دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه جاذبه ای فوق العاده دیدنی و دوست داشتنی است که فراتر از یک دریاچه محسوب می شود چون دومین دریاچه آب شور بزرگ جهان، بزرگترین دریاچه ایران و بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه شناخته می شود. اگر میخواهید با این دریاچه بیشتر آشنا شوید و از گذشته آن تا ماجرای خشک شدنش بیشتر بدانید پس این مقاله را از دست ندهید.

دریاچه ارومیه کجاست؟

دریاچه ارومیه مابین دو استان آذربایجان غربی و شرقی قرار دارد و به عبارتی، نیمی از دریاچه در استان آذربایجان غربی و نیمی دیگر در استان آذربایجان شرقی قرار دارد اما چون این دریاچه به شهر ارومیه نزدیک تر است، نه تنها نام این شهر برای دریاچه انتخاب شده بلکه جزء معروف ترین جاهای دیدنی ارومیه هم به شمار میرود. این دریاچه یک جاذبه طبیعی است و مسیر ورودی اختصاصی و غیره ندارد و شما هرکجای دریاچه که باشید می توانید وارد دریاچه شوید.

اما دریاچه ارومیه که در فاصله 21 کیلومتری شهر ارومیه واقع شده، دو منطقه توریستی دارد که در ادامه این مطلب به آن ها اشاره خواهیم داشت یکی با نام منطقه کاظم داشی و دیگری با نام بندشرفخانه. برای دسترسی به منطقه کاظم داشی می بایست به شمال غربی دریاچه قرار دارد و یک ساعت طول میکشد تا از شهر ارومیه به منطقه کاظم داشی رسید. منطقه دوم که بندر شرفخانه نام دارد در استان آذربایجان شرقی یا همان تبریز قرار دارد که در شمال شرقی این دریاچه و نقاط مقابل منطقه کاظم داشی واقع شده و برای دسترسی به این بندر می بایست از جاده تبریز به سلماس استفاده کردو منطقه کاظم داشی در اواسط این جاده و بخش جنوبی منطقه محافظت شده میشو داغ قرار دارد.

تاریخچه دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه یک جاذبه طبیعی است و همانند بناهای تاریخی، تاریخچه آن قطعاً راجع به ساخت و ساز و غیره نیست لذا می خواهیم ببینیم در طول تاریخ، از این دریاچه چه استفاده هایی شده و تا چقدر دریاچه در تاریخ مهم بوده است.

اولین باری که در طول تاریخ و نوشته ها به دریاچه ارومیه اشاره شد به 900 سال پیش از میلاد مسیح برمیگردد یعنی نزدیک به 3هزار سال پیش که این دریاچه با نام چی چست به معنای درخشنده و کبودان شناخته میشده. در آن زمان آشوریان بر سرزمین ایران فرمانروایی می کردند و بین سال های 824 تا 858 پیش از میلاد مسیح، زمانی که شلمنسر سوم یا سالماناسار سوم فرزند آشور ناصیر پال دوم فرمانروای سرزمین بود، کتیبه ای نوشته شد که اولین اشارات به این دریاچه در طول تاریخ در آن قرار دارد. در این کتیبه درواقع به دو محل در اطراف دریاچه ارومیه اشاره شد که نام های آن دو، پرسواه و ماتای بود. پرسواه یعنی ایرانیان یا پارسیان و ماتای یعنی میتانی ها و همچنان که چن هزار سال از این کتیبه می گذرد هیچکس نمی داند که پرسواه و ماتای نام قبیله هستند یا نام منطقه.

