مدت زمان خواندن این مطلب : 8 دقیقه
گنبد سلطانیه زنجان از زیباترین و تماشایی ترین جاذبه های دیدنی شهر زنجان است که به عنوان بزرگترین گنبد ایران شناخته می شود و در فهرست جهانی ثبت شده است. بناهای تاریخی و آثار باستانی از مهمترین و معروف ترین جاذبه های گردشگری در شهرهای مختلف ایران شناخته می شوند و علاقه مندان زیادی به سراغ بازدید از آن ها می روند. برخی از آثار تاریخی به جا مانده در ایران از دوه های مختلف، همانند گنبد سلطانیه زنجان جزء جاذبه های منحصر به فرد محسوب می شوند. ایران با توجه به تاریخ و تمدن مشهوری که دارد، از قدمتی بسیار طولانی برخوردار بوده و در هر دوره ای تاریخ، توانسته موفقیت های چشمگیری را به نام خود ثبت کند. همچنین در هر دوره ای از تاریخ که پادشاهان مختلفی روی کار می آمدند، بسیاری از شهرهای کشور برای که بار هم که شده به عنوان پایتخت ایران معرفی شده اند و بر اهمیت آن ها افزوده شده است. در ادامه این مطلب همراه لوکس ویلا باشید تا با گنبد سلطانیه زنجان که از دیدنی های شهر زنجان به شمار می رود، بیشتر آشنا شویم.
گنبد سلطانیه از زیباترین و تاریخی ترین جاذبه های دیدنی شهر زنجان است که در بزرگراه قزوین – زنجان، مرکز شهر سلطانیه و در نزدیکی شهر زنجان جای گرفته که بسیاری از گردشگران برای بازدید از این جاذبه تاریخی، ابتدا به شهر زنجان سفر کرده و سپس به سراغ بازدید از این گنبد زیبا بروند. از شهر زنجان حدود 44 کیلومتر تا این جاذبه فاصله وجود داشته که حدود 40 دقیقه زمان برای رانندگی نیاز خواهید داشت. اگر بخواهید از سمت تهران به این منطقه سفر کنید، خوب است بدانید حدود 295 کیلومتر مسافت وجود داشته که برای طی کردن آن بایستی حدود 3 ساعت رانندگی را در نظر بگیرید. در صورتی که بخواهید از این گنبد دیدن کنید، پس از آن که خود را به شهر زنجان رساندید، بایستی وارد بزرگراه 22 بهمن شده و مسیر میدان بسیج را پیش بگیرید تا به میدان برسید.
از طریق خروجی سوم در این میدان، به سمت جاده ابهر – زنجان حرکت کرده و مسیر خود را در این جاده به مسافت حدود 33 کیلومتر ادامه داده تا به سه راه سلطانیه دسترسی پیدا نمایید. یک خروجی سمت چپ خواهید دید که بایستی از طریق آن خارج شده و وارد جاده 47 شوید و خود را به میدان جانبازان برسانید. پس از آن که به میدان رسیدید، به سمت چپ حرکت کرده و مسیر میدان امام خمینی را پیش بگیرید تا به آن برسید و وارد خیابان پیروزی شده و پس از آن که دو کوچه بن بست و یک خیابان اصلی را پشت سر گذاشتید، از طریق خیابان سمت راست خود را به انقلاب رسانده تا به خیابان دکتر بهشتی برسید. پس از آن که به این منطقه رسیدید، از طریق اولین خیابانی که در سمت چپ خود مشاهده کردید، به سمت گنبد سلطانیه زنجان حرکت کرده و به بازدید از آن اقدام نمایید.
شماره تماس گنبد سلطانیه زنجان: 09127724606
ساعت بازدید از گنبد سلطانیه زنجان: شنبه تا پنجشنبه از ساعت 8 صبح تا 18:30 عصر، روزهای جمعه از ساعت 9 صبح تا 18:30 عصر
آدرس گنبد سلطانیه زنجان: استان زنجان، شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان گنبد
گنبد سلطانیه زنجان علاوه بر آن که تنها یک جاذبه دیدنی در شهر زنجان باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و به عنوان بزرگترین گنبد ایران و دومین گنبد بزرگ آجری جهان پس از کلیسای جامع فلورانس شناخته می شود. کشور ایران که از تمدن و تاریخچه ای غنی در طول عمر خود برخوردار است، هر کدام از شهرهای این کشور در زمان های مختلفی از تاریخ ایران که پادشاهان مختلفی روی کار می آمدند به عنوان پایتخت ایران معرفی می شدند و همین امر سبب می شد بر اهمیت آن ها افزوده شود. شهر زنجان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و برای مدتی از تاریخ این کشور، درست زمان حکومت سلسله ایلخانیان به عنوان پایتخت حکومت مغولان معرفی شده بود.
