عمارت کلاه فرنگی بی سیم

عمارت کلاه فرنگی بی سیم که امروزه به عنوان دفتر کار وزیر ارتباطات مورد استفاده قرار می گیرد، بنایی است که در سال 1379 با شماره ثبت 2693 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. در عمارت کلاه فرنگی بی سیم، موزه رادیو و مخابرات، مورد بهره برداری قرار می گیرد.

معرفی عمارت کلاه فرنگی بی سیم

عمارت کلاه فرنگی بی سیم در پی نیاز به ایجاد تشکیلات بی سیم مخابراتی برای ارتباط سریع و مستقیم کشور ایران با دیگر کشورهای جهان در نخستین سال های سده چهاردهم خورشیدی یعنی سال 1303 ساخته شد. وزارت جنگ ایران بانی ساخت این بنا شد. علت انتخاب نام کلاه فرنگی برای این عمارت، شباهت گنبدهای آن با کلاه هایی است که از فرانسه در اوایل دوران حکومت پهلوی اول، وارد ایران شد. در گذشته بنای این عمارت در میان باغ های خرم و با صفایی قرار داشت. به همین خاطر مردم آن زمان به آن، باغ بی سیم می گفتند. نخستین ایستگاه رادیویی در این مکان ایجاد شد.

تاریخچه عمارت کلاه فرنگی بی سیم

برخی از عناصر کاربردی همزمان با ظهورشان در کشور، موجب برقراری ارتباط بین ملت های مختلف می شوند و از آن ها به عنوان نماد یک عنصر فرهنگی یاد می گردد. هر بنایی که از دوران گذشته بر جای مانده است، قدرت برقراری یک ارتباط مستقیم با آیندگان را دارد. مطالعه تاریخچه عمارت کلاه فرنگی بی سیم نیز می تواند حال و هوای آن دوران و آنچه که بر تاریخ این سرزمین گذشته است را زنده کند. اینجا ایستگاهی است که از آن بیانیه اشغال تهران به سراسر ایران ارسال شد. زمان ساخت این عمارت، چند دستگاه کابل فرستنده با موج بلند از روسیه خریداری و به این محل انتقال داده شد. پس از نامگذاری ساختمان نخستین دکل آن به ارتفاع 120 متر افراشته شد. نخستین پیامی که از عمارت کلاه فرنگی بی سیم ، مخابره شد از روسیه بود و در سال 1305 مخابره گردید. اما آغاز به کار رسمی این بنا، در سال 1306 و پس کودتای رضاخان اتفاق افتاد.

با گذشت زمان و اختراع دستگاه های قویتر و پیشرفته تر، دستگاه هایی از فرانسه جایگزین کابل های تلفن و بی سیم گردیدند. در سال 1307 یک خط ارتباطی میان دارالفنون و کاخ گلستان راه اندازی می شود و این خط به مرور زمان تا گنبد سلطانیه و تبریز ادامه می یابد. البته شاید با توجه به ماهیت کاربردی این عمارت بهتر باشد تاریخچه آن را از هفتاد سال پیش از احداثش، مرور کنیم. در دوران قاجار و هفتاد سال پیش از تاسیس عمارت کلاه فرنگی بی سیم، سیستم های پست و تلگراف وارد ایران شده بود. در آن زمان به علت اهمیت جایگاه تلگراف، زمانی که مردم می خواستند تحصن های اعتراضی کنند در تلگراف خانه ها جمع می شدند و از آنجا پیام ارسال می کردند. اعتضادالسلطنه، در سال 1277 هجری قمری گروهی از جوانان ایرانی را برای یادگیری فنون رسانه ای راهی پاریس نمود. در زمان وزارت امیرنظام گروسی، خطوط تلگراف تا تبریز و شمیران ادامه پیدا کرد.