همچنین جالب است بدانید اطراف این دریاچه در هزاران سال پیش، مرکز پادشاهی منائیان بود. مننا یا ماننا ها هزار سال پیش از میلاد مسیح، حکومتی با نام لولویی یا کوتی را در اطراف دریاچه ارومیه تشکیل دادند که مستقل از اتحاد ماد ها بود و تشکیلات دولتی آن ها در جنوب این دریاچه قرار داشت. گروهی ایرانی با نام متیان بعد از مدتی به لطف جنگ هایی که رخ داد منائیان را شکست دادند و خود در اطراف این دریاچه اقامت داشتند و آن گروه که سکا ها، کیمری ها و سرمتی ها شناخته می شدند هنوز کسی نمی داند که نامشان برگرفته از دریاچه ارومیه بود یا نام ارومیه از آن ها برگرفته شده. آن چه که میدانیم است که در طی 500 سال گذشته، بیشتر آذربایجانی ها و کرد ها در اطراف این دریاچه زندگی می کنند.

در طول این چند هزار سال، دریاچه ارومیه نقش مهمی در تجارت داشته و هر حکومتی که بر ایران فرمانروایی می کرد، همیشه سعی داشت برای محافظت از مرز و بوم و خود این دریاچه، کشتی های خود را در دریاچه قرار دهد. دریاچه ارومیه آب بسیار شوری دارد و در کنار آن، همیشه اینجا باد های سنگینی می وزد برای همین، کشتیرانی در این دریاچه کار هرکسی نبود و فقط بومی ها توانایی کنترل کشتی در این دریاچه را داشتند لذا یکی از منابع درآمدی مهمی که در این منطقه بود، همین راندن کشتی ها توسط بومی ها بود هرچند بخش زیادی از درآمد کسب شده از طریق دریاچه ارومیه حال تجارت باشد یا راندن کشتی توسط بومی ها به جیب خارجی ها می رفت چون در زمان قاجاریان که تجارت از طریق این دریاچه به اوج خود رسیده بود، نیرو دریایی فرانسه امتیاز کشتیرانی در دریاچه ارومیه را خرید.

در آخر هم در بحث نام هایی که برای دریاچه ارومیه انتخاب شده، همانطور که گفته شد چی چیست و کبودان اولین اسامی این دریاچه طبقه کتیبه ها و هرآنچه که از گذشته های دور مانده هستند. چون دریاچه ارومیه به ارمنستان نزدیک است، در گذشته های قوم های ارمنی در نزدیکی این دریاچه زندگی می کردند و آن ها نام این دریاچه را کپوتان گذاشته بودند. ایرانی ها هم در طول این چند هزار سال نام های همچون شور دریا و دریای شاهی را برای دریاچه ارومیه انتخاب کرده بودند. مابین این نام ها، در گذشته های دور یک فرقه بود از قوم خوارج که در نزدیکی این دریاچه زندگی می کردند و آن ها به این دریاچه شراه می گفتند یعنی دریاچه مخالفان. در پایان هم نام این دریاچه در دوران حکومت رضاشاه به دریاچه رضائیه تغییر پیدا کرد و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، نام آن ارومیه گذاشته شد که در زبان ترکی ارومو گولو خوانده می شود.

معرفی دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه 6001 کیلومتر مربع مساحت دارد، طول آن معادل 130 کیلومتر و عمقش هم 106 متر می رسد. از این رو، دریاچه ارومیه 25امین دریاچه بزرگ جهان از نظر مساحت محسوب می شود اما در بین دریاچه هایی که آب شور دارند، رتبه دوم را از آن خود می کند چون بزرگترین دریاچه آب شور جهان دریاچه چوت ال دجرید است که مساحت آن به بیش از 7هزار کیلومتر مربع می رسد و در کشور تونس واقع شده است.

دریاچه ارومیه یک آبگیر به حساب می آید یعنی جایی که آب را در خود جمع می کند و نزدیک به 60 رودخانه هست که آب این دریاچه را تامین می کند. معروف ترین این رودخانه ها سیمینه رود، گادر، زرینه رود، شهرچای، نازلو، باراندوز و زولا نام دارند و بین این رودخانه های معروف تامین آب دریاچه ارومیه، دو رودخانه سیمینه رود و زرینه رود بزرگتر از همه بوده و در کنار بارش های فصل باران، نقش بسیار مهمی را در تامین آب این دریاچه ایفا می کنند البته در نظر داشته باشید بخاطر شور بودن آب و قرارگیری دریاچه ارومیه در انتهای رودخانه، بخشی از آب همیشه تبخیر میشد.