گنبد سلطانیه زنجان هم یکی از یادگارهای آن روزگار است که در زمان حکومت ایلخانیان ساخته شده بود و تا امروز در این شهر به جا مانده و به یکی از جاذبه های دیدنی زنجان تبدیل شده است. شهر زنجان که از قدیمی ترین شهرهای ایران است و تاریخچه ای غنی را پشت سر خود گذاشته، انواع جاذبه های تاریخی در آن وجود دارند که هر یک از آن ها دارای جذابیت های منحصر به فرد خود بوده که در این میان، گنبد سلطانیه زنجان از معروف ترین آن ها محسوب می شود. این گنبد تاریخی و مشهور که در بین سال های 1302 تا 1312 میلادی توسط سلطان محمد خدابنده ساخته شده بود، از مهمترین آثار معماری ایرانی و اسلامی می باشد.
گنبد سلطانیه که از قدیمی ترین و معروف ترین آثار تاریخی زنجان است، در شهر سلطانیه قرار گرفته است. شهر سلطانیه از مشهورترین تفرجگاه هایی است که در زمان گذشته مردم برای شکار و تفریح به سراغ آن می رفتند. دستور ساخت شهر سلطانیه توسط چهارمین امپراتوری ایلخانی مغول که ارغون خان نام داشت، ساخته شد. شهر سلطانیه بعد از مراغه و تبریز، به عنوان سومین پایتخت حکومتی به حساب می آمد. گنبد سلطانیه زنجان به دستور هشتمین سلطان مغول، سلطان محمد خدابنده ملقب به اولجایتو، در بین سال های 703 تا 713 هجری قمری ساخته شد. آیینی که سلطان محمد خدابنده آن را به عنوان الگوی خود قرار داده و از آن پیروی می کرد، آیین شمنیسم یا شمن باوری بود که از باورهای قیمی و سنتی محسوب می شد و قدمت آن به دوران قبل از تاریخ بازمی گشت. حتی در حال حاضر نیز در تمام دنیا افرادی هستند که از این آیین پیروی می کنند.
از آنجایی که مادر سلطان محمد خدابنده مسیحی بود، پسرش هم پس از مدتی دست از پیروی از آیین شمنیسم برداشت و به دین مسیحیت روی آورد. در پی این امر، حتی نام خود را تغییر داد و نام نیکلاس یا نیکولو را برای خود انتخاب نمود. مغول ها به عقایدی خرافاتی اعتقاد داشتند که یکی از آن ها را می توان در این مورد مشاهده کرد که بر این باور بودند حروف ابجد قدرتی دارند که بسیار مهم تر از خود آن اسم می باشد. بعد از مدت کوتاهی، اولجایتو بیمار شد و نام خود را خربنده اعلام کرد. در حروف ابجد، واژه خربنده با سایه خاص آفریننده مطابقت داشته و بار معنایی آن ها یکی می باشند. یکی از همسران اولجایتو، علامه حلی و وزیر شیخ فضل الله از جمله کسانی بودند که در مسلمان شدن وی نقش به سزایی را ایفا نمودند.
اولجایتو پس از آن که مسلمان شد، به زیارت آرامگاه امیرالمومنین علی (ع) و آرامگاه امام حسین (ع) رفت و پس از آن به مذهب اسلام شیعی روی آورد، نام خود را سلطان محمد خدابنده اعلام کرد. در نهایت دستور ساخت آرامگاه سلطانیه در شهر سلطانیه زنجان را صادر نمود تا بتواند پیکر مطهر امام علی (ع) و امام حسین (ع) را به این شهر انتقال دهد و در آرامگاه سلطانیه به خاک بسپارد. اما بسیاری از علمای شیعه با این کار مخالفت کردند و سلطان محمد خدابنده نتوانست از این آرامگاه برای زیارتگاه امام علی (ع) و امام حسین (ع) استفاده کند. اما پس از آن که سلطان محمد خدابنده در سن 34 سالگی بر اثر ابتلا به بیماری، از دنیا رفت و از آنجایی که پیش از مرگ وصیت کرده بود پیکر وی را در سردابه این آرامگاه دفن کنند، در آرامگاه سلطانیه به خاک سپرده شد.
کتیبه های متعددی در این آرامگاه وجود دارند که نام سلطان محمد و پسرش در تمام آن ها نوشته شده و در کنار آن ها نیز کتیبه های دیگری نصب شده اند که نام تاج الدین علیشاه (معمار بنای آرامگاه سلطانیه) بر روی آن ها حکاکی شده است. آرامگاه سلطانیه که یکی از مهمترین و معروف ترین بناهای ساخته شده در آن زمان بوده، کارگران زیادی را برای ساخت آن به کار گرفته بودند که بر اساس برخی منابع تعداد آن ها به 3 هزار کارگر می رسدند. طراح و ناظر ساخت این بنای تاریخی و با شکوه، وزیر سلطان شخصی به نام خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی بود.