نخستین شرکت تلفن ایران در سال 1284 هجری تاسیس می شود و تا سال 1308 که کارهای مربوط به موسسات تلفنی به عهده وزارت پست و تلگراف قرار می گیرد. یک مدرسه بی سیم قشون در سال 1304 خورشیدی با هدف تعلیم اصول مخابرات تاسیس شد. در فاصله سال های 1304 تا 1305، دستگاه های بی سیم مخابرات در شهرهای مختلف ایران از جمله کرمان و کرمانشاه، شیراز و مشهد، تبریز و خرمشهر نصب و راه اندازی گردید. برای ساختمان عمارت کلاه فرنگی بی سیم در سال 1307 از طریق مناقصه دو دستگاه موج بلند از شرکت های فرانسوی خریداری شد. این وزیر پست و تلگراف وقت در سال 1309 (پس از افتتاح دستگاه های موج بلند فرانسوی) مرکز فرستنده را از مرکز گیرنده مخابرات، جداسازی کرد. در همین زمان در نجف آباد و جنوب شرق تهران یک مرکز گیرنده استقرار می یابد. مرکز مخابرات نیز در عمارت کلاه فرنگی بی سیم که در آن زمان محل وزارت پست و تلگراف و تلفن بود جای داده می شود. اما پس از مدتی وزارت پست و تلگراف به مکانی دیگر که همان موزه پست و ارتباطات امروزی است منتقل می شود. پس از وقوع جنگ جهانی دوم، روند پیشرفت ها کند و تا حدودی متوقف می شود تا سال 1316 که رادیو رسما آغاز به کار می کند.

تبدیل عمارت کلاه فرنگی بی سیم  به مهم ترین بنای مخابراتی بی سیم

سه سال پس از ساخته شدن عمارت کلاه فرنگی بی سیم، این ساختمان تبدیل به مهم ترین بنای مخابراتی ایران می شود و در سال 1308، هیات وزیران، تصویب نامه ای وضع می کنند که به موجب آن رسیدگی به کارهای مربوط به تلفن هم برعهده پست و تلگراف قرار می گیرد. نخستین وزیر این تشکیلات میرزا قاسم خانه صوراسرافیل نام داشت. از آن به بعد مخابرات بی سیم به شهرها و استان های مختلف ایران کشیده شد تا آنکه جنگ جهانی آغاز گردید و تجهیز کردن رادیو و ارتقاء دادن آن، به تعویق افتاد. از سویی دیگر، برق تهران و شهرستان ها کامل و ثابت و دائمی نبوده و تنها در ساعات محدودی ازشبانه روز مردم برق داشتند و همین مساله، کندی ها و محدودیت های زیادی را ایجاد می کرد.

نخستین بار که صدای رادیو در ایران شنیده شد

حدود هفتاد و اندی سال پیش، جمعیت زیادی در میدان توپخانه (میدان امام خمینی امروزی) گرد هم جمع آمده بودند تا صدای جعبه جادویی (رادیو) را بشنوند. قدسی رهبری با صدایی رسا گفت: اینجا تهران است، صدای ایران… . در سال 1316 زمینه بهره برداری از رادیو توسط وزارت پست و تلگراف ایجاد گردید. نخستین تست رادیویی در ایران توسط یک آمریکایی با نام لی دو فورست در سال 1316 انجام شد. ساختمان رادیو در کنار عمارت کلاه فرنگی بی سیم بنا شد و یک شرکت پیمانکار آلمانی اقدامات لازم را در آنجا انجام داد. نخستین نامی که برای رادیو در ایران برگزیده شد، دستگاه پخش صدا بود. افتتاح رسمی رادیو در روز 4 اردیبهشت ماه سال 1319 در یک مراسم رسمی در دارالفنون با حضور ولیعهد رضاخان انجام پذیرفت. برنامه چهار ساعته ای که آن روز در در مدرسه دارالفنون با سخنرانی دکتر احمد متین دفتری ضبط شد، از طریق فرستنده های مخابراتی عمارت کلاه فرنگی بی سیم به گوش از رادیو پخش شد.