دریاچه ارومیه 102 جزیره دارد و اکوسیستم غنی از جانوران و گیاهان در این منطقه زندگی می کنند برای همین، این دریاچه با نام پارک ملی دریاچه ارومیه هم شناخته می شود و نظارت مهمی هم روی اکوسیستم دریاچه صورت میگیرد و شکار در این منطقه همیشه ممنوع است. به عبارت دیگر از این 102 جزیره تنها یک جزیره با نام شاهی که بزرگترین جزیره دریاچه ارومیه به شمار میرود و با 7 روستا مسکونی است و مابقی آن ها بخاطر اینکه در فاصله های دور قرار دارند و انسان ها نمی توانند به آن ها نزدیک شوند، از پوشش گیاهی و جانوری غنی برخوردار هستند. همچنین این دریاچه در سال 1346 منطقه محافظت شده اعلام شد و 9 سال بعد یعنی در سال 1355 شمسی، سازمان یونسکو هم این دریاچه را جزء 59 ذخیرگاه زیست کره روی زمین معرفی کرد.

پوشش گیاهی و جانوری دریاچه ارومیه آنقدری غنی است که ما فقط آن هایی را میبینیم که بزرگ هستند و به عبارت دیگر، میلیون ها موجود میکروسکوپی هم در این دریاچه زندگی می کنند و برای همین هم هست که این دریاچه را در برخی از مواقع به رنگ نارنجی و قرمز می بینیم که ناشی از فعالیت های زیاد این موجودات میکروسکوپی می باشد. لازم به ذکر است هرچقدر سطح آب دریاچه ارومیه کمتر شود و به طبع آن، غلظت نمک در دریاچه ارومیه افزایش پیدا کند، فعالیت این موجودات میکروسکوپی هم بیشتر شده و رنگ دریاچه بیشتر قرمز و نارنجی خواهد شد.

پوشش گیاهی و جانوری دریاچه ارومیه

چرا دریاچه ارومیه به عنوان یکی از 59 ذخیره گاه زیست کره توسط سازمان یونسکو اعلام شد و چرا در سال 1346 این دریاچه به عنوان یک منطقه محافظت شده اعلام شد؟ همیشه گفته شده که این دریاچه پوشش گیاهی و جانوری غنی دارد که به لطف 101 جزیره غیرمسکونی آن می باشد. صد ها گونه جانوری در این دریاچه زندگی می کنند که 115 گونه از آن ها را پرندگان تشکیل می دهند آن هم پرندگان کمیاب و مهمی همچنون عباق طلایی، کرکس مصری، اردک سرسفید، فلامینگو، پلیکان سفید، اردک سر حنایی و کلی پرنده کمیاب دیگر. در بین گونه های جانوری هم در کنار 53 گونه جانوری از آذربایجان غربی، جانورانی هم هستند غاز جمله گوزن زرد ایرانی و قوچ و میش ارمنی که تعداد گونه های آن ها به 23 عدد می رسد هم در این دریاچه اقامت دارند.

بین صد ها گونه جانوری و پرندگان فوق العاده جذاب، گونه ای هست با نام آرتیما که جزء خاص ترین گونه های دریاچه ارومیه به حساب می آید. آرتمیا موجودی سخت پوست است که در آب های شور جهان زندگی می کند و یکی از مهم ترین زیستگاه ها آن ها هم این دریاچه است. این جاندار نقش مهمی در پرورش ماهی و بخصوص میگو دارد برای همین در یک سال نزدیک به 2هزار تن آرتمیا در سطح جهان معامله می شود. آرتمیاها گونه های مختلفی دارند که تنها 7 گونه از آن ها دو جنسه هستند و بین این هفت گونه هم تنها یک گونه در دریاچه ارومیه هست. لازم به ذکر است با اینکه آرتمیا نقش مهمی در پرورش ماهی و میگو دارد اما به لطف شور بودن آب این دریاچه، هیچ ماهی در این دریاچه زندگی نمی کند.