همانطور که می دانیم، مدت زمان زیادی که از ساخت یک بنای تاریخی بگذرد، آسیب هایی به آن وارد می شوند و برای جبران این آسیب ها، برنامه مرمت هایی برای آن ها طرح ریزی می کنند. گنبد سلطانیه زنجان نیز همانند بسیاری دیگر از بناهای قدیمی و کهنه که آسیب هایی به آن وارد آمده بودند، تصمیم به بازسازی برای آن گرفته شد و در سال 1348 یک تیم ایتالیایی برای انجام عملیات مرمت و بازسازی این بنا حاضر شدند و این بازسازی تا سال 1357 به طول انجامید. بازسازی ها و مرمت های این بنا یکی از دشوارترین پروژه های آن زمان محسوب می شد که ظرافت کاری هایی زیادی داشت. با توجه به آن که حدود 700 سال از قدمت این بنای تاریخی می گذرد، اما همچنان توانسته شکوه و جلال خاص خود را حفظ کند و از بهترین شاهکارهای معماری دوران ایلخانیان محسوب شود و در حفظ و نگهداری این بنا و دیگر بناهای تاریخی به جا مانده از دوران مختلف تاریخ، کوشا باشیم.
این گنبد که از بزرگترین گنبدهای جهان شناخته می شود، دارای ویژگی های منحصر به فرد دیگری نیز می باشد که می توان به ایستایی و مقاومت بنا، تزئینات متنوع، حجم سازه، تناسب میان اجزای مختلف، سبک معماری خلاقانه و استفاده هوشمندانه اشاره نمود که بر اهمیت آن افزوده اند. همچنین به دلیل بهره مندی از ویژگی های نام برده شده، این گنبد توانسته نقطه تحولی برای توسعه سبک معماری اسلامی در آسیای مرکزی و غربی و تغییر سبک معماری دوران سلجوقی به دوران تیموری به حساب آید. در زمان های قدیم برای برگزاری مراسم های مختلفی نظیر مناسک های مذهبی، مراسم قرآن خوانی های گروهی، برگزاری کلاس های آموزشی و درسی، مکتب و دانشگاه، برگزاری مراسم نماز و دعا، اقامت های کوتاه مدت و پذیرش بیماران از این آرامگاه استفاده می شد.
بنای تاریخی گنبد سلطانیه توانسته افتخارات زیادی را برای ایران به دست آورد که از جمله آن ها ثبت این اثر ارزشمند در میراث جهانی یونسکو به عنوان هفتمین ایرانی در تاریخ 24 تیر ماه سال 1384 می باشد. همچنین در تاریخ 15 دی ماه 1310 هجری شمسی، گنبد سلطانیه زنجان در فهرست آثار ملی ایران با شماره 166 به ثبت رسیده است. حتی با حدود 700 سال که از قدمت این بنای تاریخی می گذرد، آسیب چندانی به بنای آن وارد نشده و به خوبی توانسته استقامت و استحکام خود را حفظ کند.
گنبد سلطانیه تنها یک گنبد ساده نبوده و یکی از مهمترین آرامگاه ها و بناهای تاریخی ایران در دوران ایلخانیان می باشد که بخش های مختلفی برای آن در نظر گرفته شده اند. در ادامه این بخش می خواهیم به آشنایی با بخش های مختلف این بنای تاریخی بپردازیم:
در ضلع جنوبی این بنای تاریخی بخشی به نام تربت خانه گنبد سلطانیه وجود دارد و محراب این بنا نیز در محدوه تربت خانه قرار دارد. بر اساس مدارک و شواهدی که از ساخت و طراحی این تربت خانه به دست رسیده، پس از ساخت و احداث گنبد، بخش تربت خانه به بنای تاریخی گنبد سلطانیه افزوده شده و یکی از بخش های این گنبد شناخته می شود. طول این تربت خانه به 17.6 متر، عرض آن به حدود 8 متر و ارتفاع آن نیز به 16 متر می رسد. همانطور که پیش تر اشاره شد، پس از آن که سلطان محمد خدابنده به دین اسلام و شیعه روی آورد، دستور داده بود پیکر مطهر امام علی (ع) و امام حسین (ع) را به آرامگاه سلطانیه منتقل کنند.
اما این دستور ناموفق ماند و سپس دستور داد خاک نجف و کربلا را به شهر سلطانیه آورده و از آن خاک متبرک برای ساخت بنای گنبد سلطانیه استفاده نمایند. جالب است بدانید بر روی درب این بنای تاریخی و همچنین دیوارهای محراب، با استفاده از تربت مطهر امام حسین سوره ملک به صورت دو خط کوفی و ثلث دیده می شود که بر همین اساس نام این بخش از بنای گنبد سلطانیه را تربت خانه انتخاب کردند. برای این بخش نیز از تزئینات متنوعی استفاده شده که می توان به ازاره های زیبا، کاشی های طلایی رنگ و منقوش اشاره نمود که بر شکوه و جلال بخش تربت خانه افزوده اند که تماشای هر کدام از آن ها به لحاظ هنری و بصری شگفت انگیز می باشند.
بر اساس گفته هایی از محققان و تاریخ شناسانی که در این بنای تاریخی به کند و کاو و جستجو پرداخته اند می توان دریافت که در زمان های گذشته، درب بزرگی که از جنس طلا و مس ساخته شده بود در محوطه بین تربت خانه و زیر گنبد قرار داشته که در طول زمان تخریب و یا از بین رفته و یا آن را به سرقت برده اند.
