراجعه به این حمام که از جاذبه های گردشگری کرمان به شمار می رود اقدام نمایید، رختکن می باشد که نام دیگر آن نیز سربینه است. سربینه حمام در واقع یک محیط هشت گوشه بوده که در وسط آن نیز یک حوض هشت ضلعی قرار گرفته است. پیش تر نیز به آن اشاره کردیم که اطراف حوض هشت ضلعی غرفه هایی با تعداد شش عدد ساخته شده تا افرادی که به این حمام مراجعه می کردند بتوانند بنشینند یا استراحت کنند و هم چنین برای عوض کردن لباس خود نیز از آن استفاده نمایند.

لازم به ذکر است که هر کدام از این غرفه ها نور مختص خود را دارا می باشد و از این بابت نورگیری درست انجام شده است. یکی از مواردی که باید درباره غرفه ها به آن اشاره کرد این است که هر کدام از این غرفه ها مربوط به یک قشر خاص می باشد که از بین آن ها می توان به بازاری ها، ثروتمندان، مردم عادی، روحانیون و… اشاره نمود. از تزیینات به کار رفته در بخش سربینه حمام گنجعلی خان می توان به کاشی کاری های زیبا در کنار سنگ های مرمر و سقف های کاربندی اشاره نمود.

نورگیر هایی که در این بخش به کار رفته سبب شده تا فضای دلنشینی به وجود آید و شما حتی با دیدن آن ها نیز لذت ببرید. سقف قسمت سربینه یک ایده جذاب از یزدی بندی بوده و در آن از نقاشی های اسلامی و کاشی های خشتی استفاده شده است. برخی از افرادی که به حمام می آمدند از قسمت هایی خلوت و البته تودرتو استفاده می کردند تا به عبادت بپردازند یا در آن ها استراحت نمایند.

میان در

یک قسمت دیگر نیز در حمام گنجعلی خان وجود دارد که به میان در معروف است و در واقع یک رختکن کوچک می باشد. این رختکن باعث رد و بدل شدن گرما بین گرمخانه و سربینه می شده است. مردم بعد از آن که خود را شستند به این قسمت رفته و کمی از وقت خود را در این بخش می گذراندند تا دمای زیاد بنشان کاسته شود و تغییر ناگهانی دمای بدن باعث ایجاد بیماری در آن ها نشود. میان در از یک طرف به سربینه و از طرف دیگر به گرمخانه ختم می شود.

راهرو

در سربینه حمام گنجعلی خان یک راهروی تقریبا طولانی وجود دارد که سربینه و گرمخانه را به هم متصل می کند. راهرو را اگر دنبال کنید به یک هشتی خواهید رسید که اطراف آن سکو هایی وجود دارد. بر روی این سکو ها برخی از ظروف مثل تشت، لنگ، حنا، شانه، سنگ پا و… قرار می گرفت تا هر کسی که تمایل داشت از این موارد استفاده کند.

گرمخانه

بخش دیگری که در حمام وجود دارد قسمت گرمخانه می باشد که ابعاد طول و عرض آن به ترتیب 6.25 و 7.5 متر است. گرمخانه به شکل مستطیل طراحی شده و در خود یک حوض آب سرد دارد که تزیینات مختلفی را نیز شامل می شود. به عنوان مثال طاق خیمه مانند قرار گرفته بر روی این حوض شامل کاشی کاری و گچ بری زیبایی می شود. یکی از مواردی که در بخش معماری عجیب و در نوع خود جالب می باشد، سیستم لوله کشی آب و فواره های درون حوض می باشد.

یک سنگ نیز در این قسمت وجود دارد که معمولا مراجعین به عنوان سنگی می شناختند که زمان را به آن ها نشان می داد. این سنگ با قصر ده سانتی خود به صورت یکپارچه و بسیار شفاف می باشد و نور را درون حمام منتقل می کند به همین دلیل افراد از روی نور منعکس شده می توانستند زمان را متوجه شوند.

خزینه

یکی دیگر از بخش هایی که در این حمام وجود دارد قسمت خزینه می باشد و دارای ابعادی با طول و عرض 8.5 در 5.75 متر است. خزینه دارای سه عدد حوض بوده که هر کدام درجه دمایی آب متفاوت دارند. یک حوض آب نیمه سرد، حوض میانی آب گرم و حوض سوم دارای آب نیمه گرم می باشد. در کنار خزینه محیطی به نام خلوت گرمخانه وجود دارد که به صورت هشت ضلعی است.

تزیینات به کاررفته در حمام گنجعلی خان

در هر کدام از بخش هایی که پیش تر به آن ها اشاره کردیم، تزییناتی وجود دارد که شما با مراجعه به این حمام می توانید از آن ها دیدن نماید. در ادامه می توانید اطلاعات کافی درباره تزیینات حمام گنجعلی خان را به دست آورید.

ورودی و سردر حمام گنجعلی خان

در اطراف سردر حمام نقاشی هایی کشیده شده که استاد آن میرزا شکرالله بوده و در کنار کتیبه ای قرار گرفته اند. این کتیبه رو سنگ مرمر بوده و با خط نستعلیق روی آن یک دستخط با حروف ابجد وجود دارد. پژهشگران توانسته اند تنها یک مصراع از این متن را رمزگشایی کنند که به معنی: ” کسی نداده نشان در جهان چنین حمام (سال 1020 ه.ق)” می باشد. تزیینات گچ بری و نقاشی های این بخش از حمام گنجعلی خان به واسطه مقرنس کاری سردر به دو قسمت تقسیم شده است. بخشی از این مقرنس کاری ها که در بالای سردر قرار دارد مربوط به دوران صفویه می شود.