حال می رسیم به پوشش گیاهی دریاچه ارومیه که نقش مهمی در تعیین پوشش گیاهی منطقه دارد. همانطور که صد ها گونه جانوری در این دریاچه حضور دارد، 550 گونه گیاهی هم در این منطقه شناسایی شده که برخی از آن ها چندین و چند سال است که در دریاچه هستند و برخی هم عمرشان نزدیک به یک سال است که به لطف تغییرات آب و هوایی به وجود آمده اند. همچنین پیش تر گفتیم که از این 102 جزیره کوچک و بزرگ واقع در دریاچه ارومیه، 101 جزیره پوشش جانوری دارند و بیشتر گونه های گیاهی هم در این 101 جزیره واقع شده اند. یک جزیره در این دریاچه هست با نام جزیره اشک که بیشترین گونه گیاهی در آنجا قرار دارد حتی بیشتر از گونه های گیاهی اطراف دریاچه.

اما در خصوص گونه های گیاهی اطراف دریاچه ارومیه، گیاهانی همچون گندمیان، کاسنی، شورپسند، آبزی و خشکی دوست بیشتر در اطراف این دریاچه قرار دارند. بطور کلی، در دریاچه ارومیه خشکی دوست و آبزی و شورپسند بیش از هر گیاه دیگری مشاهده می شود و طبق آماری که هست، 174 گونه گیاهی در اطراف این دریاچه و 177 گونه هم در جزایر دریاچه حضور دارند. جاذبه های طبیعی دیگری همچون آبشار شملکان در این شهر وجود داشته که می توانید برای گردش و لذت بردن بیشتر از این طبیعت از آن دیدن کنید.

علت خشک شدن دریاچه ارومیه

بر هیچکس در همه جای جهان از جمله ایران پوشیده نیست که خشکسالی گریبان دریاچه ارومیه را گرفته و عملاً این دریاچه را خشک کرده. تمامی اعداد و ارقامی که از این دریاچه گفتیم اینکه چه مقدار آب دارد (30 میلیارد متر مکعب)، عمق و طول آن چقدر است و غیره همگی برای زمانی بوده که دریاچه ارومیه در دوران اوج خود قرار داشت و اینجا را به دومین دریاچه آب شور بزرگ جهان تبدیل کرده بود. اوج دوران این دریاچه به سال 1990 برمیگردد و طبق گزارشات، در آن سال ها یعنی حدود دو دهه پیش دریاچه ارومیه در بهترین وضعیت خود قرار داشت اما رفته رفته به لطف افزایش دمای زمین و در نتیجه آن، افزایش تبخیر آب به لطف نمک های دریاچه، استفاده بی رویه از رودخانه هایی که آب این دریاچه را تامین می کردند، ساخت و ساز های بی مورد در اطراف دریاچه بخصوص در اطراف رودخانه های مهم تامین آب دریاچه و دلایل دیگر، این گنجینه ازرشمند را روز به روز کم آب تر کرد.

روزگاری دریاچه ارومیه دومین دریاچه بزرگ آب شور جهان بود و القاب خوبی را از آن خود کرده بود. در سال 1377، این دریاچه نزدیک به 5هزار متار مکعب آب داشت. سال 1387 گزارش دادند که کشاورزی در اطراف دریاچه و ساخت و ساز های بی مورد و افزایش تبخیر بخاطر بالا رفتن دمای زمین حجم آب دریاچه را به 30 میلیارد متر مکعب کاهش داده و در نهایت در سال 1392 گزارش داده شد که حجم آب دریاچه ارومیه به نیم میلیارد متر مکعب کاهش یافته است. دو سال بعد یعنی در سال 1394 گفته شد که 88 درصد از این دریاچه خشک شده و هشدار جدی داده شد که اگر این دریاچه خشک شود، آسیب های جبران ناپذیری را به بار خواهد آورد مثلاً تمامی صد ها گونه گیاهی و جانوری دریاچه از بین خواهند رفت و از طرفی به لطف باد های نمک و خاک ترسناکی که خواهد وزید، ساکنان تبریز و ارومیه باید شهر را خالی از سکنه کنند چون دیگر امکان زندگی در این شهر ها میسر نخواهد بود.