علاوه بر آن که گنبد سلطانیه از نظر تاریخی و معماری از اهمیت بالایی برخوردار باشد، به عنوان نخستین گنبد دو پوسته در جهان شناخته می شود و این موضوع توانسته بر اهمیت آن بی افزاید. از آنجایی که این گنبد به صورت دو جداره و یا دو پوسته ساخته شده، فضایی تو خالی را پدید آورده که مقاومت در برابر زلزله را در این بنا بالا برده و این مورد می تواند نشان دهنده سبک معماری بی نظیر و هوشمندانه در دوران ایلخانیان محسوب شود. طاق نماهایی را در هر هشت ضلع نمای بیرونی گنبد ساخته اند و زینتی چشمگیر برای گنبد سلطانیه به شمار می رود. این گنبد دارای قطر دهانه مرکزی 25.5 متر، قطر خارجی 38 متر و ارتفاعی حدود 50 متر می باشد و همچنین ضخامت آن به 160 سانتی متر و فضای خالی بین دو پوسته نیز به 60 سانتی متر می رسد. ابعاد و اندازه هایی که برای بخش های مختلفی از سازه گنبد در نظر گرفته شده اند، سبب گردیده اند قوس تند و کشیده ای برای گنبد ایجاد شود و گنبد تاریخی سلطانیه را به عنوان یکی از نمونه شاهکارهای ایرانی بشناسیم.
در زیر تربت خانه و ضلع جنوبی این بنای تاریخی، بخشی به نام سردابه وجود دارد که جزء فضاهای جانبی این بنا شناخته می شود و بسیاری از محققان بر این عقیده هستند که پیش از آن که بنای گنبد سلطانیه ساخته شود، بخش سردابه وجود داشته و از آن استفاده می کردند. در زمان های گذشته، ایلخانیان معتقد بودند که بایستی مردگان خود را به همراه تمام زیورآلات و اسباب مهم، در گورهای سردابه ای که در زیر زمین وجود داشتند، دفن می کردند.
از سردابه این بنای تاریخی برای دفن پادشاهان و بزرگان آن زمان استفاده می کردند. ورودی سردابه بنا با ارتفاع کم، در ایوان جنوبی تربت خانه قرار دارد. ورودی سردابه را با ارتفاع کوتاه ساخته اند تا هر کسی که به این بخش ورود می کند، سر خود را خم کرده و به همین جهت به مردگان احترام می گذارند. بر اساس تحقیقاتی که بسیاری از محققان در این بنا انجام داده اند، سلطان محمد خدابنده در این سردابه به خاک سپرده شده بود؛ اما کاوش هایی که در این سردابه صورت پذیرفته اند، به هیچ قبری دسترسی پیدا نکرده اند.
مناره هایی که برای بنای تاریخی گنبد سلطانیه به کار رفته اند، از نمونه های بی نظیر در ایران و جهان محسوب می شوند که شامل دو نوع مناره در این بنا می شوند که یک نوع از آن ها در اسکلت پنهان بوده و نوع دیگر نیز به صورت گلدسته هایی بر روی بنا قرار گرفته اند. در ابتدا که این بنا ساخته شده بود، 8 مناره برای آن ساخته شده بودند که تنها یک مناره در ضلع شمال شرقی بنا و نیمی از یک مناره دیگر با زاویه شمال غربی باقی مانده اند. هر کدام از این مناره ها دارای ابعاد، فرم و اسکلت های متفاوتی هستند و همین موضوع توانسته بر زیبایی بنا بی افزاید. مناره های این بنا به صورت تو خالی طراحی شده اند و در فضای خالی داخلی آن ها مسیر پلکانی به صورت چرخشی ساخته شده و مسیر دسترسی بام تا سقف ایوان های سومین طبقه و تا نوک مناره را میسر نموده اند.
موذنه هایی برای پخش اذان و خبر در سراسر شهر بر روی این مناره ها قرار داده شده بودند که در حال حاضر هیچ خبری از آن ها نیست. برای طراحی و ساخت هر یک از بخش های این بنا، از ویژگی های جالب توجهی استفاده شده که یکی از آن ها مناره های هشتگانه ای است که به صورت قرینه ساخته شده اند و ایوان های جانبی نیز از طراحی منحصر به فردی بهره می برند که می توانند نیروی رانشی گنبد را به سمت خارج ارسال نمایند و بر همین اساس استحکام و مقاومت بنا را افزایش داده اند. از همین رو زمانی که زلزله رخ دهد، مناره ها فرو می ریزند و باعث می شوند که ساختمان اصلی این بنای تاریخی از گزند و آسیب در امان بماند. مناره های گنبد سلطانیه به عنوان یکی از جذابت ترین و قابل توجه ترین بخش های این بنا شناخته می شدند.
موزه ها همیشه یکی از بهترین محل ها برای آشنایی ما با بسیاری از روایت های دوران گذشته محسوب می شوند که خوشبختانه در ایران شاهد انواع موزه های تاریخی هستیم و علاقه مندان زیادی را به سمت خود جذب می کنند. موزه ای کوچک که عکس ها و اشیای قدیمی و کشف شده از زمان های گذشته در خود جای داده، در بنای گنبد سلطانیه وجود دارد که از بخش های مختلف این بنا به شمار می آید.