در نیمه دوم سال 1319 اداره ای شکل می گیرد به نام اداره کل انتشارات و تبلیغات که مدیریت آن برعهده عیسی صدیق اعلم بود. در آن زمان، عمارت کلاه فرنگی بی سیم، در خارج از شهر تهران قرار داشت و عموم کارکنانش با مشکل رفت و آمد، مواجه بودند. همانطور که اشاره شد، برق تهران، محدودیت هایی داشت و به همین خاطر، تنها به مدت شش ساعت و نیم برنامه در تهران و زمان کمتری در سایر شهرستان ها پخش می شد. مساله دور بودن عمارت از شهر و مشکلاتی که به سبب آن پدید می آمد باعث شد که دو استودیوی کوچک رادیویی در میدان ارگ (که هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرند) ساخته شود. اخبار رادیو از میدان ارگ، پخش می شد. از آن جایی که در آن زمان، تنها در تهران و چند شهرستان، امکان پخش برنامه های رادیویی وجود داشت، اسم رادیو را رادیو تهران گذاشته بودند.

تاثیر نهضت مشروطه بر انقلاب تلگراف و عمارت کلاه فرنگی بی سیم

بیست سال پس از اختراع و ترویج تلگراف در اروپا، این صنعت وارد ایران شد. با ورود این تکنولوژی که در زمان خودش، نوعی جادو به حساب می آمد فرهنگ زندگی مدرن و اروپایی نیز در حرکتی آهسته وارد ایران شد. همزمان با این جریان، نهضت مشروطه نیز در ایران در حال شکل گیری و به ثمر رسیدن بود. متاسفانه عموم مردم در آن زمان، غرق در خرافات بودند و فکر می کردند که پیام های تلگراف با دخالت ارواح شیطانی رد و بدل می شوند. علی قلی خان که در آن زمان وزیر تلگراف بود، تصمیم می گیرد تا چند روزی رایگان باشد تا بتواند پیام های مهم را به شهرهای دیگر، مخابره نماید. توجه عموم مردم، پس از اعلام رایگان شدن تلگراف، به این پدیده بیشتر جلب می شود.

سرانجام پس از مدتی، دوران رایگان بودن تلگراف به پایان می رسد و بر سردر تلگرافخانه عبارت “از این به بعد حرف مفت قبول نمی شود” نصب می گردد. از آن جا اصطلاح حرف مفت، وارد ادبیات مردم ایران می شود. پس از شکل گیری مجلس مشروطه، اهمیت و جایگاه تلگراف افزایش می یابد و تبدیل به مهم ترین وسیله ارتباطی بین پایتخت و سایر شهرهای ایران می شود. زمانی که در خرداد 1287 محمدعلی شاه دستور به توپ بستن مجلس را می دهد، ابتدا تلگرافخانه تصرف می شود و سپس به سراغ مجلس می روند. تا اینجای یادداشت از اهمیت مسائل ارتباطی پیشرفته و مدرن آن زمان در زندگی و سیاست مردم، سخن به میان آمد، تا اهمیت و جایگاه عمارت کلاه فرنگی که پس از فراز و فرودهای بسیار در ایران ساخته و رسمیت یافت، روشن گردد.

معماری و پلان عمارت کلاه فرنگی بی سیم

این بنا در اراضی قصر قاجاری واقع شده و مساحت زمین آن 211544 و مساحت عمارت حدود 650 متر مربع می باشد. طبق حدسیات، ابراهیم معمار باشی، مسئولیت معماری آن را بر عهده داشته و پیمانکاری آن توسط شرکت هوختیف آلمانی صورت پذیرفته است. معماری عمارت کلاه فرنگی بی سیم برگرفته از سبک معماری نخستین سال های دوره پهلوی اول می باشد. در آن زمان اکثر بناها متاثر از اسلوب معماری غربی ساخته می شدند. علاوه بر این بنا تاثیرات معماری غربی را در بنای اداره پست میدان مشق و دیگر بناهای آن زمان می توان دید. نمای بیرونی این عمارت, علی رغم طراحی پلان های آن، متقارن می باشد. محور این تقارن، ورودی این بنا است. البته گنبد کلاه فرنگی نیز در محل تقاطع محورهای تقارن قرار گرفته و حالتی بسیار زیبا و جذاب را ایجاد کرده است.