در نهایت همان سال 1394 هجری شمسی تصمیماتی برای احیای مجدد دریاچه ارومیه گرفته شد و در آن سال، هزینه ای بالغ بر 10 هزار میلیارد تومان برای احیای این دریاچه در نظر گرفته شد که به لطف این بودجه در نظر گرفته شده و کنار استفاده از آب در کنار بارش های برف و باران، سطح 500 کیلومتری دریاچه ارومیه در مقایسه با 5هزار کیلومتری دو دهه قبل، افزایش پیدا کرد بطوریکه طبق آخرین آمار، این دریاچه در سال 1398 سطحی برابر با 3214 کیلومتر مربع داشت. هرچند همچنان دریاچه ارومیه با دوران اوج خود فاصله زیادی دارد اما در همین دو دهه که دریاچه خشک شده بود و بسیاری از جانوران و گیاهان از بین رفته بودند ظاهراً بسیاری از آنها مجدد در دریاچه مشاهده شده اند مانند فلامینگو ها، آرتمیاها و غیره. جالب است بدانید در دوران خشکسالی این دریاچه، تنها 4هزار پرنده در دریاچه ارومیه مشاهده میشد در حالیکه بعد از احیا، تعداد آن ها به بیش از 70هزار رسید.

تفریحات دریاچه ارومیه

حتی در آن سال هایی که دریاچه ارومیه خشک شده بود و بسیار کم آب بود باز هم از پربازدیدترین جاهای دیدنی ارومیه به شمار میرفت. همچنان هم این دریاچه نه تنها در ارومیه بلکه جزء توریستی ترین جاهای دیدنی ایران است و کلی توریست خارجی هم از این دریاچه بازدید می کنند اما مگر یک دریاچه چه چیزی دارد که تا این اندازه محبوب است؟ دریاچه ارومیه جدا از اینکه در سطح جهانی بخاطر رتبه هایی که از نظر بزرگ بودن و تنوع زیستی و غیره دارد و همچنین یک اکو سیستم مهم خواندن آن توسط سازمان جهانی یونسکو، جایی فراتر از یک دریاچه است.

امروزه چون سطح دریاچه بالا آمده و قایق سواری در آن به مراتب راحت تر از قبل است، یکی از جذاب ترین تفریحاتی که گردشگران هنگام بازدید از این دریاچه به آن می پردازند قایق سواری است. همچنین در کنار لذت قایق سواری، معمولاً گردشگران را به نزدیکی جزایر دریاچه می برند تا پوشش گیاهی و جانوری را از فاصله نزدیک تر مشاهده کنید البته در نظر داشته باشید برای قایق سورای باید به بندر شرفخانه مراجعه کنید که در جاده سلماس به تبریز قرار دارد.

اگر عاشق عکاسی هستید بخصوص عکس های ناب و بی نظیر، در صورتیکه گذرتان به دریاچه ارومیه افتاد و یا حتی قصد بازدید از این دریاچه را داشتید، پیشنهاد می کنیم نگاهی به بخش غربی این دریاچه بیاندازید. در غرب دریاچه ارومیه یک منطقه ای هست با نام منطقه کاظم داشی که شبیه به یک شبه جزیره است. این منطقه بخصوص تا قبل از اینکه دریاچه خشک شود به پاتوق عکاسان تبدیل شده بود چون در بین ماه های خرداد تا مرداد که مصادف با فصل رویش شقایق وحشی بود، کلی شقایق وحشی در این منطقه می رویید که منظره فوق العاده ای را برای عکاسی به وجود می آورد. همچنین ویو غروب آفتابی که این دریاچه هم دارد فوق العاده زیبا و دوست داشتنی است که برای عکاسی بی نظیر است.