در اطراف بنای گنبد سلطانیه زنجان، سازها و بناهای تاریخی متعددی وجود داشتند که امروزه هیچ اثری از آن ها باقی نمانده و شامل حصار 16 برجی و بارو، ارگ سلطنتی و خندقی جهت جلوگیری از ورود دشمنان می شدند که در حال حاضر اثری از آن ها نیست. برخی از این سازه ها و آثار تاریخی، توسط میرانشاه مورد تخریب قرار گرفته اند. از دیگر سازه هایی که در زمان گذشته در اطراف این مجموعه تاریخی وجود داشتند و امروزه خبری از آن ها نیست، می توان به مناطق عام المنفعه یا ابواب البر اشاره نمود که دور و اطراف این بنا را فرا گرفته بودند. یک ساختمان مسجد به همراه محراب گچبری شده نیز در ضلع جنوبی این گنبد قرار داشته است.
گنبد سلطانیه از آن دسته گنبدهای تاریخی و قدیمی است که از معماری و طراحی خارق العاده ای بهره می برد و برای طبقه همکف و طبقه اول بنا، از پلان مستطیلی شکل و برای طبقه دوم و سوم نیز از پلان هشت ضلعی استفاده شده است. با توجه به آن که این ساختمان مربوط به دوران ایلخانیان می باشد، اما سبک نما و معماری آن نیز از سبک معماری سلجوقی پیروی می کند. شاید جالب باشد بدانید عدد 110 در حروف ابجد به عنوان عدد مقدس شناخته می شده و مترادف با نام علی بوده و از این عدد نیز در بخش هایی از این ساختمان استفاده شده که می توان به تعداد 110 پله آن اشاره نمود.
این سبک از معماری نشان از هوشمندی معماران آن زمان داشته که به خوبی توانسته اند عدد مقدس مورد نظر خود را در بخش های مختلفی از ساختمان ها جای دهند و بخش هایی را بر اساس عدد مورد نظر خود بسازند. رعایت اصل تقارن در ساخت بناهای آن دوران بسیار مهم بوده و امتداد خط تقارن این بنا به سمت قبله بوده و از ویژگی های رعایت اصول اسلامی در ساخت بناهای آن دوران محسوب می شد. آرامگاه غازان خان یکی از معروف ترین و مهمترین بناهای دوران ایلخانی بود که بسیاری از محققان بر این عقیده هستند که برای ساخت بنای گنبد سلطانیه زنجان از طراحی آرامگاه غازان خان استفاده شده است.
حتی آرامگاه غازان خان نیز از سبک طراحی و ساخت بنای آرامگاه سلطان سنجر که دومین سلطان سلجوقی بود، پیروی کرده؛ اما با این تفاوت که گنبد سلطانیه دارای پلان 8 ضلعی بوده و دو آرامگاه نام برده شده از پلان مربعی شکل برخوردارند. طراحی و معماری این بنا از سبک گوتیک الگوبرداری کرده و بر اساس عقیده یکی از شرق شناسان و مورخان مشهور و نامدار آمریکایی به نام آرتو پوپ، برای ساخت و طراحی بنای تاج محل هند از سبک طراحی و معماری بنای گنبد سلطانیه بهره گرفته شده است. با توجه به آن که برای ساخت این بنا تنها حدود نیم متر پی استفاده شده، اما حدود 1.600 تن وزن را تحمل کرده و به خوبی استقامت خود را نشان داده است و در طول تمام این مدت که از قدمت آن می گذرد، تنها حدود 8 سانتی متر نشست کرده و حتی در برابر زلزله های شدیدی که اتفاق افتاده اند و مهیب ترین آن ها به 6 ریشتر می رسید، توانسته مقاومت نشان دهد.
از شن و ماسه برای ساخت زمین این بنا استفاده شده که هر یک از آن ها به صورت طبقات فشرده شده ای از شن و ماسه با عمق 8 تا 10 متر می باشند. از آنجایی که از بهترین و حاذق ترین معماران آن زمان برای ساخت این بنا استفاده کرده اند، معماران دریافته اند که برای ساخت این بنا نیازی به پی سازی عمیق نبوده است. برای ساخت این بنای تاریخی و مهم از مصالحی نظیر گچ و آهک استفاده شده که آن ها را به صورت مخلوط تهیه می کردند و همچنین برای بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان نیز از آجر استفاده شده و برای روکشی گنبد نیز از کاشی های فیروزه ای و لاجوردی استفاده کرده اند.
برای ورودی این بنا، 4 درگاه در ابعاد و محل های مختلف استفاده شده که برای ورودی های شرقی و شمال غربی از ورودی های بزرگ و برای ایوان های کوچک طبقه اول نیز ورودی های کوچکتر در نظر گرفته اند که در واقع ورودی های بزرگ مخصوص آقایان و ورودی های کوچک مخصوص بانوان بوده اند.