گچ بری این قسمت چندی پیش در سال 1374 توسط میراث فرهنگی بازسازی و مرمت شد. نقاشی هایی گه در پایین سردر قرار دارند مربوط به دوران قاجاریه می شوند و در واقع بر روی تزیینات زمان صفویه شکل گرفته اند. در این نقاشی ها می توانید به تماشای خسرو و شیرین، شاه ها در هنگام شکار، بهرام، حیوانات و… بپردازید. لازم به ذکر است که با گذشت زمان نقاشی های اطراف سردر یا از بین رفتند یا کمرنگ شدند و به همین دلیل در دوره های مختلف مورد مرمت قرار گرفتند تا این میراث برای آیندگان نیز باقی بماند.

رختکن

اِزارِه (این واژه مربوط به قسمتی سنگی از دیوار اتاق یا ایوان می شود که از کف طاقچه تا روی زمین می باشد) مربوط به سکو های سربینه تا تقریبا یک متر شامل کاشی کاری هایی می شوند که بر روی آن ها نقش هایی از گل های هندسی قرار دارد. در قسمت ورودی رختکن شما می توانید بر روی قوس های آن نقش هایی از لک لک را تماشا کنید که روی دو سنگ مرمر سفید قرار دارند. دو سکوی سنگی را بعد از این نقوش خواهید دید که بر روی آن ها نیز تا یک متر گل های انار و کوکب را نقاشی کرده اند. کف سکو های سربینه نیز یک سری کاشی های مربع طور قرار دارد که رنگ آن ها فیروزه ای بوده و خود نمایی می کنند.

سربینه یا گرمخانه حمام

در بخش گرمخانه مجموعا سه تالار وجود دارد که یکی از آن ها خصوصی بوده و دو تالار دیگر عمومی می باشد و اِزارِه دیوار های این تالار ها به صورت کاشی کاری دیده می شوند. بخش بالایی دیوار را گچ گرفته اند و تزیینات به کار رفته در بالای اِزارِه و نصف سقف نیز سطوح کاربندی می باشد. هم چنین در قسمت مشترک بین سطح نوار هایی وجود دارد که باریک بوده و از جنس کاشی با رنگ فیروزه ای هستند.

هم چنین کاشی کاری هایی را نیز در بالای قوس های کوچ و بزرگ ستون ها نیز خواهید دید که خودنمایی می کنند. نقش هایی که بر روی این کاشی ها وجود دارد طرح هایی از گل و بوته با رنگ های سبز لاجرود، آبی و حنایی در کنار رنگ سفید هستند. البته لازم به ذکر است که در بخش های مختلف یک سری تنوع وجود دارد که همین متفاوت بودن زیبایی را دو چندان کرده است.

محیط میانی

یک فضایی به صورت دالان پیچ در پیچ میان سربینه و گرمخانه وجود دارد که ورودی های آن قوسی شکل بوده و ارتفاعشان تا 2 متر می رسد. اِزارِه دالان های این حمام هگی کاشی کاری شده می باشند و روی آن ها نیز نقش های مختلفی دیده می شود که از بین آن ها می توان به نقاشی زنان نوازنده و نقش های گلدار اشاره کرد. نقاشی های زنانی که گفته شد با توجه به نوع کلاه یا لباسی که بر تن داشتند مشخص می کرد مربوط به چه دوره ای از صفویان می شدند. شما هم چنین می توانید منظره هایی از لحظه های شکار و طبیعت را تماشا نمایید که روی نوار هایی باریک وجود دارند.

موزه مردم شناسی کرمان

همان طور که پیش تر نیز به آن اشاره شد، حمام گنجعلی خان پس از یک بازسازی و مرمت که در سال 1347 بر روی آن انجام شد، تبدیل به یک موزه زیبا گشت تا گردشگران بتوانند برای تماشای این اثر تاریخی اقدام نمایند. یک سری مجسمه نیز چند سال بعد در دانشکده هنر تهران ساخته شد و درون حمام در بخش های مختلف آن قرار داده شد که نشانگر مردم قدیم و کارهایی است که در این حمام انجام می گرفته است.

این مجسمه ها مورد استقبال مردم قرار گرفت و به همین دلیل تبدیل به یکی از بهترین موزه های ایران شد. این مجسمه ها ساخته شده از جنس موم هستند و روی آن ها با لباس های محلی مربوط به همان زمان صفویه پوشانده شده است. شما با مراجعه به این موزه می توانید علاوه بر معماری و مجسمه های گفته شده به تماشای وسایلی که در حمام مورد استفاده قرار می گرفت همانند سدر، حنا، لنگ، سنگ پا و… نیز بپردازید.

مدت زمان بازدید از موزه مردم شناسی کرمان

اگر به کرمان سفر کردید و تمایل داشتید از حمام گنجعلی خان دیدن نمایید بهتر است یک سری اطلاعات نیز در این باره داشته باشید تا بتوانید بازدید بهتری را تجربه نمایید.

مدت زمان بازدید از موزه مردم شناسی کرمان: یک الی دو ساعت

شماره تماس موزه مردم شناسی کرمان: 32225577-034

تایم کاری موزه مردم شناسی کرمان: همه روزه از ساعت 9 تا 20:30