کاروانسرای قلعه خرگوشی

کاروانسرای قلعه خرگوشی مانند یک نگین در میان بیابان های یزد و ورزنه می درخشد. این کاروانسرا یکی از 999 کاروانسرایی است که در دوران صفویه و به دستور شاه عباس ساخته شده است. قلعه خرگوشی بنایی سنگی است که دقیقا در میان دو شهر عقدا و ورزنه واقع شده است. کارگران ندوشنی با دست هایی پینه بسته اقدام به ساخت این کاروانسرا کرده اند. این کاروانسرا در حال حاضر در وضعیت بسیار بدی به سر می برد و در صورت عدم مرمت و رسیدگی مسئولان ممکن است در آینده ای نه چندان دور به طور کامل تخریب شود.

کاروانسرای قلعه خرگوشی کجاست و مسیر دسترسی به آن

این بنای تاریخی در مسیر اردکان به نائین و در نزدیکی شهر عقدا واقع شده است. برای رسیدن به آن باید از روستاهای مزرعه نو، خلیل آباد و سروعلیا عبور کرد. این کاروانسرا در فاصله 30 کیلومتری تالاب گاوخونی واقع شده است. اگر از سمت ارکان حرکت خود را آغاز کنید ابتدا به بخش عقدا باید بروید و از آنجا باید وارد خیابان فولاد آلیاژی شوید. یکی دیگر از مسیرهای دسترسی از سوی ورزنه و کوه سیاه می باشد. مسیر رسیدن به این کاروانسرا از سروعلیا به صورت شنی می باشد. یک مسیر دیگر هم وجود دارد و آن هم از طرف روستایی به نام سورک می باشد. این روستا به ندوشن و سپس میبد و اردکان راه دارد.

آدرس کاروانسرای قلعه خرگوشی: استان یزد، اردکان، عقدا، فولاد آلیاژی

معرفی کاروانسرای قلعه خرگوشی

یکی از مهم ترین اقدامات شاه عباس صفوی ساخت کاروانسرا در نقاط مختلف ایران است. یکی از مشهورترین کاروانسراهای ایران که در دوران صفویه ساخته شد کاروانسرای قلعه خرگوشی می باشد که در نزدیکی باتلاق گاوخونی و در میان جاده قدیمی یزد به اصفهان واقع شده است. سازندگان این کاروانسرا معماران اهل ندوشن بوده اند. در دهه شصت تغییراتی در تقسیمات عرضی کشورمان ایجاد شد و به واسطه این تغییرات، این کاروانسرا به اردکان الحاق گردید. این اتفاق موجب برخاستن موجی از ناراضایتی ها از سوی مردم ندوشن شد. در این کاروانسرا که با خشت و سنگ ساخته شده است چندین صفه، اصطبل و حجره وجود دارد.

بخش سردر ورودی این کاروانسرا دو طبقه است و در طبقه دوم آن یک شاه نشین وجود دارد. گسترده ترین قسمت این کاروانسرا رباط آن می باشد که 18 صفه را در خود جای داده است. صفه جنوبی آن دارای نمازخانه و محراب می باشد. چهار مدخل برای ورود حیوانات به طویله وجود دارد. یک آب انبار نیز درون این کاروانسرا موجود است. محل قرارگیری کاروانسرای قلعه خرگوشی بسیار بکر و مناسب انجام رصدهای نجومی است. با وجود تمام این ویژگی های مثبت و با ارزش این کاروانسرا به دلیل کم توجهی و عدم مرمت رو به تخریب می رود و پایه های سنگی آن در حال سست شدن هستند.

تاریخچه کاروانسرای قلعه خرگوشی

در اوایل اسفند ماه سال 1377 بنای یک کاروانسرای سنگی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این کاروانسرا نیز از جمله بناهای برجای مانده دوران صفویه می باشد که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است. کارگرانی از اهالی ندوشن سنگ های گرانیت را از کوه های مناطق اطراف تراشیده و با آن به ساخت این بنای تاریخی پرداختند. طبق کتیبه های برجای مانده تاریخ ساخت قلعه خرگوشی سال 1023 هجری قمری می باشد. این بنای تاریخی در حال حاضر وضعیت بسیار نامناسبی دارد و زمان زیادی تا تخریب آن باقی نمانده است.

معماری و پلان کاروانسرای قلعه خرگوشی

پلان این کاروانسرا مربعی است و مساحت آن 80 در 80 می باشد. تمامی این بنا ساخته شده از سنگ گرانیت و آجر است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید که حتی صفه ها و اصطبل های این کاروانسرا نیز با سنگ های گرانبهای گرانیت ساخته شده اند. استفاده از چنین سنگ هایی در ساخت بنا موجب شده که این محوطه تاریخی بدون مرمت تا اکنون پابرجا باقی بماند. البته علت اصلی به کارگیری چنین مصالحی در ساخت این کاروانسرا آن است که در بیابان های اطراف عقدا و ندوشن، معادن سنگ گرانیت بسیار غنی وجود دارد.

تمامی این گرانیت ها از کوه های اطراف آن منطقه توسط کارگران زحمت کش ندوشنی استخراج شده اند. روی پشت بام بنا دیواره ای به عرض 2 متر وجود دارد. زمان که وارد رباط این کاروانسرا می شود 18 صفه را مقابل خود می بینید که بعضی از آن ها کاربردشان با صفه های دیگر متفاوت بود. این بنای تاریخی دارای نمازخانه و محراب نیز می باشد. سبک معماری کاروانسرای قلعه خرگوشی چهاردیواری است و در آن انواع تکنیک های کاربندی، رسمی بندی، مقرنس و قاب بندی به کار گرفته شده است.