هر یک از طبقات این بنا از بخش های مختلفی تشکیل شده اند که هر کدام از این بخش ها نیز برای محل ها و اجرای مراسم های مختلفی در نظر گرفته شده بودند. در ادامه این بخش به آشنایی با طبقات این بنا خواهیم پرداخت.
طبقه همکف این بنای تاریخی درست همان طبقه ای است که سلطان محمد خدابنده به عنوان محل دفن امام علی (ع) و امام حسین (ع) در نظر گرفته بود و از مساحت زیادی برخوردار است. محلی در این طبقه از بنا وجود داشت که دارای وسعت زیادی بود و طبق بسیاری از احتمالات می توان حدس زد که از آن به عنوان محلی برای برگزاری مراسم های خاص مذهبی و طواف استفاده می کردند.
اولین طبقه از بنای تاریخی گنبد سلطانیه زنجان، راهروهای ارتباطی بنا را در خود جای داده و ارتفاع آن به حدود 9.4 متر می رسد. راهروهای ارتباطی مختلفی که در این طبقه از بنا ساخته شده اند جهت سبک تر شدن بنا بوده و اگر قصد پر کردن آن ها داشتند، بایستی مصالح بیشتری را برای آن ها به کار می بردند. برای روشن شدن فضای داخلی طبقه اول، یک ایوان سرپوشیده دور تا دور بنا قرار گرفته که پنجره های متعددی در آن وجود دارند و نور خورشید را به خوبی به فضای داخلی بنا می تابانند. اتاقک هایی در اولین طبقه وجود داشتند که بر اساس احتمالات می توان دریافت که بانوان و خانواده های سلطنتی از داخل آن ها می توانستند مراسم های خاص را تماشا کنند.
در ارتفاع 27.8 از این ساختمان، طبقه دوم آن قرار گرفته که ایوان هایی برای آن در نظر گرفته شده که همانند طبقه اول دور تا دور آن را فرا گرفته و از این ایوان چشم اندازی زیبا به سمت دشت مقابل بنا دارد. ایوان های این بنا توسط تزئینات مختلفی نظیر مقرنس، کاشی کاری، گچ کاری و ترکیب کاشی به همراه آجر مزین گردیده اند و همچنین کتیبه های متعددی برای آن ها در نظر گرفته شده اند. طلاب علوم دینی برای تجمعات خود از ایوان های این ساختمان استفاده می کردند و محل سکونت آن ها نیز محسوب می شد. در دوران صفویه این ایوان ها را با ساخت دیوار، به اتاق هایی تبدیل کرده بودند که در نهایت در پروژه مرمت این بنا، مورد تخریب قرار گرفتند تا از وزن بنا کاسته شود تا بتوانند گنبد سلطانیه را به همان صورت اولیه خود خود، مرمت نمایند. پلکان های مدوری در داخل دیوارهای دومین طبقه از این بنا ساخته شده اند که در نهایت به مناره ها می رسند و هر کدام از پله ها دارای 90 سانتی متر طول و 30 سانتی متر ارتفاع بودند.
طبقه سوم بنای گنبد سلطانیه به عنوان پشت بام این ساختمان محسوب شده و پایین گنبد به همراه پایه های 8 ضلعی مناره ها، در این طبقه قرار گرفته اند و افراد می توانستند خود را به این طبقه برسانند و در اطراف گنبد قدم بزنند و این گنبد را از نزدیک ترین فاصله تماشا کنند. این فضایی که در طبقه سوم وجود دارد، این امکان را فراهم آورده تا بتوانند برای تعمیر گنبد و پارو کردن برفی که روی گنبد نشسته است، استفاده کنند.
برای ساخت بخش های متعدد بنای گنبد سلطانیه زنجان اعداد مشخصی به کار رفته اند که هر کدام از آن ها راز و رمزهایی هستند که در این بخش می خواهیم به آشنایی با آن ها بپردازیم:
همانطور که کمی پیش تر اشاره شد، دریافتیم که برای ساخت بنای این گنبد تاریخی و مشهور از پلان 8 ضلعی استفاده شده است. عدد 8 را می توان در برخی دیگر از بخش های این بنا مشاهده کرد که در این میان می توان به 8 ایوان، 8 درب و 8 مناره قرینه اشاره کرد. اما متأسفانه اطلاعات دقیقی برای به کار بردن این عدد در بخش های مختلف بنا در دست نیست و برخی از محققان طبق تحقیقات و جستجوهایی که در این بنا انجام داده اند، به این نتیجه رسیده اند که تعداد بخش هایی که 8 عدد هستند، برای بالا بردن استحکام ساختمان بوده اند. در مقابل نیز برخی دیگر از محققان عدد 8 را مربوط به 8 درب بهشتی می دانند.
یکی دیگر از بخش های جالب توجه بنای گنبد سلطانیه زنجان، ساعت آفتابی آن می باشد که در اسکلت این بنا قرار داده شده است. در زمان های گذشته مسلمانان برای انجام فرایض دینی همانند نماز و بسیاری دیگر از فرایض مذهبی، نیاز به آن داشتند تا از زمان دقیق در شبانه روز مطلع باشند. از همین رو نیاز به وسیله ای برای نشان دادن زمان دقیق احساس می شد و یک ساعت آفتابی را در اسکلت بنای این ساختمان قرار دادند تا افراد بتوانند زمان دقیق شبانه روز را از طریق آن متوجه شوند. ساعت آفتابی گنبد سلطانیه زنجان بدین صورت کار می کرد که اگر نور از داخل حفره اصلی این گنبد تابیده شود، نشان دهنده اذان ظهر بوده و مردم بایستی برای انجام نماز ظهر به پا خیزند.