اگر روزی تصمیم داشتید به دریاچه ارومیه مراجعه کنید و این گنجینه زیبا و باارزش را از نزدیک ببینید، با اتفاق عجیبی مواجه خواهید شد. ممکن است افرادی را ببینید که روی آب خوابیده اند و از آفتاب گرفتن لذت می برند البته این اتفاق چندان عجیب و غریب نیست چون هرچقدر غلظت نمک بیشتر باشد، نمی گذارد انسان در آب غرق شود و روی آب شناور خواهد ماند اما عجیب تر از آن، افرادی را در ساحل مشاهده خواهید کرد که گل و لای دریاچه را روی خود کشیده اند و بجز سر و صورت، مابقی بدن در گل و لای دریاچه فرو رفته است. این کار جدا از جنبه سرگرمی، به این دلیل است که آب و گل و لای این دریاچه به لطف غلظت بالای نمک، خاصیت درمانی دارد و برای انواع بیماری های پوستی، روماتیسم، برونشیت، آسم و بسیاری از بیماری های زنانه مناسب است.

بهترین زمان بازدید از دریاچه ارومیه

با توجه به شرایط آب و هوایی که دریاچه ارومیه دارد و از طرفی، تعطیلات تابستان، دو فصل بهار و تابستان بهترین زمان برای بازدید از این دریاچه است و در این دو فصل از سال کلی گردشگر و توریست در اطراف دریاچه ارومیه مشاهده خواهید کرد. اما از سوی دیگر، یکی از بهترین زمان ها برای بازدید از این دریاچه فصولی است که دریاچه ارومیه به همراه دیگر تالاب های استان آذربایجان غربی، میزبان پرندگان مهاجر هستند. پیش تر گفتیم که در این دریاچه چند صد گونه پرنده زندگی می کنند و بسیاری از آن ها گونه های مهاجری هستند که تنها در برخی از مواقع سال به دریاچه ارومیه مراجعه می کنند. از این رو، فصل بهار و پاییز دو فصلی هستند که این دریاچه میزبان پرندگان مهاجر است و فصل بهار چون هم آب و هوا مساعدتر از فصل پاییز است و هم کلی پرنده مهاجر در این دریاچه حضور دارد، بهترین فصل برای بازدید از دریاچه ارومیه خواهد بود.

جاهای دیدنی اطراف دریاچه ارومیه

جدا از اینکه شما ساعت ها سرگرم دریاچه ارومیه می شوید از بازدید کردن جزایر و پوشش گیاهی و جانوری بخصوص پرندگان مهاجر تا آب تنی و روی آب شناور ماندن و استفاده از خاصیت های درمانی گل و لای کف دریاچه، کلی جای دیدنی هم در اطراف این دریاچه هست که بازدید از آن ها برای یک سفری خاطره انگیز خالی از لطف نخواهد بود.

اگر عاشق کارتینگ و ماشین سواری هستید، در غرب دریاچه ارومیه یک مجتمع تفریحی و توریستی هست با نام چی چست که برگرفته از اولین نام این دریاچه در طول تاریخ می باشد و در این مجتمع تفریحی توریستی علاوه بر کارتینگ، باشگاه اسب سواری، پاراموتور و پاراگلایدر با پرواز بر فراز دریاچه ارومیه، بالن سواری و کلی تفریح هیجان انگیز دیگر را در خود جای داده. اگر عاشق طبیعت گردی هستید و می خواهید از جاذبه های طبیعی اطراف این دریاچه بازدید کنید، تالاب سولدوز در جنوب دریاچه، خان تختی در شمال غرب دریاچه، تپه تاریخی گوی تپه در شرق ارومیه و روستای آبگرم در شمال غرب دریاچه از جاهای بکری هستند که بازدید از آن ها خالی از لطف نیست. در نهایت هم اگر در فصل زمستان به دریاچه ارومیه مراجعه کردید و از طرفی، عاشق اسکی هستید، پیست اسکی خوشاکو در غرب ارومیه جایی است که نباید از دستش بدهید.