تزئینات

تزئینات موجود در کاروانسرای قلعه خرگوشی بیشتر شامل آجرکاری می باشد. اما یک کتیبه بسیار زیبا با خط علیرضا عباسی روی سردر ورودی نصب شده است. این خطاط مشهور صفوی روی 15 قطعه سنگ متن مفصلی در خصوص ساخت این بنا نوشته است. او سازندگان بنا را سگ درگاه حضرت علی معرفی می کند. این کتیبه هشت متر طول دارد و در سه ضلع ورودی نصب گردیده است. داخل رباط نیز کتیبه ای وجود دارد که روی یک قطعه سنگ سیاه رنگ نصب شده و خطاط آن مشخص نیست.

این کتیبه با خط نسخ توسط یک خوشنویس نه چندان ماهر مرقوم شده است.  به قرینه همین کتیبه در سمت راست نیز یک کتیبه دیگر وجود داشته که سال ها پیش به سرقت رفته و امروزه دیگر خبری از آن نیست. محراب این بنا با استفاده از مقرنس و گچ کاری آراسته شده است. در این محراب، قاب بندی هایی به صورت پلاک های سنگ آهکی تراشیده شده دیده می شود. دو کتیبه نیز وجود دارند که با سنگ آهن ساخته و تراشیده شده اند. در این کتیبه تاریخ ساخت و بانی این بنا یعنی شاه عباس نوشته شده است.

وضعیت تلخ و ناگوار این بنای تاریخی

در حال حاضر هیچ گونه حفاظت و مرمتی در خصوص این بنا از سوی میراث فرهنگی صورت نمی گیرد و به حال خود رها شده است. در سال 1399 یک گروه از مردمان بومی منطقه که از فرهنگ و اصالت بسیار بالایی برخوردار بودند یک زنجیره انسانی تشکیل دادند و با انجام فعالیت های جهادی تلاش کردند تا از این کاروانسرای تاریخی حفاظت به عمل بیاورند. بخشی از بافت این کاروانسرا توسط همین مردم مورد مرمت قرار گرفت. اما بخش های زیادی از این مجموعه همچنان رو به تخریب هستند و سنگ های آن نیز در حال ریزش می باشند. با توجه به عدم حفاظت بنا، بسیاری از مردمان کم فرهنگ و لاابالی به یادگاری نویسی بر این بنا و آسیب زدن به آن مشغولند.

ساعت بازدید و قیمت بلیط ورودی به کاروانسرای قلعه خرگوشی

این کاروانسرا همه روزه بدون محدودیت زمانی آماده پذیرایی از گردشگران می باشد. شاید این جمله خوشحال کننده به نظر برسد اما علت این که هیچ محدودیت زمانی برای بازدید وجود ندارد این است که هیچ نگهبانی و محافظتی از آن به عمل نمی آید و همین امر، بنا را در معرض آسیب دیدن قرار می دهد. طبیعتا برای بازدید از این مجموعه تاریخی نیازی به خریدن بلیط و پرداخت هزینه نیز نمی باشد. امیدواریم روزی برسد که مسئولین مربوطه قدر این بنای تاریخی ارزشمند را بدانند و با مرمت و حفاظت از آن از پیشروی مسیر تخریب آن جلوگیری به عمل بیاورند.

جاذبه های گردشگری اطراف کاروانسرای قلعه خرگوشی

این جاذبه در مسیر یزد به اصفهان و در نزدیکی تالاب گاوخونی واقع شده است. در این منطقه کویری تعداد زیادی جاذبه تاریخی و طبیعی وجود دارد و همین مساله موجب شده تا هر ساله تعداد زیادی از گردشگران به سوی این منطقه بیایند. شهرهای تاریخی اردکان و ندوشن نیز در فاصله کمی با این کاروانسرا قرار دارند. از هر طرف که حرکت خود را آغاز کنید در طول راه، آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی جالبی در مسیر شما به چشم خواهند خورد. این مسیر و مقصد برای گردشگران حرفه ای محیطی بسیار ایده آل به حساب می آید. از سوی دیگر این کاروانسرا به منطقه توریستی ورزنه نیز نزدیک است. در ادامه به معرفی چند نمونه از جاذبه های گردشگری در اطراف کاروانسرای قلعه خرگوشی می پردازیم.

کویر ورزنه: این کویر، یکی از زیباترین وبا امکانات ترین کویرهای ایران است که امروزه به یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری منطقه توریستی ورزنه تبدیل شده است. شما در این کویر می توانید به انواع تفریحات گردشگری بپردازید و خاطراتی خوبی را با خود از سفر به آن به یادگار ببرید. فاصله این کاروانسرا تا کویر ورزنه 106 کیلومتر است.

تالاب گاوخونی: این تالاب یکی دیگر از جاذبه های گردشگری منطقه ورزنه محسوب می شود و به ثبت بین المللی نیز رسیده است. این منطقه ژئوتوریسم بسیار زیباست و گونه های جانوری و گیاهی بسیاری را در خود جای داده است. از این تالاب تا کاروانسرا 30 کیلومتر فاصله وجود دارد. گردش در تالاب گاوخونی را از دست ندهید.

کوه سیاه: این کوه آتشفشانی که به صورت یک گنبد بدون دهانه از گدازه ها تشکیل شده در فاصله 30 کیلومتری این کاروانسرا قرار دارد. بسیاری از کوهنوردان این کوه زیبا را به عنوان مقصد گردشگری انتخاب می کنند و از گردش در آن لذت می برند. کوه سیاه نیز از جمله جاذبه های طبیعی منطقه ورزنه می باشد.