در ساعت های آفتابی خبری از وجود عقربه کوچک و عقربه بزرگ نبوده و پنجره های بزرگ در این ساعت، کار عقربه بزرگ را انجام داده زمانی که نور از پنجره های بزرگ تابیده شود، نشان دهنده محل دقیق عقربه بزرگ می باشند. عقربه کوچک در این ساعت نیز همان نوری است که از طریق پنجره های کوچک تابیده می شوند و دقیقه را نشان می دهد. در نهایت شب ها نیز که آسمان تیره و تاریک می شود و ستاره های درخشان در نقاط مختلف آسمان دیده می شوند و از طریق پنجره ها قابل مشاهده هستند، نشان دهنده آن است که ساعات شب می باشد.
بنای گنبد سلطانیه به همراه گنبد، از تزئینات متنوعی در بخش های مختلف برخوردار بوده که هر کدام از آن ها توجه ها را به سوی خود جلب می کنند و نشان از ذوق و هنر معماری در زمان های گذشته می باشند. هر کدام از تزئینات به کار رفته در بنای این گنبد، حدود 3 سال زمان برده اند تا بتوانند به اثری ماندگار تبدیل شوند. در ادامه به معرفی تزئینات به کار رفته در گنبد سلطانیه زنجان خواهیم پرداخت.
استفاده از نقوش اسلامی یکی از مهمترین تزئیناتی بود که در بسیاری از بناهای تاریخی به کار برده می شدند و بنای گنبد سلطانیه نیز همانند بسیاری دیگر از بناهای قدیمی و مذهبی از نقوش اسلیمی برخوردار بوده و از جمله کلماتی که با خط تزئینی نوشته شده نام بلند مرتبه الله است که نشان دهنده علت غایی جهان هستی بوده و نام بعدی که به چشمتان می خورد، نام محمد است و پس از آن نیز نام علی، امام اول شیعیان و مظهر حکومت الهی می باشد. از نقوش اسلیمی در این بنا به زیباترین شکل ممکن استفاده شده و نام های الله، محمد و علی را با کاشی های هفت رنگ در بخش های مختلفی از این بنا به کار رفته اند و چهره ای بسیار زیبا را برای بنای تاریخی گنبد سلطانیه زنجان پدید آورده اند.
ایوان های داخلی بنا نیز از تزئینات نقوش اسلامی مستثنی نبوده و نام های الله، محمد و علی بر روی دیواره های ایوان های داخلی نوشته شده و با کاشی های آبی رنگ و آجرها تزئین شده اند. در بخش های دیگری از این بنا می توان واژه های مبارکی همچون سبحان الله و لا اله الا الله را مشاهده کرد که به زیبایی در بخش های مختلفی دیده می شوند و برای تکرار آن ها از الگوی منظم ریاضی اگوبرداری شده است.
نام علی با استفاده از ترکیب های پیچیده ریاضی و قالب های هنری کاشی کاری به شکل زیبایی در برخی بخش های این ساختمان دیده می شوند که از تزئینات و نقش اسلامی بنای این گنبد به حساب می آیند. پیش از آن که سلطان محمد خدابنده مسلمان شود، عبارات اسلامی به همراه نام پادشاه بر روی آجرها و کاشی های مختلف این بنا دیده می شدند که بعد از روی آوردن وی به دین اسلام، دستور دارد بر روی آن عبارت و نام ها گچ کشیده شود و سپس یا استفاده از کاشی های تزئینی، همان نام ها و عبارات حکاکی شوند. به همین جهت، تزئینات این بنای تاریخی را مربوط به دو دوره زمانی می دانیم.
بیشترین و زیباترین رنگی که در ساخت بنای گنبد سلطانیه زنجان به کار برده شده، رنگ آبی می باشد و برخی از محققان بر این عقیده هستند که هنرمندان آن زمان، به رنگ آبی علاقه مند بوده اند. از رنگ هایی که در گنبد سلطانیه به کار برده شده اند می توان به آبی آسمانی، آبی سیر، سبز پررنگ مایل به آبی اشاره کرد. بیشترین رنگی که در داخل و بیرون بنا به کار برده شده، رنگ فیروزه ای می باشد.
تزئینات چوبی از چشمنوازترین تزئیناتی هستند که در برخی از بخش های این بنا به کار برده شده اند و چهره ای متفاوت را برای گنبد سلطانیه پدید آورده اند. عمده تزئینات چوبی این بنا، در گنبد سلطانیه به کار برده شده اند و از جنس چوب ساروج می باشند که به دستور سلطان محمد خدابنده، لبنان و هند وارد سلطانیه شده اند. برای جلوگیری از وارد شدن آسیب های موریانه، پیش از آن که از چوب ساروج برای تزئین این ساختمان استفاده شود، استادکاران آن را در آب و نمک قرار می دادند.