سردر بنا دارای تزئینات بسیار خاصی است و در بالای ورودی اصلی که در ضلع غربی بنا واقع شده، قرار گرفته است. در هر طرف این ورودی سه عدد پنجره وجود دارد. تزئینات نمای ورودی با گچ و آجر و حجاری صورت پذیرفته است. البته پنجره های سه گانه در نماهای شمالی و جنوبی نیز تکرار می شوند. عنصر اصلی شکل دهنده تزئینات بنای عمارت کلاه فرنگی بی سیم، آجر است که رسم تزئین و نما سازی با آجر از دوران قاجار برجای مانده است. تزئینات منبت کاری نیز از جمله دیگر جاذبه های این بنا به حساب می آید. از کنار تزئینات سنگی (حجاری) سردر شمالی عمارت کلاه فرنگی بی سیم نیز نباید ساده گذشت. در این ساختمان نقش برجسته هایی وجود دارد که از گچ تراشیده شده اند. پوشش بام این عمارت زیبا و تاریخی شیبدار و از جنس فلز می باشد. سقف شیروانی این بنا را خرپاهای چوبی نگه داشته اند. قسمت کلاه فرنگی بنا نیز با مس ساخته شده است. برخی از قسمت های موجود در شرق و شمال بنا در سال 1316 به آن اضافه شدند.

جاذبه های گردشگری اطراف عمارت کلاه فرنگی بی سیم

این عمارت در کنار بسیاری از جاذبه های گردشگری تهران قرار دارد که دیدن همه آن ها بسیار شیرین و لذت بخش خواهد بود. اگر روزی به خاطر بازدید از عمارت کلاه فرنگی بی سیم، به این نقطه از شهر رفتید و وقت بیشتری برای دیدن و گردش داشتید، پیشنهاد می شود که از چند تا از دیگر جاهای دیدنی تهران که در اطراف این عمارت قرار دارند، بازدید به عمل بیاورید. در ادامه یادداشت برایتان چند نمونه از این جاذبه ها را می آوریم تا به انتخان خودتان یک یا چند تا از آن ها را به عنوان مقصد بعدی گردشگری پس از بازدید از عمارت انتخاب کنید.

باغ موزه دفاع مقدس: این موزه در سال های اخیر به منظور حفظ خاطرات رشادت های رزمندگان هشت سال جنگ تحمیلی ساخته شده است و مناظر بسیار زیبایی دارد و فاصله کمی با عمارت کلاه فرنگی بی سیم دارد.

باغ موزه قصر: این مکان تاریخی در گذشته با نام زندان قصر شناخته می شده و نخستین زندان رسمی سیاسی در ایران بوده و در فاصله چهار کیلومتری عمارت کلاه فرنگی بی سیم واقع شده است. برای رسیدن به باغ موزه قصر، حدود ده دقیقه در مسیری سر راست رانندگی کنید.

موزه رضا عباسی: موزه رضا عباسی یکی از بهترین موزه های ایران است و آثاری شاخص و چشمگیر در آن به نمایش درآمده است. برای رسیدن به موزه رضا عباسی نیازی به سوار شدن به خودرو نیست و با چند دقیقه پیاده روی می شود به آنجا رسید.

ساعات بازدید و قیمت بلیط بازدید از عمارت کلاه فرنگی بی سیم

این عمارت در تمام فصول سال برای دیدن مناسب و جذاب است ولی برای بازدید از آن نیاز به انجام هماهنگی های خاصی است. به همین دلیل بلیت ورودی و ساعات بازدید خاص برای آن وجود ندارد.

آدرس عمارت کلاه فرنگی بی سیم کجاست و مسیر دسترسی به آن

عمارت کلاه فرنگی در نزدیکی پل سید خندان و موزه رضا عباسی قرار دارد. برای رسیدن به عمارت کلاه فرنگی بی سیم، کافی است که خود را به پل سیدخندان برسانید. برای رسیدن به پل سیدخندان، یا از تاکسی استفاده کنید و یا سوار اتوبوس شوید. چند ایستگاه اتوبوس در اطراف سیدخندان وجود دارد. یک ایستگاه بسیار بزرگ تاکسی که برای اکثر نقاط تهران، تاکسی دارد در زیر این پل واقع شده است که رسیدن به آن را بسیار آسان می کند.

آدرس عمارت کلاه فرنگی بی سیم: تهران، خیابان دکترشریعتی، مقابل خیابان شهیدقندی، داخل محوطه وزارت ارتباطات