کتیبه هایی که در نقاط مختلف این ساختمان قرار گرفته اند، جزء تزئینات بنای گنبد سلطانیه محسوب می شوند و آیات مبارک قرآن مجید بر روی آن ها حکاکی شده اند که بر روی تمام دیوارهای ساختمان قرار دارند. در میان تمام کتیبه های موجود در این بنای تاریخی، برخی از ارزش و زیبایی ویژه ای برخوردارند که کیتبه هایی نظیر کتیبه آیت الکرسی در بخش بالای درب ورودی آرامگاه در بخش شرقی، کتیبه سوره فتح در طبقه همکف، کتیبه آیاتی از سوره های الانبیا، کتیبه سوره توحید، کتیبه سوره المومنون و سوره الملک بر روی بدنه های ساختمان، کتیبه های نام های مبارک حضرت محمد (ص) و امام علی (ع) بر روی دیوارهای طبقات اول و دوم، کتیبه های منقوش به واژه مبارک سبحان الله 6 متبه، نام محمد (ص) 5 مرتبه، نام علی (ع) 5 مرتبه، محمد رسول الله، سلطان ظل الله و غیره را شامل می شوند. کتیبه های مذکور به گونه ای هستند که تقریبا به هر نقطه ای از این بنای تاریخی بروید، می توانید آن ها را مشاهده نمایید که زیبایی و نمای خاصی را برای ساختمان و به خصوص فضای داخلی آن پدید آورده اند.
بنای تاریخی گنبد سلطانیه زنجام همانند بسیاری دیگر از بناهای تاریخی و جاذبه های تاریخی ایران، دارای شرایط به خصوصی برای بازدید بوده که شامل زمان بازدید و قیمت بلیط ورودی می شوند. برای بازدید از این گنبد می توانید در روزهای هفته از ساعت 8 صبح تا 18:30 عصر و روزهای جمعه از ساعت 9 صبح تا 18:30 عصر به مجموعه مراجعه نمایید و از بخش های مختلف این بنا دیدن کنید. برای بازدید از این بنا بایستی بلیطی به مبلغ 5 هزار تومان (سال 1402) تهیه نمایید. مسجد جامع زنجان نیز همانند این گنبد، از جاذبه های گردشگری این شهر بوده و می توانید از آن نیز دیدن کنید.
از آنجایی که گنبد سلطانیه از بناهای قدیمی ایران محسوب می شود، دارای تعداد پله های زیادی بوده و به همین جهت بازدید آن برای افراد سالمند و کم توان چندان مناسب نمی باشد. همچنین ایوان های گنبد سلطانیه، فاقد حفاظ بوده و در صورتی که می خواهید از این بخش ها دیدن کنید، باید خیلی مراقب باشید. در آخر نیز برای بازدید از بناهای تاریخی و آثار باستانی همانند گنبد سلطانیه زنجان، از آسیب رساندن به بنا خودداری کرده و در این فضاها زباله های خود را رها نکنید تا بناهای تاریخی برای نسل های بعدی ما به یادگار بمانند.
گنبد سلطانیه زنجان که جزء جاذبه های گردشگری محسوب می شوند و گردشگران و علاقه مندان به بناهای باستانی زیادی به این مجموعه مراجعه می کنند، امکانات رفاهی نظیر سرویس بهداشتی در این محل تعبیه شده است. همچنین خیابان های اطراف این مجموعه، محل مناسبی برای جای پارک خودرو فراهم آورده اند.
بنای تاریخی گنبد سلطانیه در شهر زنجان که از شهرهای مناطق مرکزی ایران محسوب می شود، جای گرفته است. این شهر که علاوه بر این گنبد تاریخی، دارای انواع جاذبه های گردشگری دیگر می باشد، از آب و هوای سردتر و خنک تر از دیگر شهرهای مناطق مرکزی کشور برخوردار بوده و تابستان هایی خنک و دلچسب و زمستان هایی سرد و برفی دارد. اگر قصد دارید به این شهر سفر کنید و در میان گردش در جاذبه های دیدنی زنجان، به سراغ بازدید از گنبد سلطانیه بروید، بهترین زمان برای بازدید می تواند از اوایل اردیبهشت ماه تا اواخر مرداد ماه به شمار رود. اما این بدان معنا نیست که در دیگر ماه ها و فصل های سال بازدید از این بنا مناسب نبوده، بلکه فصل پاییز هم که طبیعت هزار رنگ را میهمان این شهر می کند نیز می تواند زمان مناسبی برای سفر به این شهر باشد.
[html_block id=”72501″]
استان زنجان، شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان گنبد
۵/۰۰۰ تومان
ساعات بازدید از این جاذبه
شنبه
8 الی 18:30یکشنبه
8 الی 18:30دوشنبه
8 الی 18:30سهشنبه
8 الی 18:30چهارشنبه
8 الی 18:30پنجشنبه
8 الی 18:30جمعه
9 الی 18:30